De Evolutie en Invloed van Grootouders in de Opvoeding van Kleinkinderen
mei 30, 2025
Het thema overlijden is voor veel ouders een lastig onderwerp, vooral wanneer het gaat om het bespreken ervan met kinderen. Volwassenen zelf hebben al moeite met het onderwerp, en het is begrijpelijk dat het moeilijk is om het met jonge kinderen aan te kaarten. Echter, studies en experts benadrukken dat open en realistische communicatie, gecombineerd met betrokkenheid van het kind in het rouwproces, essentieel is om kinderen te helpen de dood te begrijpen en te verwerken. In dit artikel worden de belangrijkste aanpakken en tips besproken, op basis van recent onderzoek en praktische ervaringen van rouwexperts.
Gebruik van Duidelijke Communicatie
Volwassenen hebben vaak de neiging om abstracte of metaforische uitleg te geven over overlijden, zoals "de overledene is op een lange reis gegaan" of "hij slaapt nu voor altijd". Volgens onderzoek van de Stichting Ideële Reclame (SIRE) leidt dit echter tot verwarring bij kinderen, omdat ze verwachten dat iemand die "gaat slapen" of "reist", uiteindelijk weer terugkeert. Dit is vooral van toepassing op jonge kinderen, die moeite hebben met het begrijpen van abstracte concepten.
Een betere aanpak is het gebruik van duidelijke, realistische taal. Kinderpsycholoog Carine Kappeyne van de Coppello benadrukt dat ouders feitelijk eerlijk moeten zijn, ook in gevoelige situaties zoals zelfdoding. Als kinderen op school of bij vriendjes horen dat een ouder bijvoorbeeld "zichzelf heeft gedood", kan dat hun vertrouwen in hun omgeving ondermijnen. Kappeyne adviseert om de hoofdlijnen van de situatie te noemen, zonder onnodige details. Voorbeeld: "Mama is ziek geworden en is overleden. We missen haar erg, maar we houden haar herinneringen levend."
Een dergelijke aanpak helpt kinderen het concept van overlijden te begrijpen en voorkomt onnodige angsten. Volwassenen kunnen hun eigen emoties ook tonen, zoals huilen, omdat kinderen hieruit leren dat verdriet normaal is en dat ze het mogen uiten. Uit onderzoek blijkt dat het tonen van emoties bij kinderen helpt om rouw op een gezonde manier te verwerken (bron: [1], [5]).
Leeftijdsgespecificeerde Aanpak
De manier waarop ouders met kinderen over overlijden praten, moet afgestemd zijn op de leeftijd en de rijpheid van het kind. Voor kinderen van 3 tot 6 jaar zijn kinderboeken zoals Papa Draak wordt niet meer beter of Dag opa een waardevolle hulpmiddel. Deze boeken geven een eenvoudige, visuele uitleg over ziekte, afscheid nemen en verlies. Voor oudere kinderen (vanaf 6 jaar) kunnen boeken als Groter dan een droom of Siens hemel dienen als leesmateriaal. Deze werken beschrijven complexere emoties en herinneringen, wat helpt bij het begrijpen van het rouwproces.
Voor jonge kinderen is het belangrijk om niet teveel informatie te geven tegelijk. Expert Uus Knops, psychiater en rouwcoach, raadt aan om gesprekken over de dood te verdelen in stukjes. Bijvoorbeeld: "Opa is overleden, wat betekent dat zijn lichaam is gestopt met werken. We zullen hem missen, maar we houden onze herinneringen aan hem levend." (bron: [11]).
Allerheiligen wordt vaak genoemd als een geschikt moment om het gesprek te openen. Knops schreef het kinderboek Het alfabet voor groot verdriet, waarin elk lettertje een woord uit de context van overlijden uitlegt. Dit helpt kinderen begrippen zoals "crematie" of "palliatieve zorg" te begrijpen, zonder de emoties van de ouder te onderdrukken (bron: [5]).
Rouwproces en Emoties
Kinderen verwerken overlijden anders dan volwassenen. Hun rouw kan vertraagd zijn of zich op onverwachte manieren manifesteren. Psychologe Leoniek Wijngaards benadrukt dat het belangrijk is om kinderen ruimte te geven om hun emoties te uiten, zonder deze te onderdrukken. "Vroeger dacht men dat je alle banden met de overledene moest verbreken, maar tegenwoordig is het juist positief om contact te houden," zegt ze. (bron: [9]).
Een kind kan bijvoorbeeld emotioneel traag reageren op een verlies, omdat het proces zich op een andere manier afspeelt. Het is daarom essentieel om de ouder(s) en andere betrokkenen te informeren over de verschillende manieren waarop kinderen rouwen. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die regelmatig herinneringen aan de overledene mogen delen, beter leren omgaan met hun verdriet. (bron: [10]).
Een cruciale fout die ouders maken, is het negeren van hun kinderen's emoties. Als een kind angstig of boos is, is het belangrijk om dit niet weg te wuiven. In plaats van "Maar neen, je moet niet bang zijn", kan een betere aanpak zijn om de redenen voor de angst te bespreken. "Waarom ben je bang? Hoe voelt dat voor jou?" zijn vragen die helpen bij het begrijpen van de emotionele impact van overlijden. (bron: [5]).
Betrokkenheid in de Uitvaart
Een uitvaart of crematie is een intense ervaring voor kinderen, omdat het volwassenen vaak vol met emoties en stiltes is. Echter, experts zoals Manu Keirse, rouwexpert, benadrukken dat het betrokken maken van kinderen bij de uitvaart helpt bij het rouwproces. "Als je je kind een rol geeft, maak je het afscheid toegankelijker," zegt Keirse. (bron: [4]).
Voorbeelden van rollen die kinderen kunnen vervullen, zijn: - Een kaarsje aansteken voor de overledene. - Een (wens)ballon oplaten met een persoonlijk bericht of tekening. - Meehelpen met het dichtschroeven van de kist. - Iets op de kist tekenen of schrijven. - Een gebedje of gedichtje opzeggen.
Bij het voorbereiden van een kind op een uitvaart is het belangrijk om eerlijk te zijn over wat ze zullen zien. Ouders kunnen bijvoorbeeld zelf eerst in de kist kijken en de toestand van de overledene bespreken. Als het lichaam bleek of ingevallen is, kan dit worden toegelicht met eenvoudige woorden. (bron: [4], [8]).
Buiten de uitvaart kunnen ouders ook creatieve activiteiten bedenken, zoals knutselen met het kind terwijl ze over de overledene praten. Dit maakt het gesprek minder direct en helpt kinderen om op hun eigen manier afscheid te nemen. (bron: [4], [13]).
Creatieve Methoden en Ondersteuning
Kinderboeken en films zijn effectieve hulpmiddelen om het onderwerp overlijden te bespreekbaar te maken. Films als Bambi of Up introduceren het thema van verlies op een manier die kinderen begrijpen. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die dergelijke films zien, vaak vragen hebben over hoe andere mensen rouwen. (bron: [3], [8]).
Sommige scholen nemen het onderwerp actief op in hun onderwijs. Een voorbeeld is een project waarin kinderen leren over rouw aan de hand van olifantengedrag. In dierentuinen wordt een documentaire vertoond over hoe olifanten rouwen als een familielid overlijdt. Deze aanpak maakt het onderwerp minder abstract en helpt kinderen begrijpen dat rouw een natuurlijke reactie is. (bron: [8]).
Daarnaast is het belangrijk om kinderen te leren dat overlijden een deel van het leven is. Psychiater Uus Knops benadrukt dat kinderen het recht hebben om te weten wat overlijden inhoudt. Een educatief gesprek kan worden aangevuld met een kinderboek, zoals Doodgewoon, dat gedichten bevat over rouw. (bron: [5], [8]).
Verwerken van Verdriet
Na het overlijden van iemand dierbaar is het essentieel om het kind’s rouwproces te ondersteunen. Een tip van Keirse is om herinneringen aan de overledene levend te houden. Dit kan door foto's te tonen, geluidsopnames af te spelen of zelfs kleding van de overledene te gebruiken, omdat de geur herinneringen oproept. (bron: [2], [10]).
Psychologe Martine Delfos wijst erop dat niet iedereen hetzelfde baat heeft bij het praten over verlies. Mannen zijn bijvoorbeeld meer geneigd om rouw te verwerken via activiteiten als sporten of werken, terwijl vrouwen vaak openluchter praten. Deze nuances zijn belangrijk om te erkennen, omdat ouders zich moeten aanpassen aan de behoeften van het kind. (bron: [9]).
Een ander aspect is het gebruik van tastbare herinneringen. Volgens onderzoek is het belangrijk dat kinderen fysieke objecten hebben die hen aan de overledene herinneren. Denk aan een brief van de overledene of een video met een boodschap. Elke keer dat het kind terugdenkt aan deze herinneringen, leert het hoe te omgaan met het gemis. (bron: [10]).
Rol van de Ouders
Ouders spelen een centrale rol in het verwerken van overlijden door kinderen. Het is belangrijk om niet alleen duidelijkheid te bieden, maar ook een veilige ruimte te creëren waarin het kind zich vrij kan uiten. Carine Kappeyne van de Coppello benadrukt dat ouders moeten luisteren naar hun kinderen en hun verhaal moeten laten vertellen, zelfs jaren na het overlijden. "Het is een klein stapje in het rouwproces," zegt ze. (bron: [2], [9]).
Een open aanpak helpt kinderen vertrouwen op te bouwen in de communicatie van ouders. Als een kind weet dat ouders eerlijk zijn over zware onderwerpen, is het waarschijnlijker dat het zelf ook open zal zijn over zijn of haar emoties. (bron: [11]).
Conclusie
Het bespreken van overlijden met kinderen is een complex, maar noodzakelijke taak. Door duidelijke communicatie, leeftijdsgespecifieke aanpak, creatieve ondersteuning en betrokkenheid van het kind in het rouwproces, kunnen ouders helpen bij het verwerken van verlies. Het is belangrijk om te erkennen dat kinderen rouwen op hun eigen manier, en dat dit proces langdurig kan zijn.
Een open en eerlijke aanpak voorkomt verwarring en helpt kinderen begrijpen dat overlijden een deel van het leven is. Buiten het directe gesprek zijn kinderboeken, films en tastbare herinneringen waardevolle tools. De betrokkenheid van de omgeving, zoals familieleden of scholen, speelt ook een rol in het ondersteunen van het kind.
Uiteindelijk is het doel om kinderen te helpen hun emoties te accepteren en te verwerken, zonder het thema te verhullen. Dit stelt hen in staat om op een gezonde manier om te gaan met verlies, zowel nu als in de toekomst.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
