Didactiek van de lichamelijke opvoeding: een kernonderdeel van het onderwijs

De lichamelijke opvoeding is een essentieel onderdeel van het onderwijs, zowel op de basisschool als in het voortgezet onderwijs. Het gaat hierbij niet alleen om het lichamelijk bewegen, maar ook om het ontwikkelen van motorische vaardigheden, sociaal-emotionele vaardigheden, en het bevorderen van een gezonde levensstijl. De didactiek van de lichamelijke opvoeding vormt daarbij de basis voor het effectief en doelgericht onderwijzen aan leerlingen. In dit artikel wordt ingegaan op de kernprincipes van de didactiek van de lichamelijke opvoeding, de rol van de leraar, en de invloed van moderne onderwijsonnovaties zoals blended learning.

De kernprincipes van de didactiek van de lichamelijke opvoeding

De didactiek van de lichamelijke opvoeding richt zich op het opzetten van een effectief lesprogramma dat aansluit bij de behoeften van leerlingen. In het boek Didactiek van de lichamelijke opvoeding (Breuk & Brongers, 1979) wordt aangegeven dat een leraar op het vlak van de lichamelijke opvoeding zijn of haar eigen didactische filosofie moet toepassen in de lessen. Dit betekent dat de leraar een duidelijke visie moet hebben op hoe leerlingen het beste kunnen leren, en dat dit moet worden ondersteund door een gestructureerd lesplan.

De didactiek van de lichamelijke opvoeding bestaat uit meerdere niveaus: het macro-, meso- en microniveau. Het macro niveau gaat over het opzetten van een jaarplan, terwijl het meso niveau zich richt op de voorbereiding van een les en het microniveau de uitvoering van de les betreft. Hierbij wordt aandacht besteed aan het opzetten van leerdoelen, het kiezen van didactische werkvormen, en het evalueren van het leerproces.

Deze benadering wordt in de derde editie van Didactiek van het bewegingsonderwijs (2019) verder uitgewerkt. Hierin wordt gesteld dat de geïntegreerde aanpak van de bewegingsdoelen rond motorische competenties, de fitte levensstijl, en de persoonsdoelen met het zelfbeeld en de sociale vaardigheden de leraar nog steeds voor pittige uitdagingen zet. Het is belangrijk dat de leraar zijn of haar handelingsbekwaamheden kan toepassen op het vlak van het toepassen van gedifferentieerde werkvormen en aangepaste leerinhouden.

De rol van de leraar in de didactiek van de lichamelijke opvoeding

De leraar in de lichamelijke opvoeding heeft een cruciale rol in het leren van de leerling. Het leren van de leerling is de centrale doelstelling in elke onderwijssetting. Dit wordt geconcretiseerd met vernieuwende inzichten vanuit de niet-lineaire pedagogie. De leraar dient hierbij een sterk leerlinggerichte strategie te kiezen, waarbij de leerling in het midden staat.

De leraar moet over voldoende basiscompetenties beschikken, waaronder planning, instructie, management, evaluatie, interpersoonlijke vaardigheden, en reflectie. Deze elementen staan ten dienste van de leerling, zodat het leren effectief en doelgericht kan verlopen. Daarnaast is het belangrijk dat de leraar zich kan richten op de behoeften van elk individu, zodat leerlingen kunnen groeien op hun eigen niveau.

In het boek Lichamelijke opvoeding op de basisschool (van der Loo & Dokkum, 2015) wordt aangegeven dat het praktisch handelen van de vakleerkracht op de basisschool een stevig theoretisch fundament vereist. Dit is nodig om het didactisch-methodisch handelen in pedagogisch perspectief te kunnen verantwoorden. De leraar moet dus zowel kennis hebben van de theorie als van de praktijk.

De invloed van moderne onderwijsmethoden

In de huidige tijd worden moderne onderwijsmethoden steeds belangrijker, met name het blended learning. Blended learning is een leermethode waarbij traditioneel klaslokaalonderwijs wordt gecombineerd met online leren. Dit betekent dat leerlingen zowel in de klas als online les krijgen. In de klas kunnen ze direct contact hebben met hun docent en medeleerlingen, terwijl ze in de online omgeving zelfstandig kunnen werken aan leerinhouden.

In de didactiek van de lichamelijke opvoeding kan blended learning worden toegepast om leerlingen actiever te maken en hen te laten werken aan hun eigen leerproces. Bijvoorbeeld door het combineren van praktijkopdrachten met digitale tools, of door het gebruik van online platforms om leerlingen te motiveren om zelfstandig te werken. Dit vereist echter wel dat de leraar goed is in het beheren van zowel fysieke als digitale leeromgevingen.

Activerende didactiek en leerstrategieën

Een belangrijk onderdeel van de didactiek van de lichamelijke opvoeding is het gebruik van activerende didactiek. Dit betekent dat leerlingen actief worden betrokken bij hun leerproces, in plaats van passief informatie te krijgen. Werkvormen zoals debatten, quizzen, rollenspellen, en simulaties helpen leerlingen om actief deel te nemen aan hun leren.

Volgens Gerard Westhoff is het belangrijk dat werkvormen leerlingen niet alleen motiveren, maar ook cognitief uitdagen en bijdragen aan diepgaand leren. Dit kan worden bereikt door leerlingen te laten werken aan projecten, groepsopdrachten, of door hen te laten reflecteren op hun eigen leerproces.

Daarnaast is het belangrijk dat de leraar leerstrategieën in de les opneemt. Dit kan bijvoorbeeld het activeren van voorkennis zijn, het combineren van meerdere prikkels, of het afwisselen van instructie en oefenen. Deze strategieën helpen leerlingen om beter te leren en hun kennis te verwerken.

Didactische vaardigheden en opleiding

De didactische vaardigheden van de leraar zijn essentieel voor het effectief onderwijs geven. Deze vaardigheden moeten worden ontwikkeld, en dit gebeurt vaak tijdens de opleiding tot leraar. In de opleiding leren leraren hoe leerlingen kennis kunnen opdoen en hoe ze hier effectief op kunnen inspelen. Dit is een apart deel binnen de opleiding en staat los van de inhoudelijke vakken.

In de opleiding tot onderwijsassistent en Sociaal Pedagogisch Werker wordt ook aandacht besteed aan didactiek. Hierbij wordt het leren van het onderwijzen geanalyseerd en worden er strategieën opgesteld om leerlingen effectief te ondersteunen. Ook in de traineropleidingen worden didactische vaardigheden onderwezen, waarbij het gebruik van fysieke en digitale middelen centraal staat.

De invloed van onderwijskundige modellen

In de didactiek van de lichamelijke opvoeding wordt vaak gebruikgemaakt van onderwijskundige modellen. Deze modellen helpen de leraar bij het opzetten van een lesplan en het kiezen van de juiste didactische werkvormen. Een veelgebruikt model is het didactisch model met de zes basisconcepten. Dit model stelt de leraar in staat om de les zowel inhoudelijk als methodisch goed te structureren.

Deze benadering wordt ook in Didactiek van het bewegingsonderwijs verder uitgewerkt. Hierin wordt benadrukt dat de didactiek van de lichamelijke opvoeding niet alleen gericht is op het lichamelijk bewegen, maar ook op het ontwikkelen van sociaal-emotionele vaardigheden. Dit vereist dat de leraar niet alleen kennis heeft van de lichamelijke vaardigheden, maar ook van psychosociale aspecten van het leren.

Conclusie

De didactiek van de lichamelijke opvoeding is een essentieel onderdeel van het onderwijs. Het richt zich op het opzetten van effectieve lessen die aansluiten bij de behoeften van leerlingen. De leraar speelt hierbij een centrale rol, waarbij zowel didactische vaardigheden als psychosociale inzichten belangrijk zijn. Daarnaast is het belangrijk om moderne onderwijsmethoden, zoals blended learning, in de les op te nemen om leerlingen actiever te maken. De didactiek van de lichamelijke opvoeding is dus niet alleen gericht op lichamelijke ontwikkeling, maar ook op het bevorderen van een gezonde levensstijl en sociaal-emotionele vaardigheden.

Bronnen

1. Didactiek van de lichamelijke opvoeding
2. Didactiek van het bewegingsonderwijs
3. Didactiek en didactische vaardigheden
4. Didactiek van het bewegingsonderwijs
5. Lichamelijke opvoeding op de basisschool
6. Wat is didactiek?
7. Didactiek en didactische vaardigheden
8. Didactiek in het basisonderwijs
9. Didactiek op Wikipedia
10. Didactief Online
11. Begrip didactiek