Pedagogische stromingen in de kinderopvang: invloed op onderwijs en opvoeding
juli 20, 2025
In de maatschappij worstelen ouders vaak met de vraag of het naar kinderopvang sturen van hun kind een positief of negatief effect heeft. De discussie over kinderopvang is niet nieuw, maar recente onderzoeken tonen een duidelijk plaatje: kinderopvang heeft in de meeste gevallen een positief effect op de emotionele en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Echter, de leeftijd waarop kinderen de opvang beginnen en de kwaliteit van de opvang zijn cruciale factoren die het effect bepalen.
Deze artikelen over kinderopvang zijn gebaseerd op een aantal recente onderzoeken en studies, waaronder een grote Europese studie die meer dan 80.000 kinderen volgde. In dit artikel worden de belangrijkste bevindingen en conclusies van deze studies uitgelegd, met aandacht voor zowel de voordelen als de mogelijke beperkingen van kinderopvang.
Positief effect op emotionele ontwikkeling
Een van de meest consistente bevindingen uit de meeste studies is dat kinderen die naar kinderopvang gaan, als ze opgroeien, minder last hebben van psychologische problemen zoals stress, angst en depressieve gevoelens. In een Europese studie die gepubliceerd werd in The Lancet, bleek dat kinderen die voor hun vierde levensjaar naar de opvang gingen, in de jaren daarna beter scoorden op sociaal-emotionele ontwikkeling. De studie, uitgevoerd in vijf landen inclusief Nederland, volgde kinderen tot en met 13 jaar en toonde aan dat het positieve effect in alle landen kon worden waargenomen.
Psychologen onderscheiden twee soorten problemen: externalisatie (confronterend of onaangepast gedrag) en internalisatie (angsten, depressieve gevoelens, fobieën). Kinderen die naar de opvang gingen, vertoonden minder van deze problemen. De onderzoekers benadrukken dat het positieve effect vooral duidelijk was bij kinderen die in goede kinderopvangzorg terechtkwamen.
Een van de betrokken onderzoekers, Hanan El Marroun, legde uit dat de studie uitvoerig was gepland om de resultaten betrouwbaar te maken: “De resultaten van eerdere studies liepen behoorlijk uiteen, van positief tot negatief. Daarom hebben we besloten tot een goede, grootschalige Europese studie. Daarom durven we nu wel te zeggen: het effect van kinderopvang is niet slecht, zelfs gunstig.”
Kwaliteit van de opvang bepaalt het effect
Hoewel de studies in het algemeen een positief effect van kinderopvang beschrijven, benadrukken ze ook dat de kwaliteit van de opvang cruciaal is. In een ander onderzoek werd duidelijk dat kinderopvang die van hoge kwaliteit is, een aanzienlijk gunstiger effect heeft op de ontwikkeling van kinderen dan kinderopvang van lagere kwaliteit. Goede opvang betekent onder andere een gestructureerde dagindeling, een warme en veilige omgeving, en bekwame opvangers die goed kunnen omgaan met kinderen.
In een Finse studie werd bijvoorbeeld het stresshormoon (cortisol) gemeten bij kinderen die naar de opvang gingen en bij kinderen die thuis bleven. Het bleek dat kinderen die naar de opvang gingen, lager cortisolniveau hadden, wat duidt op minder stress. Ondanks dat de onderzoekers geen definitieve verklaring hadden voor dit verschil, vermoedden ze dat de gestructureerde dagindeling van kinderopvang een rol speelde.
Bijzonder hoogleraar kinderopvang Ruben Fukkink, niet betrokken bij de studie, gaf commentaar op de resultaten: “De robuuste uitkomsten van de Europese studie van Barry en collega’s geven een overtuigend bewijs dat het volgen van centrumgebaseerde kinderopvang een positief effect heeft op de emotionele ontwikkeling van kinderen.”
Invloed van leeftijd op het effect van kinderopvang
Hoewel kinderopvang in veel gevallen gunstig is, is het belangrijk om te weten dat het effect afhankelijk is van de leeftijd waarop het kind in de opvang terechtkomt. Meerder studies wijzen erop dat vroege kinderopvang – voor de leeftijd van twee jaar – mogelijk een negatief effect kan hebben. Dit verschil in effecten kan verklaren waarom sommige ouders zich schuldig voelen over het sturen van hun jonge kind naar de opvang.
In een studie van Leseman en Slot (2024) werd aangetoond dat kinderopvang tot twee jaar mogelijk minder gunstig is dan opvang op latere leeftijd. Een mogelijke verklaring is dat jonge kinderen meer emotionele banden met hun ouders vormen, en dat het vroegtijdig weggeven van het kind aan een opvangomgeving deze banden kan ondermijnen. Daarentegen lijken oudere kinderen beter in staat om de voordelen van kinderopvang te ondervinden, zoals sociaal contact met andere kinderen en gestructureerde activiteiten.
Een Deense studie ondersteunt deze conclusies. In deze studie werd gekeken naar de effecten van verlengd ouderschapsverlof en het uitstellen van kinderopvang tot na het eerste levensjaar. Het bleek dat dit positief was voor de emotionele ontwikkeling van kinderen en zelfs de kans op ADHD en depressie in adolescentie verlaagde. Dit suggereert dat het starten van kinderopvang op een iets later moment – wanneer de kinderen beter zijn voorbereid op de verandering – gunstig kan zijn.
Verschillen tussen kinderdagverblijf en gastouder
Niet alleen de leeftijd, maar ook de vorm van opvang speelt een rol in het effect op kinderen. In een onderzoek dat uitgevoerd werd in Nederland, werden 225 kinderen tussen de 2,5 en 4 jaar gevolgd om te zien of het een verschil maakte of het kind naar een kinderdagverblijf of bij een gastouder opging. Het resultaat was dat beide vormen van opvang kwalitatief goed zijn, en dat de verschillen marginaal zijn. In sommige opzichten scoorde de interactie tussen gastouder en kind zelfs iets hoger dan in het kinderdagverblijf.
Toch bleek dat kinderdagverblijven beter scoorden op aspecten zoals de kwaliteit van de ruimte en de beschikbaarheid van materialen. Voor ouders is dit een belangrijk aandachtspunt, omdat het kiezen van de juiste vorm van opvang een invloed kan hebben op de emotionele ontwikkeling van hun kind.
Kwetsbare kinderen en de omgeving
Een ander belangrijk aspect dat uit de studies naar voren komt, is de rol van het kind zelf in het effect van kinderopvang. Niet alle kinderen reageren op dezelfde manier op opvang. Sommige kinderen zijn kwetsbaarder en gevoeliger voor hun omgeving, terwijl andere kinderen robuuster en veerkrachtiger zijn. Deze fenomenen worden soms aangeduid als orchideeën en paardenbloemen.
Orchideeënkinderen zijn gevoelige kinderen die bloeien in een goede opvangomgeving, maar minder goed presteren als de opvang minder kwalitatief is. Paardenbloemen daarentegen bloeien overal, of de opvang nu goed of slecht is. Deze indeling helpt ouders en opvangers om beter te begrijpen hoe het individuele kind op de opvang reageert.
In de studies werden ook kritische voorspellers gevonden van het welbevinden van jonge kinderen. Deze voorspellers zijn bijvoorbeeld de mate van verlegenheid, troostbaarheid en frustratie. Deze kenmerken zijn belangrijke voorspellers voor hoe een kind zich in het eerste levensjaar ontwikkelt. Dit betekent dat kinderen die van nature kwetsbaarder zijn, meer aandacht nodig hebben in de opvang, zodat ze zich optimaal kunnen ontwikkelen.
Implicaties voor beleid en ouderschap
De bevindingen uit deze studies hebben duidelijke implicaties voor beleid en ouderschap. Aangezien kinderopvang in veel gevallen positief is, maar ook afhankelijk is van kwaliteit en leeftijd, is het belangrijk om beleid te ontwikkelen dat deze aspecten ondersteunt. Dit betekent dat er aandacht moet zijn voor het verbeteren van de kwaliteit van kinderopvang en het uitstellen van de start van opvang tot een leeftijd waarop kinderen beter voorbereid zijn.
Daarnaast is er een duidelijke link tussen ouderschapsverlof en de emotionele ontwikkeling van kinderen. Het verlengen van ouderschapsverlof en het uitstellen van kinderopvang tot na het eerste levensjaar bleek gunstig te zijn voor kinderen. Dit suggereert dat beleid rond ouderschapsverlof en kinderopvang nauw met elkaar verweven moet zijn.
Voor ouders is het belangrijk om te weten dat hun keuze voor kinderopvang niet automatisch negatief is. De meeste studies wijzen uit dat kinderopvang een positief effect heeft, zolang het van hoge kwaliteit is en niet te vroeg begint. Bovendien is het verstandig om rekening te houden met de individuele kenmerken van het kind en de kwaliteit van de opvang.
Conclusie
Kinderopvang heeft in de meeste gevallen een positief effect op de emotionele en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Deze effecten zijn vooral duidelijk wanneer de kinderopvang van hoge kwaliteit is en niet te vroeg begint. Het is echter belangrijk om te beseffen dat niet alle kinderen op dezelfde manier reageren op opvang. Kwetsbare kinderen hebben bijvoorbeeld meer aandacht nodig om zich optimaal te kunnen ontwikkelen.
Ouders en beleidsmakers moeten hier rekening mee houden bij het kiezen van een opvangvorm en het ontwikkelen van beleid. Door aandacht te besteden aan de kwaliteit van de opvang, het juiste tijdstip om de opvang te starten, en het individuele karakter van het kind, kan kinderopvang een positieve invloed hebben op de ontwikkeling van kinderen.
De resultaten van deze studies geven hoop en duidelijkheid, maar ook een waarschuwing: kinderopvang is geen eenduidig positief fenomeen. Het vereist bewustwording, aandacht en kwaliteit om ervoor te zorgen dat het positieve effect zich daadwerkelijk realistisch ontwikkelt.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
