Geweld in de opvoeding: rechtsgevolgen en gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen
juli 6, 2025
Inleiding
Tijdens de Tweede Wereldoorlog had het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming een cruciale rol in de censuur van schoolboeken in Nederland. Dit onderwijsdepartement was verantwoordelijk voor het beoordelen en controleren van het onderwijsmateriaal, met name tijdens de bezetting door de Duitsers. De censuur had als doel om bepaalde inhoud te verwijderen of aan te passen, zodat deze niet in strijd zou zijn met de Duitse ideologieën. In dit artikel wordt ingegaan op de praktijken en maatregelen die werden genomen door het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming, met name in de afdeling censuur. De inhoud van het artikel is gebaseerd op gegevens uit bronnen zoals archiefdocumenten, censuurlijsten en instructies voor uitgevers.
De opzet en organisatie van de censuur
Het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming had een afdeling censuur ingesteld om de controle op schoolboeken te versterken. Deze afdeling was belast met het beoordelen van het materiaal dat in het onderwijs werd gebruikt. De censuur had als doel om boeken te beoordelen op hun inhoud, met name op het gebied van politieke, religieuze en culturele inhoud. Hierbij werd gekeken of de boeken in overeenstemming waren met de Duitse ideologieën, waaronder het verwerpen van joodse schrijvers, marxistische denkbeelden en anti-Duitse teksten.
De censuur werd uitgevoerd door een commissie van voorlichting voor leerboeken (CFL), die onder leiding stond van professor Jan van Dam. Deze commissie had als taak om schoolboeken te controleren op de naleving van de eisen van de bezetter. De instructies voor de censuur werden door het departement naar de regio’s gestuurd, zodat de inspecteurs van het onderwijs de boeken konden beoordelen. De commissie had ook de taak om lijsten met verboden boeken op te stellen, zodat deze niet meer in gebruik konden worden genomen.
De rol van de Commissie van Voorlichting voor Leerboeken
De Commissie van Voorlichting voor Leerboeken (CVL) was een belangrijk orgaan binnen het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming. De CVL had als doel om het Nederlandse onderwijs in nationaal-socialistische richting te beïnvloeden. De commissie beoordeelde de wenselijkheid van nieuw uit te geven schoolboeken en controleerde bestaande boeken op eventuele ongewenste elementen. De CVL stuurde lijsten met verboden schoolboeken naar de uitgeverijen, en bepaalde boeken moesten worden verwijderd of aangepast.
De CVL had ook een rol bij het bepalen van de inhoud van de schoolboeken. De commissie stelde richtlijnen op voor de inhoud, waaronder het vermijden van joodse schrijvers, marxistische denkbeelden en anti-Duitse teksten. De CVL stelde ook voor dat schoolboeken beperkt moesten worden tot een bepaald aantal leergangen per vak en schooltype, zodat het aantal boeken kon worden beperkt. De commissie had ook de taak om het gebruik van bepaalde boeken te bepalen, en stuurde lijsten met aanbevolen boeken naar de scholen.
De censuurpraktijken en maatregelen
De censuurpraktijken die werden toegepast, waren gericht op het verwijderen of aanpassen van bepaalde inhoud in schoolboeken. De CVL stelde voor dat bepaalde passages uit boeken moesten worden verwijderd of aangepast. Hierbij werd gekeken naar de inhoud van de boeken, met name op het gebied van het koningshuis, de Volkenbond en anti-Duitse teksten. De CVL stelde ook voor dat schoolboeken die niet aan de eisen van de bezetter voldeden, niet in de catalogus mochten voorkomen.
De censuur werd uitgevoerd door lezers van de commissie, die een rapport maakten met een opgaaf van de titels en auteurs van alle ter controle ingezonden boeken. Achter die boeken waarin bepaalde verbodspunten aanwezig waren, noteerden zij hun bevindingen. Na controle van het betreffende boek, zond de controleur zijn rapport naar Van Dam. Deze stuurde dan samen met de secretaris van de commissie een advies naar de uitgever. De CVL had ook de taak om lijsten met verboden schoolboeken op te stellen, zodat deze niet meer in gebruik konden worden genomen.
De invloed van de censuur op het onderwijs
De censuur had een grote invloed op het onderwijs in Nederland. De CVL had als doel om het onderwijs in nationaal-socialistische richting te beïnvloeden. Hierdoor werden bepaalde boeken verbannen of aangepast, zodat ze niet meer in gebruik konden worden genomen. De censuur had ook een invloed op de keuze van de scholen bij het kiezen van boeken. De CVL stelde ook voor dat schoolboeken beperkt moesten worden tot een bepaald aantal leergangen per vak en schooltype, zodat het aantal boeken kon worden beperkt.
De censuur had ook invloed op de uitgevers. De uitgevers moesten hun boeken controleren op eventuele ongewenste elementen, en moesten deze verwijderen of aanpassen. De CVL had ook de taak om het gebruik van bepaalde boeken te bepalen, en stuurde lijsten met aanbevolen boeken naar de scholen. De uitgevers moesten ook een vragenlijst invullen, het ‘model cbd’, waarin informatie werd gevraagd over de oplage, het papier, de bindwijze, de zetspiegel, de omvang, eventuele eerdere goedkeuringen en noodzakelijkheid.
De rol van het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming
Het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming had een centrale rol gespeeld in de censuur van schoolboeken tijdens de bezetting. De afdeling censuur was belast met het beoordelen van het onderwijsmateriaal, met name tijdens de bezetting door de Duitsers. De censuur had als doel om bepaalde inhoud te verwijderen of aan te passen, zodat deze niet in strijd zou zijn met de Duitse ideologieën. De CVL had als doel om het Nederlandse onderwijs in nationaal-socialistische richting te beïnvloeden.
De censuur had een grote invloed op het onderwijs in Nederland. De CVL had als doel om het onderwijs in nationaal-socialistische richting te beïnvloeden. Hierdoor werden bepaalde boeken verbannen of aangepast, zodat ze niet meer in gebruik konden worden genomen. De censuur had ook een invloed op de keuze van de scholen bij het kiezen van boeken. De CVL stelde ook voor dat schoolboeken beperkt moesten worden tot een bepaald aantal leergangen per vak en schooltype, zodat het aantal boeken kon worden beperkt.
Conclusie
De censuur van schoolboeken tijdens de bezetting had een grote invloed op het onderwijs in Nederland. Het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming had een centrale rol gespeeld in de censuur, met name via de afdeling censuur. De Commissie van Voorlichting voor Leerboeken had als doel om het Nederlandse onderwijs in nationaal-socialistische richting te beïnvloeden. De censuur had een grote invloed op het onderwijs, waardoor bepaalde boeken werden verbannen of aangepast. De censuur had ook een invloed op de keuze van de scholen bij het kiezen van boeken, en de uitgevers moesten hun boeken controleren op eventuele ongewenste elementen.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
