Disociatie bij kinderen: oorzaken, kenmerken en opvoedingsstrategieën

Disociatie is een psychologisch mechanisme dat optreedt bij ernstige traumatisering op jonge leeftijd. Het is een beschermingsmechanisme waarbij het brein pogt om met overweldigende ervaringen om te gaan, waardoor gevoelens, gedrag en denken loskoppelen van elkaar. In het onderwijs en de opvoeding speelt disociatie een belangrijke rol, vooral bij kinderen die last hebben van trauma’s of complexe ervaringen. In dit artikel worden de oorzaken, kenmerken en opvoedingsstrategieën voor disociatie bij kinderen besproken, gebaseerd op de beschikbare bronnen.

Wat is disociatie?

Disociatie is een psychologisch fenomeen waarbij delen van het bewustzijn loskoppelen van elkaar. Het kan zich manifesteren in vormen zoals geheugenverlies, het gevoel los te raken van zichzelf, of het waarnemen van de wereld als onwerkelijk. Het is een reactie op onveilige situaties, waarin het lichaam en de geest proberen te overleven door de pijn of emoties te vermijden. In veel gevallen is disociatie een beschermingsmechanisme dat ontstaat bij trauma’s zoals kindermishandeling, seksueel misbruik, emotionele verwaarlozing, of langdurige stress.

Oorzaken van disociatie bij kinderen

Disociatie bij kinderen ontstaat meestal door ernstige traumatisering in de jeugd. Dit kan zijn: - Lichamelijke of psychische mishandeling - Seksueel misbruik - Emotionele verwaarlozing - Heftige medische ingrepen op jonge leeftijd - Langdurig ernstig gepest worden - Langdurig onveilige situaties in het gezin

Deze ervaringen kunnen leiden tot een situatie waarin het kind zich niet kan verdedigen of ontsnappen. Daardoor kiest het brein voor een overlevingsstrategie: disociatie. Dit gebeurt vooral bij jonge kinderen, omdat hun geest nog niet volledig ontwikkeld is en ze niet in staat zijn om complexe situaties te verwerken.

Kenmerken van disociatie bij kinderen

De kenmerken van disociatie bij kinderen variëren per persoon, maar kunnen zijn: - Geheugenverlies: het kind kan geen herinnering hebben aan bepaalde gebeurtenissen. - Het gevoel los te raken van zichzelf of de omgeving. - Gevoel van onwerkelijkheid of afstandelijkheid. - Afwezigheid of verdoofdheid. - Het kunnen veranderen van gedrag of persoonlijkheid in verschillende situaties.

Bij ernstige vormen van disociatie, zoals de dissociatieve identiteitsstoornis (DIS), ontstaan meerdere persoonlijkheidstoestanden. Elk deel heeft zijn eigen herinneringen, gedrag en relatie met de omgeving. De overgang tussen deze delen kan abrupt zijn en leidt tot verwarring en onveiligheid.

Invloed van disociatie op het dagelijks functioneren

Disociatie kan het dagelijks functioneren van kinderen aanzienlijk beïnvloeden. Kinderen die disociëren, kunnen last hebben van concentratieproblemen, geheugenverlies, en emotionele onzekerheid. Ze kunnen moeilijk reageren op bevelen of situaties, en kunnen zich vaak niet goed kunnen verdedigen of aanpassen aan nieuwe omstandigheden.

Bij het onderwijs kan disociatie leiden tot problemen met aandacht, concentratie en leerprestaties. Kinderen die disociëren, kunnen zich afgesneden voelen van hun omgeving en kunnen last hebben van gevoelens van onveiligheid en onzekerheid.

Opvoedingsstrategieën voor kinderen met disociatie

Voor kinderen met disociatie is het belangrijk om een veilige, stabiele en ondersteunende omgeving te bieden. De volgende strategieën kunnen helpen bij het omgaan met disociatie:

1. Veiligheid en stabiliteit

Kinderen met disociatie hebben veel behoefte aan veiligheid en stabiliteit. Een vast ritme, duidelijke grenzen en een betrouwbare omgeving kunnen helpen om het gevoel van onveiligheid te verminderen. Ouders en leerkrachten moeten proberen om een betrouwbare, toegankelijke relatie op te bouwen.

2. Emotionele ondersteuning

Kinderen met disociatie hebben vaak moeite met het verwerken van gevoelens. Het is belangrijk om hen te laten weten dat hun gevoelens gecrediteerd worden en dat ze er rustig mee kunnen omgaan. Het aanbieden van ruimte en tijd om over gebeurtenissen te praten kan helpen om de schakels tussen de verschillende delen van hun geest te versterken.

3. Structuur en routine

Een vast ritme helpt kinderen met disociatie om zich veiliger en stabiel te voelen. Structuur en routine kunnen helpen om de chaos en onzekerheid te verminderen en het kind te laten weten wat er van hen wordt verwacht.

4. Begeleiding en professionele hulp

Bij ernstige vormen van disociatie, zoals DIS, is professionele begeleiding van groot belang. Therapie, zoals cognitieve gedragstherapie of trauma-gerichte therapie, kan helpen bij het integreren van de verschillende delen van het bewustzijn. Het is belangrijk om te werken aan het opbouwen van vertrouwen en veiligheid in de relatie met de therapeut.

Disociatie en het onderwijs

In het onderwijs is het belangrijk om te weten dat disociatie een mogelijke oorzaak is van gedragsproblemen, concentratieproblemen en emotionele onzekerheid. Leerkrachten moeten zich bewust zijn van de signalen van disociatie en moeten in staat zijn om hierop te reageren zonder het kind te beoordelen.

Disociatie kan worden herkend aan het feit dat het kind soms plotseling in een andere toestand raakt, of dat het gevoel heeft dat het niet bij de les is. Het is belangrijk om te weten dat dit geen bewuste keuze is, maar een reactie op een vroegere trauma.

Samenwerking met ouders en professionals

Bij het omgaan met disociatie bij kinderen is samenwerking tussen ouders, leerkrachten en professionele hulpverleners van groot belang. Ouders moeten worden ondersteund bij het omgaan met hun kind, zodat ze kunnen weten hoe ze hun kind het beste kunnen ondersteunen. Professionele hulp kan helpen bij het versterken van de banden tussen de verschillende delen van het bewustzijn en het integreren van de ervaringen.

Conclusie

Disociatie is een complexe psychologische reactie op trauma en onveiligheid. Bij kinderen kan disociatie leiden tot verschillende problemen in het dagelijks functioneren, zoals concentratieproblemen, geheugenverlies en emotionele onzekerheid. Het is belangrijk om een veilige, stabiele en ondersteunende omgeving te bieden, en professionele hulp in te schakelen bij ernstige vormen van disociatie. Door te werken aan veiligheid, stabiliteit en emotionele ondersteuning, kunnen kinderen met disociatie helpen om zich beter te voelen en zich beter te kunnen ontwikkelen.

Bronnen

1. https://gedragsproblemenindeklas.nl/gedrags-en-ontwikkelingsstoornissen/dis-dissociatieve-identiteits-stoornis/
2. https://www.omgaanmetemoties.nl/omgaan-met-dissociatie/
3. https://caleidoscoop.nl/dissociatieve-stoornissen/wat-is-dissociatie/
4. https://slachtofferwijzer.nl/artikelen/dissociatieve-stoornis-trauma-betekenis
5. https://www.kinderneurologie.eu/ziektebeelden/gedragsproblemen/posttraumatische-stressstoornis
6. https://professionals.verdwenenzelf.org/complex-trauma-en-dissociatie/
7. https://www.managementboek.nl/trefwoord/dissociatie?srsltid=AfmBOoqGx4p6f4mt-jw973zu5HfINUI7MehpxFGvR379V2DTA1Vw0lD_
8. https://inessencia.nl/trauma-klachten/dissociatie/
9. https://www.thuisarts.nl/dissociatieve-stoornis/ik-raak-soms-los-van-mezelf-of-van-omgeving-dissociatie
10. https://www.mentaalvitaal.nl/psychische-aandoening/dissociatieve-stoornis
11. https://www.depsycholoog.nl/dissociatieve-stoornis/