Opvoeding in Nederland: Statistieken, trends en praktijk

In Nederland wordt opvoeding van kinderen op verschillende manieren geregeld, afhankelijk van de situatie van de ouders en het welzijn van het kind. De cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) tonen aan dat er sprake is van verschillende vormen van jeugdbescherming, jeugdhulp en jeugdreclassering. Deze maatregelen worden ingezet om kinderen te beschermen, te begeleiden en te helpen bij opvoedingsproblemen. In dit artikel worden de belangrijkste cijfers, trends en praktijken beschreven op basis van de bronnen die zijn opgehaald.

Opvoedingsproblemen en jeugdbescherming

In Nederland wordt opvoeding van kinderen vaak gecombineerd met hulp en begeleiding, vooral als er sprake is van problemen in het gezin. De jeugdbescherming speelt hierbij een belangrijke rol. Volgens de bronnen is de jeugdbescherming een combinatie van toezicht en begeleiding voor jongeren vanaf 12 jaar, die in aanraking zijn geweest met de politie of de leerplichtambtenaar. Deze maatregelen worden vaak ingezet om te voorkomen dat jongeren opnieuw in de fout gaan. De jeugdbescherming kan worden opgelegd door de kinderrechter of het openbaar ministerie. Daarnaast kan de jeugdbescherming ook op initiatief van de Raad voor de Kinderbescherming in het vrijwillige kader worden opgestart.

De jeugdbescherming omvat verschillende vormen, waaronder ondertoezichtstelling, voorlopige voogdij en tijdelijke voogdij. Een ondertoezichtstelling is een maatregel waarbij het gezag van de ouders wordt beperkt. Dit gebeurt als het gezin van een kind ernstig bedreigd wordt en de ouders de benodigde zorg niet of onvoldoende accepteren. In zo’n geval kan de rechter op verzoek van de Raad voor de Kinderbescherming een ondertoezichtstelling uitspreken. Het kind krijgt dan een jeugdbeschermer toegewezen van een Gecertificeerde Instelling. Deze persoon begeleidt het kind en zijn ouders bij het oplossen van de opvoedingsproblemen. De ouders blijven zelf verantwoordelijk voor de opvoeding, maar hun gezag wordt door de maatregel gedeeltelijk ingeperkt.

De voorlopige voogdij treedt op bij acute situaties die bedreigend zijn voor het kind. Het gezag over het kind komt bij de Gecertificeerde Instelling te liggen. De voorlopige voogdij duurt maximaal drie maanden. Als binnen die drie maanden een verzoek door de Raad voor de Kinderbescherming wordt ingediend om blijvend in het gezag te voorzien, kan de voorlopige voogdij voortduren tot er een einduitspraak is. De tijdelijke voogdij treedt op als de gezaghebbende ouder het gezag tijdelijk niet zelf kan uitoefenen. Bijvoorbeeld als ouders minderjarig zijn, langdurig in het buitenland verblijven of een ouder onder curatele is gesteld en er geen andere ouder is die het gezag kan uitoefenen.

Jeugdhulp zonder verblijf en met verblijf

Naast de jeugdbescherming is er ook sprake van jeugdhulp, die kan worden verdeeld in jeugdhulp zonder verblijf en jeugdhulp met verblijf. Jeugdhulp zonder verblijf is gericht op jongeren en hun ouders bij psychische, psychosociale en/of gedragsproblemen, een verstandelijke beperking van de jongere of opvoedingsproblemen van de ouders. De jongere blijft thuis, in het eigen gezin. Of anders gezegd, de jongere slaapt thuis. In ieder geval formeel. Het kan zijn dat de jongere bij opa en oma slaapt of bij iemand anders, echter dit is dan niet formeel zo geregeld.

Jeugdhulp met verblijf is gericht op jongeren en hun ouders bij psychische, psychosociale en/of gedragsproblemen, een verstandelijke beperking van de jongere of opvoedingsproblemen van de ouders. De jongere verblijft in een pleeggezin, gezinshuis, leef- of behandelgroep, gesloten afdeling, GGZ-instelling of soortgelijke locaties waar jeugdhulp geleverd wordt. Of anders gezegd, de jongere slaapt formeel niet thuis in het eigen gezin. Dit betekent dat het hier alleen om de verblijfsvormen gaat waarbij er sprake is van een overnachting.

Jeugdreclassering en de trendbreuk

Jeugdreclassering is een combinatie van toezicht en begeleiding voor jongeren vanaf 12 jaar, die voor hun 18e verjaardag met de politie of leerplichtambtenaar in aanraking zijn geweest en een proces-verbaal hebben gekregen. Bij jongvolwassenen in de leeftijd van 18 tot en met 22 jaar kan ook het jeugdstrafrecht toegepast worden op grond van het adolescentenstrafrecht, indien het ontwikkelingsniveau van de dader daartoe aanleiding geeft. De jongere krijgt op maat gesneden begeleiding van een jeugdreclasseringswerker om te voorkomen dat hij of zij opnieuw de fout ingaat.

De trendbreuk die is opgetreden met ingang van 2021, heeft gevolgen voor de vergelijkbaarheid van de cijfers in de jaren 2021 en later met de jaren 2015 tot 2020. Hierdoor zijn de uitkomsten over de jaren 2021 en later niet goed te vergelijken met de uitkomsten over de jaren 2015 t/m 2020 en worden de cijfers vanaf 2021 gepubliceerd in een nieuwe tabel.

Opvoeding in niet-westerse migrantengezinnen

In Nederland is de opvoeding van kinderen uit niet-westerse migrantengezinnen onderwerp van onderzoek geweest. Volgens het rapport “Opvoeden in niet-westerse migrantengezinnen” is er aandacht voor verschillende thema’s, zoals wat niet-westerse migrantenouders belangrijk vinden in de opvoeding, welke opvoedmethodes zij hanteren, welke zorgen zij maken en welke steun zij krijgen bij hun opvoedtaak. De opvoeding speelt hierbij een rol in het welzijn van de kinderen.

Emancipatie en verdeling van zorg

De verdeling van zorg tussen ouders is onderwerp van onderzoek geweest. Volgens de cijfers van het CBS is 60 procent van de ouders met een kind jonger dan 18 jaar van mening dat de zorg voor hun kind(eren) gelijk verdeeld zou moeten worden. In de praktijk blijkt dat slechts 9 procent van de ouders met een kind jonger dan 18 jaar werk en zorg gelijk verdeelt. Bij de feitelijke verdeling geldt dat sprake is van gelijkheid als er maximaal 4 uur verschil zit tussen de uren die mannen en vrouwen besteden aan werk en aan zorg.

Samenvatting

In Nederland wordt opvoeding van kinderen op verschillende manieren geregeld, afhankelijk van de situatie van de ouders en het welzijn van het kind. De jeugdbescherming, jeugdhulp en jeugdreclassering spelen hierbij een belangrijke rol. De cijfers van het CBS tonen aan dat er sprake is van verschillende vormen van jeugdbescherming, jeugdhulp en jeugdreclassering. Deze maatregelen worden ingezet om kinderen te beschermen, te begeleiden en te helpen bij opvoedingsproblemen. Daarnaast wordt de opvoeding van kinderen uit niet-westerse migrantengezinnen onderzocht, evenals de verdeling van zorg tussen ouders.

Bronnen

1. CBS - Jeugdreclassering
2. SCP - Opvoeden in niet-westerse migrantengezinnen
3. CBS - Jeugdbeschermingstrajecten
4. CBS - Opvattingen over de timing van het ouderschap
5. CBS - Kerncijfers over jeugdzorg
6. [CBS - Emancipatie - Hoe verdelen mannen en vrouwen de zorg voor kinderen](https://www.cbs.nl/nl-nl/faq/emancipatie/hoe-verdelen-mannen-en-vrouwen-de-zorg-voor-kinderen-
7. NJI - Cijfers over gezinnen
8. CBS - Jeugdbeschermingstrajecten
9. CBS - Meerderheid gescheiden ouders blijft bij elkaar in de buurt