De rol van de leraar lichamelijke opvoeding in het basisonderwijs
juli 5, 2025
De cognitieve ontwikkeling van kinderen vormt een kernaspect in de opvoeding en het leren. Het gaat hierbij om het opbouwen van denkvermogen, geheugen, waarneming, redeneren, concentratie en probleemoplossend vermogen. In de praktijk van het onderwijs en de opvoeding speelt de cognitieve ontwikkeling een cruciale rol, aangezien deze de basis vormt voor het leren en het ontwikkelen van vaardigheden die nodig zijn voor het schoolse en sociaal-emotionele functioneren. In dit artikel worden de kernaspecten van de cognitieve ontwikkeling, de rol van het onderwijs en de invloed van cognitieve training besproken, gebaseerd op de informatie uit de bronnen.
Cognitieve ontwikkeling: wat is het?
De cognitieve ontwikkeling verwijst naar de groei van het denkvermogen van een kind, inclusief het vermogen om informatie op te nemen, te verwerken en toe te passen. Deze ontwikkeling begint al op jonge leeftijd en verloopt in fasen. Bekende ontwikkelingspsychologen zoals Jean Piaget en Lev Vygotsky beschrijven hoe kinderen van concreet en zintuiglijk denken langzaam overgaan naar abstract en systematisch denken. Deze ontwikkeling wordt beïnvloed door aanleg, omgeving, interactie met anderen en onderwijs. In de klas komt cognitieve ontwikkeling tot uiting in hoe leerlingen informatie opnemen, begrijpen en toepassen. Denk aan het oplossen van rekenproblemen, het begrijpen van teksten of het leggen van verbanden tussen vakken.
De cognitieve ontwikkeling is niet op zichzelf staand. Ze hangt sterk samen met de sociaal-emotionele ontwikkeling, de motorische ontwikkeling en de morele ontwikkeling. Leerkrachten kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de cognitieve ontwikkeling door het stellen van open vragen, het aanbieden van uitdagende leerstof en het aanleren van leerstrategieën.
Cognitieve balans: het evenwicht tussen focus en flexibiliteit
Een belangrijk onderdeel van de cognitieve ontwikkeling is de cognitieve balans, oftewel het vermogen om te switchen tussen het focussen en het verdelen van aandacht. In de praktijk betekent dit dat een kind moet kunnen focussen op een specifiek onderwerp, terwijl het tegelijkertijd ook ruimte heeft om andere informatie te verwerken. Deze balans is essentieel voor leren en dagelijks functioneren.
De cognitieve balans wordt beïnvloed door interacties tussen de prefrontale cortex (PFC), die verantwoordelijk is voor focus, en de basale ganglia (BG), die verantwoordelijk is voor flexibiliteit. Dopamine speelt hierbij een rol als regulator. Hogere niveaus van dopamine in de PFC zorgen voor betere focus, terwijl hogere niveaus in de BG flexibiliteit bevorderen. Aangeboren verschillen in deze hersengebieden verklaren waarom sommige leerlingen baat hebben bij beloningen, terwijl anderen hierdoor afgeleid raken.
In het onderwijs kan worden ingespeeld op de cognitieve balans door personalisatie en gerichte training. Feedback kan worden aangepast aan individuele dopamineprofielen, bijvoorbeeld door inhoudelijke feedback te geven aan leerlingen met hoge BG-dopamine of aanmoediging bij lage niveaus. Training, zoals rollenspellen of doelgerichte oefeningen, kan helpen om de cognitieve balans te verbeteren.
Cognitieve training: doel, methode en effectiviteit
Cognitieve training is een vorm van hersentraining die gericht is op het verbeteren van cognitieve functies zoals geheugen, concentratie en complexe planningsfuncties. Het doel is om de hersenen te trainen door het oefenen van taken die meestal via de computer of tablet worden aangeboden. Voorbeelden zijn het onthouden van woordenlijsten, het oplossen van complexe puzzels of het analyseren van cijferreeksen. Het idee is dat het herhaaldelijk oefenen leidt tot verbetering van de cognitieve functie.
Cognitieve training wordt onder andere ingezet bij mensen met gestoorde aandachtsfunctie, zoals kinderen met ADHD, bij mensen met geheugenproblemen na een beroerte of bij mensen in de vroege fase van de ziekte van Alzheimer. Het oefenen kan ook gericht zijn op het leren van strategieën zoals het aanleren van ezelsbruggetjes of het gebruik van visualisatietechnieken.
Hoewel de oorspronkelijke vormen van cognitieve training, zoals het herhaaldelijk oefenen van taken, in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw veelbelovend leken, bleken de resultaten vaak beperkt te zijn. Mensen werden beter op de getrainde taken, maar de verbetering bleef vaak beperkt tot die taken. In de jaren ’90 is daarom meer ingezet op cognitieve strategietraining, waarbij strategieën worden aangeleerd die ook in het dagelijks leven kunnen worden gebruikt.
In de hedendaagse praktijk wordt cognitieve training vaak gecombineerd met andere vormen van revalidatie, zoals het aanleren van compensatiestrategieën of het aanpassen van de omgeving. Dit kan worden gedaan via computerized cognitive brain training (CBCR), waarbij technologische ontwikkelingen worden gebruikt om patiënten te laten oefenen in hun eigen omgeving. Deze spellen zijn vaak adaptief, waardoor de moeilijkheidsgraad kan worden aangepast aan de prestaties van de gebruiker.
Invloed van de ouderlijke omgeving op de cognitieve ontwikkeling
De invloed van de ouderlijke omgeving op de cognitieve ontwikkeling van kinderen is aanzienlijk. Nieuw onderzoek laat zien dat zowel de cognitieve als de niet-cognitieve vaardigheden van ouders van invloed zijn op de onderwijsresultaten van kinderen. Dit onderzoek onderzocht onderwijsgegevens en genetische gegevens van meer dan 40.000 kinderen in het VK en Nederland. De onderzoekers keken naar genen die verband houden met cognitieve vaardigheden en niet-cognitieve vaardigheden, zoals academische motivatie, sociale vaardigheden, leerstrategieën en doorzettingsvermogen. Ze ontdekten dat deze genen de leerresultaten van kinderen niet alleen direct via genetische transmissie van ouder naar kind, maar ook indirect via de ouderlijke omgeving beïnvloeden.
Deze bevindingen suggereren dat de cognitieve ontwikkeling van kinderen niet alleen bepaald wordt door genetische factoren, maar ook door de omgeving, waaronder de manier waarop ouders omgaan met leerstrategieën, motivatie en sociale vaardigheden. Dit benadruidt de belangrijkheid van de ouderlijke bijdrage aan de cognitieve ontwikkeling van kinderen.
Cognitieve training in de praktijk: voorwaarden en doelgroep
Cognitieve training is bedoeld voor mensen met geheugen- en/of aandachtsproblemen, die vaak veroorzaakt worden door hersenletsel, zoals een beroerte of een hersenkneuzing. De training wordt meestal individueel gegeven door een cognitief trainer en bestaat uit minimaal vijf of zes wekelijkse bijeenkomsten van een half uur. Daarnaast moeten de geleerde vaardigheden thuis worden geoefend. De training kan ook worden gecombineerd met andere vormen van revalidatie, zoals het aanleren van compensatiestrategieën of het aanpassen van de omgeving.
In de klinische praktijk is de effectiviteit van cognitieve training echter nog onderwerp van discussie. Ondanks verbeteringen op cognitieve tests blijkt cognitieve training niet altijd leiden tot een afname van bijvoorbeeld de aandachtsproblemen in het dagelijks leven bij ADHD of tot een beter alledaags functioneren bij ouderen met vergeetachtigheid. Onderzoek toont echter aan dat het mogelijk is om zelf meer controle te krijgen over je cognitieve balans. Dit kan worden gedaan via oefeningen, zoals het om beurten voorlezen en vragen stellen over een tekst, het doen van rollenspellen en het gebruik van private speech.
Samenwerking tussen school en ouderen
De rol van de school en de ouderen is cruciaal in de ondersteuning van de cognitieve ontwikkeling van kinderen. Leraren kunnen leerlingen helpen met het richten van hun aandacht door steeds de op dat moment relevante doelen te stellen. Op deze manier leren ze balanceren tussen aandacht focussen en verdelen. Daarnaast kan ICT worden ingezet om leerlingen op maat aan te vullen. Digitale tutors kunnen helpen bij het aanleren van strategieën en het versterken van de cognitieve balans.
Ouders kunnen hierbij helpen door hun kinderen te ondersteunen bij het oefenen van cognitieve vaardigheden, zoals het leren van ezelsbruggetjes of het gebruik van visualisatietechnieken. Daarnaast is het belangrijk dat ouders en leerkrachten in overleg zijn over de ontwikkeling van het kind en de juiste ondersteuning bieden.
Conclusie
De cognitieve ontwikkeling van kinderen is van cruciaal belang voor hun leren, functioneren en sociaal-emotionele groei. De rol van het onderwijs, de ouderlijke omgeving en de cognitieve training is hierbij van groot belang. Cognitieve training kan helpen bij het verbeteren van geheugen, concentratie en probleemoplossend vermogen, maar de effectiviteit is afhankelijk van de individuele omstandigheden. De invloed van de ouderlijke omgeving is eveneens aanzienlijk, aangezien zowel cognitieve als niet-cognitieve vaardigheden van ouders van invloed zijn op de onderwijsresultaten van kinderen. Door samenwerking tussen school, ouderen en deskundigen kan de cognitieve ontwikkeling van kinderen optimaal worden ondersteund.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
