Vaccinaties in de kinderopvang: Wetsvoorstel en de vraag naar een vaccinatieplicht

In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht geweest voor de vaccinatiegraad van kinderen in Nederland. De besmettelijke ziekten zoals mazelen, kinkhoest en rode hond zijn teruggekeerd en vormen een groeiend gevaar voor de gezondheid van jonge kinderen. Dit heeft geleid tot overleg en discussie over de mogelijkheid om vaccinaties verplicht te maken voor kinderen in de kinderopvang. In dit artikel wordt ingegaan op de achterliggende redenen, het wetsvoorstel dat op tafel ligt, de huidige stand van zaken en de meningen van betrokken partijen.

De dalende vaccinatiegraad en het risico op ziekteuitbraken

De Rijksvaccinatiegraad, die aangeeft hoeveel kinderen in Nederland zijn ingevoegd volgens het Rijksvaccinatieprogramma, is de afgelopen jaren afgenomen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is een vaccinatiegraad van minstens 95% nodig om groepsimmuniteit te bereiken voor ernstige ziekten zoals mazelen. Voor andere vaccinaties wordt een grens van 90% genoemd. In 2024 lag de gemiddelde vaccinatiegraad in Nederland op 83,1%, wat onder deze drempels valt. Bij de jongste leeftijdsgroep (baby’s en peuters tot 2 jaar) is de vaccinatiegraad zelfs voor het eerst in jaren onder de 90% gezakt.

Deze daling betekent dat het risico op grootschalige ziekteuitbraken groter wordt. Mazelen zijn bijvoorbeeld een ziekte die levenslang gevolgen kan hebben, zoals longontsteking of hersenvliesontsteking. Het RIVM waarschuwt al langer voor de gevolgen van een te lage vaccinatiegraad en benadrukt de rol van de overheid in het bevorderen van de deelname aan het Rijksvaccinatieprogramma. De huidige situatie is echter onvoldoende, wat heeft geleid tot de overweging van een vaccinatieplicht in bepaalde situaties.

Het wetsvoorstel van VVD en D66

In oktober 2024 hebben VVD en D66 een initiatiefwetsvoorstel ingediend om de vaccinatiegraad te verhogen en zo groepsimmuniteit te behouden. Het voorstel stelt dat kinderen die niet zijn ingevoegd volgens het Rijksvaccinatieprogramma in de kinderopvang mogen worden geweigerd, mits de vaccinatiegraad in het land onder een bepaalde kritische drempel zakt. Deze drempel ligt op 92%, iets hoger dan de WHO-richtlijnen. Dit betekent dat bij een vaccinatiegraad lager dan 92%, alleen kinderen die zijn ingevoegd mogen deelnemen aan de kinderopvang.

Het voorstel richt zich voornamelijk op kinderdagverblijven en peuterspeelzalen. Het geldt nog niet voor buitenschoolse opvang of gastouderbureaus. Bovendien zijn uitzonderingen mogelijk, zoals bij medische contra-indicaties. De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zou in dat geval verantwoordelijk zijn voor het stellen van de vaccinatieplicht, op basis van medische en epidemiologische adviezen.

De rol van de overheid en het collectieve belang

Rechtsfilosoof Roland Pierik van de Universiteit van Maastricht vindt dat een vaccinatieplicht in deze situatie legitiem is. Volgens hem is het tegengaan van infectieziektes een collectief belang. Hoewel vaccineren op dit moment vrijwillig is, kan een daling van de vaccinatiegraad leiden tot grootschalige gezondheidsrisico’s. Pierik benadrukt dat het individuele kiezen voor vaccinatie of niet niet alleen een persoonlijke keuze is, maar ook impact heeft op het geheel. "Als we een groot risico lopen door een lage vaccinatiegraad, hoeft het vaccineren voor mij niet meer vrijblijvend te zijn," zegt hij.

De overheid heeft volgens Pierik een rol om maatregelen te nemen als de huidige situatie niet leidt tot het gewenste resultaat. Het idee is niet om de vrijheid van ouders te beperken, maar om de gevolgen van die keuze duidelijk te maken. De vaccinatieplicht zou dan ook geen dwang betekenen, maar een aanvullende maatregel bij een dalende vaccinatiegraad.

De reacties van de branche en de maatschappij

De Brancheorganisatie Kinderopvang (BK) is positief over het initiatiefwetsvoorstel. Volgens de BK is het belangrijk dat de kinderopvang een veilige plek blijft voor kinderen. Het voorstel biedt duidelijke handvatten aan de branche en legt de verantwoordelijkheid op de juiste plek. In het huidige systeem kunnen kinderopvangorganisaties zelf een vaccinatiebeleid hanteren, wat leidt tot ongelijkheid en inconsistentie. Met het wetsvoorstel zou de regering de beschikking hebben over een wettelijk kader om een uniforme aanpak mogelijk te maken.

Het voorstel is niet zonder weerstand. De ethiek van een vaccinatieplicht is een ingewikkeld onderwerp. Er zijn ook zorgorganisaties en individuen die vinden dat ouders zelf moeten beslissen of ze hun kinderen willen vaccineren. Ze stellen dat vaccinatieplicht een ingreep is in de vrijheid van ouders en dat het risico van bijwerkingen of allergieën niet verwaarloosbaar is.

De praktische uitwerking en de rol van de kinderopvang

Hoewel het wetsvoorstel een juridische basis biedt, is de uitwerking in de praktijk nog onduidelijk. De kinderopvangorganisaties zouden bijvoorbeeld een vaccinatiebeleid moeten opstellen en uitvoeren. Dit vraagt om duidelijke richtlijnen en medische ondersteuning. De BK benadrukt dat het belangrijk is dat kinderopvanginstellingen duidelijke instructies krijgen en dat ouders goed geïnformeerd worden over de wettelijke regels.

Daarnaast wordt ook overwogen of medewerkers van de kinderopvang zelf moeten worden ingevoegd. In het wetsvoorstel wordt genoemd dat medewerkers minimaal moeten zijn ingevoegd tegen bof, mazelen, rodehond en kinkhoest. Dit is een extra maatregel om de verspreiding van ziekten te beperken, aangezien medewerkers contact hebben met veel kinderen en risico lopen op besmetting.

De uitdaging van privacy en dataregistratie

Een complicatie bij het bepalen van de vaccinatiegraad is de toepassing van Europese privacyregels. Deze regels zorgen ervoor dat een deel van de vaccinaties anoniem wordt doorgegeven, wat het RIVM beperkt in het bepalen van de exacte vaccinatiegraad. Daardoor is de geregistreerde vaccinatiegraad lager dan de werkelijke graad. Dit betekent dat de overheid op basis van onvolledige data beslissingen moet nemen, wat de uitvoering van het wetsvoorstel moeilijker maakt.

Internetconsultatie en maatschappelijke draagkracht

Voor het initiatiefwetsvoorstel is een internetconsultatie gestart, waarbij burgers tot 29 november 2024 hun mening kunnen geven. De overheid wil zo inschatten hoe groot de maatschappelijke draagkracht is voor het voorstel. De reacties zijn verdeeld: terwijl sommige mensen het voorstel steunen en vinden dat het nodig is om het risico op ziekteuitbraken te beperken, zijn er ook die het voorstel als onwettig of onverantwoord ervaren.

Conclusie

De kwestie van een vaccinatieplicht in de kinderopvang is een ingewikkeld en complex onderwerp dat zowel juridische als ethische aspecten bevat. Het wetsvoorstel van VVD en D66 biedt een juridisch kader om de vaccinatiegraad te verhogen en zo groepsimmuniteit te behouden. Het voorstel is gebaseerd op het feit dat de huidige vaccinatiegraad onder de WHO-richtlijnen ligt en dat dit leidt tot een toegenomen risico op ziekteuitbraken. Rechtsfilosoof Roland Pierik vindt dat in zo’n situatie een vaccinatieplicht legitiem is.

De brancheorganisatie Kinderopvang is positief over het voorstel en ziet het als een stap in de goede richting. De praktische uitwerking van het voorstel vraagt echter om duidelijke richtlijnen, medische ondersteuning en transparante communicatie met ouders. De uitdaging van privacyregels en dataregistratie moet ook worden aangepakt om de werkelijke vaccinatiegraad beter te kunnen bepalen.

Tot slot is het belangrijk om te benadrukken dat vaccineren een collectieve zaak is. Het individuele kiezen voor vaccinatie of niet heeft impact op de gezondheid van de hele maatschappij. In tijden van een dalende vaccinatiegraad is het noodzakelijk om maatregelen te overwegen die de groepsimmuniteit kunnen herstellen. Het initiatiefwetsvoorstel biedt daarvoor een wettelijk kader en een duidelijke aanpak.

Bronnen

1. Hoogleraar rechtsfilosofie: 'De verplichting om te vaccineren voor de kinderopvang is legitiem.'
2. Internetconsultatie verplichte vaccinaties in kinderopvang
3. Moet er prikplicht in kinderopvang komen, nu de vaccinatiegraad daalt?
4. Wetsvoorstel VVD en D66: vaccinatieplicht kinderopvang bij lage vaccinatiegraad