De PDCA-cyclus in de kinderopvang: een hulpmiddel voor continue verbetering
juli 20, 2025
In de kinderopvang speelt observatie een centrale rol in het beoordelen van de kwaliteit van de zorg en de ontwikkeling van kinderen. Het gebruik van een observatieschema helpt medewerkers om systematisch gedrag, interacties en leefomstandigheden van kinderen te registreren. Dit artikel biedt een overzicht van de functie, toepassing en betekenis van observatieschema’s in de kinderopvang, op basis van informatie uit diverse betrouwbare bronnen.
Wat is een observatieschema en waarom is het belangrijk?
Een observatieschema is een gestructureerd instrument dat wordt gebruikt om gedrag, interacties en ontwikkelingsaspecten van kinderen systematisch te observeren en te registreren. In de kinderopvang dient het als een hulpmiddel om kwaliteitsaspecten te beoordelen en verbeteringen aan te brengen in het pedagogische beleid.
Volgens bron [1], wordt de kwaliteit van kinderopvang met behulp van een monitor gemeten. Deze monitor is bedoeld om de "outcome" voor kinderen zichtbaar te maken. De observatieresultaten worden gescoord op groepsniveau, en de doelgroep is het beoordelen of kinderen in de opvang krijgen wat zij nodig hebben voor gezond, veilig en kansrijk opgroeien. Als een groep of locatie dit niet kan bieden, is er noodzaak tot veranderen. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van het management, pedagogisch team en partners.
Het gebruik van een observatieschema maakt het mogelijk om dergelijke kwaliteitsaspecten op een systematische en meetbare manier te beoordelen. De monitor wordt uitgevoerd door een kundig pedagoog of pedagogisch coach. Deze persoon is verantwoordelijk voor de kwaliteitsbeoordeling en het verbeterbeleid. De functie van pedagogisch coach combineert goed met het uitvoeren van de monitor, aangezien het resultaat van de monitor input biedt voor het beoordelen van het effect van het beleid en het voeren van gesprekken met partners zoals pedagogisch medewerkers, management, inspectie en oudercommissies.
Hoe werkt een observatieschema in de praktijk?
De uitvoering van een observatieschema vereist een duidelijke methode en doelen. Bron [2] legt uit dat het verschil tussen waarnemen en observeren belangrijk is. Waarnemen is vaak gebeurtenissen in de gaten houden, terwijl observeren betekent dat men dit doet op een systematische, objectieve en doelgerichte manier.
Voor een objectieve observatie zijn bepaalde randvoorwaarden van belang. Deze omvatten het vermijden van persoonlijke emoties, achtergronden en vooroordelen die de waarneming kunnen beïnvloeden. Daarnaast is het belangrijk om de stappen van een objectieve observatie goed door te lopen: van het kiezen van het juiste moment en de juiste methode tot het registreren van de waarnemingen en het analyseren van de resultaten.
De observaties kunnen vervolgens worden gebruikt om de (ontwikkelings-)begeleiding aan kinderen te verbeteren. Het doel is om gedrag en ontwikkeling van kinderen goed in beeld te krijgen, zodat passende interventies of verbeteringen kunnen worden ingevoerd.
Voorbeelden van observatieschema’s en toepassing
Een concreet voorbeeld van een observatieschema is het systeem "Doen, praten en bewegen", zoals beschreven in bron [4]. Dit is een kind volgsysteem dat pedagogisch medewerkers helpt bij het volgen en stimuleren van de ontwikkeling van kinderen tussen 0 en 4 jaar. Het systeem bevat vragen in online observatielijsten die gericht zijn op concreet observeerbaar gedrag, zoals motoriek, spraak/taal en sociale competentie.
Pedagogisch medewerkers vullen deze vragenlijsten in en krijgen vervolgens handelingssuggesties. Deze suggesties geven mogelijke acties om de ontwikkeling van het kind extra te stimuleren. Dit systeem helpt bij het signaleren van bijzonderheden of problemen in de ontwikkeling en maakt het mogelijk om door te verwijzen naar passende instanties voor verdere ondersteuning.
De observatielijsten zijn bedoeld om objectieve inzichten te geven in de ontwikkeling van het kind. Ze zijn gestructureerd zodat de waarnemingen consistent zijn en vergelijkbaar met andere observaties. Dit maakt het mogelijk om trends in de groep of individuele kinderen te herkennen en passende maatregelen te nemen.
Kwaliteitsbeoordeling en rapportage
De uitkomsten van observaties worden vaak gebruikt voor kwaliteitsrapportages. Bron [1] beschrijft dat tijdens of na een observatie op de groep, de observator of pedagogisch coach de resultaten in een digitale omgeving invoert. De scoring kan in willekeurige volgorde door de items heen gaan, waarbij duidelijk is welke categorieën nog openstaan. Direct na de invoering is er een rapportage beschikbaar die kan worden besproken met het team en het locatiehoofd. Deze rapportage per groep kan ook worden opgeschaald naar een rapportage per locatie.
De dataopslag voldoet aan alle actuele veiligheidseisen aangaande privacy en bescherming van digitale omgevingen. Elke kinderopvangorganisatie heeft een eigen toegang tot het centrale beheer van de monitor, waarin de namen van locaties en personen met invoer- of kijkrechten staan. Dit maakt het mogelijk om transparantie en accountability te waarborgen bij het uitvoeren van observaties en rapportages.
De rol van de GGD en inspectie in de observatiepraktijk
De GGD speelt een belangrijke rol in het toezicht op de kwaliteit van kinderopvang. Bron [3] legt uit dat alle inspectierapporten openbaar zijn en te vinden zijn in het Landelijk Register Kinderopvang (LRK). Deze rapporten bevatten een samenvatting van de inspectieresultaten en geven ouders inzicht in de kwaliteit van een kinderopvanglocatie. Dit helpt ouders bij het maken van een weloverwogen keuze voor de opvanglocatie voor hun kind.
Sinds 1 januari 2022 is er een verandering in de manier waarop de GGD inspecties uitvoert. Deze verandering is onderdeel van de flexibilisering van de inspectieactiviteit. Hierbij is er meer flexibiliteit in het toezicht en minder verplichte sets aan onderwerpen. De geselecteerde onderzoekitems variëren per locatie, gemeente en GGD. De omvang van het toezicht en de kwaliteitseisen blijven hetzelfde. Tijdens deze overgangsperiode wordt er geëxperimenteerd met de toezichthoudende activiteiten, zodat de minister van SZW op basis van de uitkomsten kan besluiten of er definitieve veranderingen worden ingevoerd.
Afwegingsmodel en handhavingsbeleid
Het toezicht en handhavingsbeleid wordt bepaald door een afwegingsmodel, zoals beschreven in bron [5]. Dit model is gebaseerd op een risico-analyse waarbij wordt beoordeeld in welke mate een negatief effect optreedt als niet wordt voldaan aan kwaliteitseisen. De prioriteit van de verschillende onderdelen wordt uitgedrukt in termen van hoog, middel en laag. Dit model draagt bij aan transparantie en consistentie in het toezicht.
Het college van burgemeester en wethouders bepaalt de prioritering, aangezien niet elke overtreding kan worden gesanctioneerd. De zwaarte van de prioritering komt tot uiting in de hersteltermijn van de aanwijzing. De handhaver geeft per geval de exacte hersteltermijn aan, zodat de houder precies weet wat en wanneer het verzuim hersteld moet zijn.
Bij het afwegingsmodel worden ook de verzachtende en verzwarende omstandigheden in overweging genomen. Dit betekent dat de inspecteur kinderopvang van de GGD de gemeente adviseert of er wel of niet moet worden handhaving uitgevoerd, afhankelijk van de situatie en omstandigheden.
Conclusie
Observatieschema’s in de kinderopvang zijn essentieel voor het meten en verbeteren van kwaliteit in de zorg voor kinderen. Ze helpen bij het systematisch observeren van gedrag, interacties en ontwikkeling van kinderen, zodat passende maatregelen kunnen worden genomen. De uitkomsten van observaties worden gebruikt voor kwaliteitsrapportages en verbeterbeleid, en ze spelen een rol in het toezicht en handhavingsbeleid van de GGD.
Het gebruik van observatieschema’s zoals "Doen, praten en bewegen" helpt bij het volgen en stimuleren van de ontwikkeling van jonge kinderen. Door middel van objectieve waarnemingen en gestructureerde registratie wordt zichtbaar wat kinderen nodig hebben voor een gezonde en kansrijke opgroei.
De rol van pedagogisch coaches en observatoren is van groot belang in het uitvoeren van observaties en het verbeteren van het pedagogische beleid. Ook de samenwerking met partners zoals inspectie, management en oudercommissies is essentieel voor een effectieve kwaliteitsbeoordeling en verbetering.
Tijdens de overgangsperiode van de flexibilisering van de inspectieactiviteit wordt er geëxperimenteerd met de manier waarop toezicht wordt uitgevoerd. Dit maakt het mogelijk om op basis van de uitkomsten beslissingen te nemen over de toekomstige richting van het toezicht en de kwaliteitseisen in de kinderopvang.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
