Gesprekken over opvoeden oefenen: Een praktische gids voor pedagogen

Inleiding

In de kinderopvang en onderwijsongeving is het aanboren van gesprekken over opvoeding een cruciale vaardigheid. Het betreft hier zowel gesprekken met ouders als met kinderen, waarin belangrijke kwesties worden besproken, zoals gedragsproblemen, ontwikkelingsachterstanden, en het aanbieden van ondersteuning. In de bronnen die in dit artikel zijn verwerkt, worden praktische voorbeelden gegeven van hoe dergelijke gesprekken kunnen worden opgebouwd en gevoerd. Deze casussen laten zien dat het aanbrengen van zorgvuldige communicatie essentieel is, zodat zowel ouders als kinderen zich veilig en begrepen voelen. In dit artikel worden de belangrijkste stappen en principes besproken die nodig zijn om effectieve gesprekken over opvoeden te oefenen, gebaseerd op de beschikbare bronnen.

Het belang van zorgvuldige communicatie

Een van de belangrijkste conclusies uit de bronnen is dat het aanbrengen van zorgvuldige communicatie bij gesprekken over opvoeding essentieel is. Volgens José Koster, een ervaren opvoedingsdeskundige, is het nooit makkelijk om zorgen over het opvoedgedrag van ouders te bespreken. Elke professional voelt schroom, zelfs bij kleine dingen. Dit komt doordat je intuïtief aanvoelt dat je met het praten met ouders over hun opvoederschap kwetsbaar terrein betreedt. Je voelt dat zorgvuldigheid is geboden omdat een ouder zich, hoe zeer je ook je best doet, al snel aangevallen of afgewezen kan voelen. Ouderschap maakt uiterst kwetsbaar. Wanneer je schroom voelt, zou je dus ook kunnen zeggen dat je empathische thermometer goed werkt.

De bronnen laten zien dat het belangrijk is om de intentie van het gesprek helder en duidelijk te benoemen. Bijvoorbeeld: “Ik wil een zorg met je bespreken over Yuran en ik vind het niet makkelijk omdat ik me kan voorstellen dat het voor jou niet fijn is om te horen dat ik die zorg heb.” Dit helpt om de boodschap te ‘schoon’ en compleet te brengen. Daarnaast is het belangrijk om de feitelijke waarnemingen te benoemen, zonder interpretatie of mening. Bijvoorbeeld: “Ik zie dat Yuran nog in zijn broek plast. Dat vinden wij helemaal niet erg en het past ook bij zijn leeftijd, maar hij lijkt steeds als het gebeurt bang dat ik daar boos over word. Hij lijkt er stress over te hebben.” Dit zorgt ervoor dat de boodschap objectief en feitelijk is, en tegelijkertijd compassie met de ouder toont.

De vijf stappen van zorgvuldig communiceren

In de bronnen wordt aangegeven dat er vijf stappen zijn die je kunt volgen bij het opbouwen van een gesprek over opvoeding. Deze stappen zijn gebaseerd op de aanpak van José Koster en het Handboek Methodische Ouderbegeleiding 3 van A. van der Pas (Uitgeverij SWP, 2005). De stappen zijn:

1. Benoem je intentie met het gesprek en hoe het voor jou is.
   Dit betekent dat je duidelijk maakt wat je wilt bespreken en hoe het voor je voelt. Bijvoorbeeld: “Ik wil een zorg met je bespreken over Yuran en ik vind het niet makkelijk omdat ik me kan voorstellen dat het voor jou niet fijn is om te horen dat ik die zorg heb.”

2. Benoem de feitelijke waarnemingen, wat je ziet bij het kind, zonder interpretatie of mening.
   Hierbij is het belangrijk om alleen feiten te noemen, zonder je eigen mening of interpretatie. Bijvoorbeeld: “Ik zie dat Yuran nog in zijn broek plast. Dat vinden wij helemaal niet erg en het past ook bij zijn leeftijd, maar hij lijkt steeds als het gebeurt bang dat ik daar boos over word. Hij lijkt er stress over te hebben.”

3. Vertel wat er op zo’n moment met jou gebeurt.
   Hierbij is het belangrijk om te laten blijken wat je voelt en hoe het voor je is. Bijvoorbeeld: “Ik voel me onzeker of zenuwachtig, omdat ik me afvraag of de ouder zich hierover zorgen maakt.”

4. Stel open, reflecterende vragen.
   Na het formuleren van de feiten is het belangrijk om open vragen te stellen. Bijvoorbeeld: “Hoe is het voor jou dat ik dit tegen je zeg? En is het goed voor jou om het hier over te hebben?”

5. Gebruik een objectieve en heldere toon.
   Het is belangrijk om een toon aan te houden die zowel respectvol als duidelijk is. Dit helpt om de boodschap over te brengen zonder dat de ouder zich aangevallen voelt.

Casussen en praktische voorbeelden

In de bronnen worden meerdere casussen besproken die kunnen helpen bij het oefenen van gesprekken over opvoeding. Deze casussen geven een overzicht van de mogelijke situaties en hoe deze kunnen worden aangepakt.

Casus 1: Je schroom overwinnen

In deze casus wordt uitgelegd hoe je je schroom kunt overwinnen bij het bespreken van zorgen over een kind. José Koster benadrukt dat het belangrijk is om het gesprek voor te bereiden, zodat je weet wat je wilt zeggen. Daarnaast is het belangrijk om dingen te bedenken waaruit de liefde van de ouder voor hun kind blijkt, zodat je die daadwerkelijk kunt benoemen. Je mag niet om de boodschap heen draaien, want je maakt je zorgen om het kind én voelt compassie met de ouder. Benoem objectief en feitelijk wat je zorg over het kind is en wat het met jou doet.

Casus 2: Een gevoelig onderwerp aankaarten

In deze casus wordt uitgelegd hoe je een gevoelig onderwerp kunt aankaarten, zoals het feit dat een kind nog niet zindelijk is. Het is belangrijk om het gesprek voor te bereiden en te weten wat je wilt zeggen. Daarnaast is het belangrijk om de ouder te laten weten dat je niet wilt dat ze zich afgewezen voelen, maar dat je het beste met hen voor hebt. Je moet duidelijk zijn in je woorden en tegelijkertijd compassie tonen.

Casus 3: Praten met ‘onwillige’ ouders

In deze casus wordt uitgelegd hoe je met onwillige ouders kunt praten, bijvoorbeeld wanneer een kind problemen heeft met school of met het omgaan met angst. Het is belangrijk om het gesprek voor te bereiden en te weten wat je wilt zeggen. Daarnaast is het belangrijk om de ouder te laten weten dat je niet wil dat ze zich afgewezen voelen, maar dat je het beste met hen voor hebt. Je moet duidelijk zijn in je woorden en tegelijkertijd compassie tonen.

Praktische tips voor gesprekken met ouders

Naast de casussen zijn er ook praktische tips die je kunt gebruiken bij het opbouwen van gesprekken met ouders. Deze tips zijn gebaseerd op de bronnen en geven een overzicht van de belangrijkste principes.

1. Bereid het gesprek goed voor

Het is belangrijk om het gesprek goed voor te bereiden. Denk na over wat je wilt zeggen en welke informatie je nodig hebt. Denk ook na over hoe je de boodschap kunt overbrengen zonder dat de ouder zich aangevallen voelt.

2. Benoem de feiten

Bij het bespreken van zorgen over een kind is het belangrijk om feiten te noemen. Vermijd interpretaties of mening, want dat kan de boodschap onduidelijk maken. Gebruik duidelijke en objectieve taal.

3. Toon compassie

Het is belangrijk om compassie te tonen, zodat de ouder zich niet afgewezen voelt. Laat zien dat je het beste met hen voor hebt en dat je hen helpt om hun kind beter te begrijpen.

4. Stel open vragen

Na het noemen van feiten is het belangrijk om open vragen te stellen. Dit helpt om het gesprek verder te voeren en de ouder te laten weten wat zij denken.

5. Gebruik een neutrale toon

Het is belangrijk om een neutrale toon aan te houden, zodat de boodschap helder en duidelijk overkomt. Vermijd emoties en gebruik geen onaangename taal.

Samenwerking met ouders

In de bronnen wordt ook benadruid dat het belangrijk is om samen te werken met ouders bij het opbouwen van gesprekken over opvoeding. Het is belangrijk om te laten zien dat je de ouder als partner ziet, in plaats van als een probleem. Dit helpt om de boodschap over te brengen zonder dat de ouder zich aangevallen voelt.

Ouderschap en opvoederschap uit elkaar houden

José Koster benadruidt dat het belangrijk is om ‘opvoederschap’ en ‘ouderschap’ uit elkaar te houden. Als je ouders alleen aanspreekt als opvoeders, voelen ze zich een soort instrument bij het tot ontwikkeling brengen van hun kinderen. Iets essentieels wordt overgeslagen, namelijk aandacht voor, en interesse in de mens die de ouder is. Elke ouder heeft altijd een eigen verhaal en een goede reden waarom hij of zij de dingen doet zoals hij of zij ze doet. Een ouder die niet erkend wordt in het ouderschap en alleen maar wordt aangesproken op falend opvoederschap zal zich (innerlijk) verzetten. Een zinvol gesprek is dan uitgesloten.

Conclusie

Het oefenen van gesprekken over opvoeding is een cruciale vaardigheid voor pedagogen en andere professionals in de kinderopvang en onderwijs. In dit artikel zijn de belangrijkste stappen en principes besproken die nodig zijn om effectieve gesprekken over opvoeding te oefenen, gebaseerd op de beschikbare bronnen. De casussen laten zien dat het aanbrengen van zorgvuldige communicatie essentieel is, zodat zowel ouders als kinderen zich veilig en begrepen voelen. Daarnaast zijn er praktische tips gegeven die kunnen helpen bij het opbouwen van gesprekken met ouders. Het is belangrijk om te benadrukken dat het belangrijk is om samen te werken met ouders en hen als partner te zien, in plaats van als een probleem.

Bronnen

1. A. van der Pas, Handboek Methodische Ouderbegeleiding 3 (Uitgeverij SWP, 2005)
2. Tea Adema, Praktijkdag werken met het basismateriaal voor de kindercoach
3. NIVOZ, Vóór de schroom: een goed gesprek met de ouders
4. Casusopmaat, Pedagogisch werk: casus leidster kinderopvang Rozemarijn
5. Buurtzorg Jong, De casus van de maand juli