Beloningen in de opvoeding: werkt het en wat zijn de voordelen en nadelen?

Een beloningssysteem is een veelgebruikte methode om kinderen te stimuleren om nieuw gedrag aan te leren, positief gedrag te versterken of ongewenst gedrag af te leren. Het is vooral geschikt voor kinderen tussen de drie en tien jaar, omdat zij het meest gevoelig zijn voor beloningen. In dit artikel wordt nader ingegaan op hoe een beloningssysteem werkt, wanneer het effectief is en wat de voordelen en nadelen ervan zijn.

Wat is een beloningssysteem?

Een beloningssysteem is een overzicht op papier waarop je (tijdelijk) samen met je kind bijhoudt hoe het zich gedraagt. Het kan bijvoorbeeld een schema zijn waarop je elke keer dat het kind het gewenste gedrag laat zien, een sticker of een kruisje plaatst. Het doel is om het kind te stimuleren om het gewenste gedrag te blijven tonen, zodat het uiteindelijk uit zichzelf gebeurt.

Een beloningssysteem kan worden gebruikt om verschillende dingen te stimuleren, zoals zindelijkheid, eetgedrag, slaapproblemen of gedragsproblemen. Het werkt het beste bij kinderen vanaf drie jaar, maar kan ook worden toegepast bij jongere kinderen, mits het systeem eenvoudig en overzichtelijk is.

Hoe werkt een beloningssysteem?

Om een beloningssysteem te laten werken, is het belangrijk om eerst duidelijk te maken wat het doel is. Kies voor één specifiek gedrag dat je wilt stimuleren, bijvoorbeeld het zelfstandig aankleden of het tandenpoetsen. Maak een schema op karton of gebruik een kalender waarop je elke dag de vooruitgang bijhoudt. Je kunt ook stickertjes, sterretjes of een stempel gebruiken om het kind te belonen.

Het is belangrijk om het systeem duidelijk te maken aan het kind. Laat het weten wat het moet doen en wat de beloning is. Gebruik positieve taal, bijvoorbeeld “Ik ga leren om rustig aan tafel te blijven zitten” in plaats van “Ik ga niet meer van tafel weglopen”. Vermijd het woord “niet”, omdat het brein van een kind positieve instructies beter snapt.

Wanneer gebruik je een beloningssysteem?

Een beloningssysteem is het meest effectief bij het aanleren van nieuw gedrag of het aflezen van ongewenst gedrag. Het is vooral nuttig als het kind al enigszins in staat is om het gewenste gedrag te tonen, maar het nog niet vaak doet. Het is ook geschikt om gewoontes aan te leren, zoals het opruimen van speelgoed of het aan tafel blijven zitten.

Het is belangrijk om het systeem tijdelijk te gebruiken. Wanneer het gewenste gedrag vanzelfsprekend is, kun je de beloning langzaam afbouwen. Het is echter niet ideaal om het systeem te gebruiken bij meerdere dingen tegelijk, omdat dit het kind kan verwarren.

Voordelen van een beloningssysteem

Een beloningssysteem heeft verschillende voordelen. Ten eerste stimuleert het positief gedrag. Als je als ouder een compliment geeft voor de dingen die je kind goed doet, is de kans ook groter dat het kind zich vaker zo zal gedragen. Ten tweede helpt het bij het aanleren van nieuw gedrag. Door het belonen van het gewenste gedrag, wordt het kind gestimuleerd om dit gedrag te blijven tonen. Ten derde kan het helpen bij het aflezen van ongewenst gedrag. Door het belonen van het gewenste gedrag, wordt het ongewenste gedrag minder vaak herhaald.

Nadelen van een beloningssysteem

Hoewel een beloningssysteem veel voordelen heeft, zijn er ook nadelen. Ten eerste kan het leiden tot afhankelijkheid. Een kind kan afhankelijk worden van een beloning. Wanneer het beloningssysteem is afgelopen, stopt het kind met het vertonen van goed gedrag. Het is daarom belangrijk om niet te grote cadeaus te geven bij het belonen. Laat normaal ook je waardering blijken.

Ten tweede kan het leiden tot een gebrek aan intrinsieke motivatie. Bij een beloningssysteem vertoont een kind goed gedrag, omdat het een beloning krijgt. Het is niet intrinsiek gemotiveerd, het doet het niet uit zichzelf. Het ontbreken van intrinsieke motivatie is een groot struikelblok voor veel pedagogen.

Ten derde kan het leiden tot competitie. Er kan strijd ontstaan wie de beloning krijgt. Lang niet alle kinderen voelen zich daar veilig bij. Daarnaast kan het ook leiden tot faalangst. Een kind kan het idee krijgen dat het alleen beloond moet worden voor goed gedrag. Dit kan komen doordat je altijd met beloningsystemen werkt. Een kind leert niet dat het ook iets goeds kan doen, zonder dat jij je waardering uitspreekt.

Tips voor een succesvol beloningssysteem

Om een beloningssysteem succesvol te laten werken, zijn er een aantal tips die je kunt volgen. Ten eerste focus op één gedrag tegelijk. Kies één concreet doelgedrag. Bijvoorbeeld: “Elke ochtend zelf je kleren aantrekken.” Als je te veel doelen tegelijk kiest, raakt het kind het overzicht kwijt en daalt de motivatie.

Ten tweede maak het zichtbaar. Kinderen houden van overzicht. Maak daarom een visuele beloningskaart of een simpel schema. Hang dit op een vaste plek – de koelkast, slaapkamer of in de gang. Zo wordt het een leuk, dagelijks moment om er samen even naar te kijken.

Ten derde maak het positief en haalbaar. Schrijf het leerdoel zo concreet mogelijk op, en gebruik positieve taal. Vermijd het woordje “niet” – het brein van een kind snapt positieve instructies beter.

Beloningen kiezen

Bij het kiezen van beloningen is het belangrijk om te kijken naar wat het kind waardeert. Vind je kind het fijn om een knuffel te krijgen? Geef hem dan een knuffel wanneer hij iets goed doet. Geef ook een knuffel wanneer het niet goed gaat. Een beloning kan heel simpel zijn, zoals het geven van een sticker. Maar als je iets anders wilt, kies dan bij voorkeur voor iets wat niet materieel is. Extra aandacht of qualitytime met je kind werkt vaak veel beter. Denk bijvoorbeeld aan samen iets lekkers bakken, naar de speeltuin gaan, een spelletje doen, een extra verhaaltje lezen of samen ontspannen en knuffelen met papa of mama.

Beloningen afbouwen

Wanneer het gewenste gedrag vanzelfsprekend is, kun je de beloning langzaam afbouwen. Het is belangrijk om dit stap voor stap te doen, zodat het kind niet meteen weer terugvalt in het oude gedrag. Laat het kind weten dat het niet altijd een beloning hoeft te krijgen, maar dat het goed gedrag blijft waarderen. Dit helpt het kind om intrinsieke motivatie op te bouwen.

Conclusie

Een beloningssysteem is een effectieve methode om kinderen te stimuleren om nieuw gedrag aan te leren, positief gedrag te versterken of ongewenst gedrag af te leren. Het is vooral geschikt voor kinderen tussen de drie en tien jaar, omdat zij het meest gevoelig zijn voor beloningen. Het werkt het beste bij het aanleren van nieuw gedrag of het aflezen van ongewenst gedrag. Het heeft voordelen zoals het stimuleren van positief gedrag en het aanleren van gewoontes. Maar ook nadelen, zoals het ontbreken van intrinsieke motivatie en het risico op afhankelijkheid. Met de juiste aanpak en duidelijke afspraken kan een beloningssysteem een waardevol hulpmiddel zijn in de opvoeding.

Bronnen

1. MentaalBeter.nl - Beloningssysteem bij kinderen
2. Onderwijsvanmorgen.nl - Is belonen beter?
3. Meervoormamas.nl - Zo werkt een beloningssysteem
4. Famme.nl - Positief opvoeden: beloningssysteem opvoeden
5. Snugglesanddreams.com - Een beloningsysteem: ja of nee?
6. Tipsvoormama.nl - Beloningssysteem kind belonen peuter kleuter
7. 24baby.nl - Peuter: gezin opvoeding beloningssysteem
8. Psychogoed.nl - Beloningssysteem voor kinderen
9. Gratisbeloningskaart.nl - Het beloningssysteem 2
10. Allesoverkinderen.nl - Ouders: gezin-relatie beloningssysteem
11. Anababa.nl - Opvoeding: praktijk techniek beloningssysteem