Straffen en belonen in de opvoeding: werkt het wel of niet?

In de opvoeding van kinderen wordt vaak gebruikgemaakt van straffen en beloningen om gedrag te beïnvloeden. Dit principe is gebaseerd op het idee dat kinderen door beloningen bepaalde gedragingen leren en door straffen negatieve gedragingen vermijden. In veel opvoedboeken wordt straffen en belonen aangeprezen, maar er zijn ook steeds meer kritiek op deze methode. Veel ouders en pedagogen vragen zich af: werkt straffen en belonen nu eigenlijk wel of niet? In dit artikel worden de voordelen en nadelen van straffen en belonen onder de loep genomen, en worden alternatieven voorgesteld om kinderen te begeleiden bij hun ontwikkeling.

Werkt straffen en belonen werkelijk?

Het straffen en belonen-principe is gebaseerd op het door de Amerikaanse psycholoog B.F. Skinner ontdekte ‘operante conditionering’. Hierbij wordt aangeleerd dat positief gedrag beloond en negatief gedrag bestraft wordt. Volgens dit model leren kinderen door beloningen te ontstaan en door straffen te vermijden. In de praktijk blijkt dit echter vaak niet zo effectief als verwacht. Veel onderzoek wijst uit dat straffen en belonen geen duurzame oplossing zijn. De beloningen werken vaak slechts tijdelijk, en als ze wegvallen, dan verdwijnt het gewenste gedrag ook weer. Bovendien kan het gebruik van beloningen leiden tot een afhankelijkheid van externe prikkels, in plaats van dat kinderen van binnenin worden gedragsbeïnvloed.

In de opvoeding is het gebruik van straffen en belonen veelvoorkomend. Volgens bron [2] is dit onderdeel van de opvoedproblemen waar veel ouders mee te maken hebben. De opvoeding is een complex proces waarin ouders hun kind begeleiden bij de ontwikkeling tot een zelfstandig lid van de samenleving. Bij het opvoeden wordt vaak gekeken naar het beïnvloeden van gedrag, maar het blijkt dat straffen en belonen niet altijd het gewenste effect opleveren.

Waarom werkt straffen en belonen niet altijd?

Er zijn verschillende redenen waarom straffen en belonen niet altijd werkt. Allereerst is het resultaat vaak snel, maar niet blijvend. Als de beloning wegvalt, of als het kind niet meer bang is voor straf, dan kan het gewenste gedrag weer verdwijnen. Bovendien vermindert het gebruik van beloningen de intrinsieke motivatie van kinderen. Ze leren immers dat ze dingen doen om een beloning te krijgen, en niet omdat ze het zelf belangrijk vinden.

Een ander nadeel van straffen en belonen is dat het de focus legt op angst en wantrouwen. Kinderen kunnen bang raken voor straffen, en dit kan leiden tot liegen of het omzeilen van de regels. Bovendien werkt het geven van straffen en beloningen er niet toe bij om kinderen te leren omgaan met hun eigen gedrag. Ze leren niet wat ze wel moeten doen, maar wel wat ze niet mogen doen.

Wat zijn de gevolgen van straffen en belonen?

Het gebruik van straffen en belonen heeft verschillende gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen. Volgens bron [6] kan straffen bijdragen aan een negatief zelfbeeld. Daarnaast zorgt het ervoor dat kinderen zich niet gezien of gewaardeerd voelen. Dit heeft vervolgens een negatief effect op de relatie tussen ouder en kind. Ook kan het gebruik van beloningen leiden tot manipulatie van het gedrag van het kind. Het is belangrijk om in de gaten te houden waarom je een kind beloont. Beloon je het om het gedrag te beïnvloeden of om iets dat het kind echt goed doet?

Bij het geven van straffen maak je gebruik van de macht die je over je kind hebt. De boodschap die zij kunnen krijgen is dat degene met de meeste macht de baas is. Dit stimuleert niet tot samenwerking of zelf nadenken. Kinderen leren dat ze vanuit angst moeten luisteren, in plaats van dat ze vanuit hun eigen motivatie leren omgaan met hun gedrag. Dit kan leiden tot een gevoel van onmacht en frustratie bij het kind.

Alternatieven voor straffen en belonen

Er zijn alternatieven voor straffen en belonen die meer gericht zijn op het ontwikkelen van intrinsieke motivatie en zelfstandigheid. Een van de belangrijkste alternatieven is het geven van verantwoordelijkheid aan kinderen. Door kinderen hun eigen verantwoordelijkheid terug te geven, leren ze zelfstandig en verantwoordelijk te handelen. Dit werkt beter dan straffen en belonen, omdat het kind zichzelf kan bepalen wanneer het iets wil aanpakken.

Een ander alternatief is het geven van positieve aandacht. In plaats van alleen te focussen op straffen, moedig je gewenst gedrag aan en geef je positieve aandacht. Je vertelt je kinderen wat ze goed doen en waarom dat belangrijk is. Hiermee leer je kinderen dat hun gedrag belangrijk is en dat ze zichzelf kunnen bepalen.

De rol van de ouder

De rol van de ouder is belangrijk bij het beïnvloeden van het gedrag van kinderen. Door er gewoon te zijn voor het kind, kun je hen helpen bij hun ontwikkeling. Kinderen hebben hulp nodig bij het leren omgaan met hun gedrag, maar ze moeten ook de ruimte krijgen om zelf te leren en te ontwikkelen. Het is belangrijk om te leren luisteren naar kinderen en hun gedrag te begrijpen, in plaats van hen te bestraffen of te belonen.

Conclusie

Het gebruik van straffen en belonen in de opvoeding is veelvoorkomend, maar blijkt niet altijd effectief te zijn. Er zijn veel nadelen aan deze methode, zoals het verlagen van de intrinsieke motivatie van kinderen en het creëren van angst en wantrouwen. Er zijn alternatieven die gericht zijn op het ontwikkelen van zelfstandigheid en intrinsieke motivatie. Het is belangrijk om te leren luisteren naar kinderen en hun gedrag te begrijpen, in plaats van hen te bestraffen of te belonen. Door kinderen hun verantwoordelijkheid terug te geven, leren ze zelfstandig en verantwoordelijk te handelen.

Bronnen

1. https://jeugdenkinderpraktijkrota.nl/opvoeding-van-kinderen/als-straf-werkt-waarom-is-er-dan-zoveel-van-nodig/
2. https://www.nji.nl/cijfers/opvoeden
3. https://www.dietzcoaching.nl/motivatie-waarom-straffen-en-belonen-niet-handig-zijn/
4. https://compliance-instituut.nl/insights/streng-straffen-werkt-of-niet/
5. https://didactiefonline.nl/artikel/goed-gedrag-belonen-begrijpelijk-maar-gevaarlijk
6. https://loeswaanders.com/straffen-en-belonen/
7. https://ploeteren.nl/2022/06/06/de-straffen-en-belonen-opvoeding/
8. https://kiind.nl/straffen-belonen/