Belonen en straffen in de opvoeding: een kritische kijk op de impact

In de opvoeding van kinderen wordt vaak gebruikgemaakt van beloningen en straffen om gedrag te beïnvloeden. Dit systeem is gebaseerd op het principe van operante conditionering, dat is ontdekt door de Amerikaanse psycholoog Burrhus Skinner. Volgens deze theorie kan positief gedrag worden gestimuleerd door het te belonen en negatief gedrag kan worden afgeremd door het te bestraffen. Hoewel dit systeem veelvuldig wordt gebruikt, blijkt uit onderzoek dat het lang niet zo effectief is als aanvankelijk werd gedacht. In dit artikel wordt gekeken naar de nadelen van straffen en belonen, de impact op de intrinsieke motivatie van kinderen, en alternatieven voor deze opvoedstrategie.

De nadelen van straffen

Bij straffen ligt de focus op het gedrag. Als een kind straf krijgt voor bepaald gedrag, is het heel gemakkelijk om de oorzaak over het hoofd te zien. Terwijl die juist zo belangrijk is. Want waarom vertoont je kind dat gedrag? Misschien had je kind geen fijne dag op school of heeft hij niet lekker geslapen. Er is eigenlijk altijd wel een reden te vinden. Daarnaast kan straffen leiden tot angst en wantrouwen bij kinderen. Bovendien werkt het liegen in de hand. Liever doet je kind dan iets stiekem, om jouw boosheid en straf te ontlopen. De controle is van buitenaf. Met straffen proberen we het gedrag van kinderen van buitenaf te beheersen. Handiger is het als ze hun zelfcontrole ontwikkelen en daardoor meer verantwoordelijkheid leren nemen voor hun gedrag en acties.

De nadelen van belonen

Goed gedrag kan worden gemanipuleerd. Er zijn twee soorten van belonen: belonen omdat een kind echt iets bijzonders heeft gedaan en belonen om bepaald gedrag te bevorderen. Met deze laatste vorm van belonen bevorder je (onbewust) goed gedrag bij je kind. Het is eigenlijk de omgekeerde vorm van straf. Het klinkt alleen wat minder naar. De overeenkomst is echter dat de motivatie om iets goed te doen niet vanuit het kind zelf doet, maar vanuit de wens om beloond te worden. Kinderen kunnen afhankelijk worden van een beloning. Als je kind vaak wordt beloond bij goed gedrag, kan dit als een soort maatstaf gaan voelen. “Als mama of papa me beloont, doe ik het goed.” Hierdoor kan een kind onzeker worden, want hij leert niet op zichzelf te vertrouwen en wacht tot hij wordt beloond. Je kind kan interesse in de bezigheid verliezen. Als je kind wacht op een beloning terwijl hij aan het spelen is, is de kans groot dat het kind stopt met spelen als de beloning niet komt. Dit kan ervoor zorgen dat je kind de interesse in de bezigheid verliest, omdat hij te gefocust is op het krijgen van de beloning. Een beloning geeft weinig ruimte voor het gevoel van je kind. Het is belangrijk in de gaten te houden waarom je een kind beloont. Beloon je hem om het gedrag te beïnvloeden of beloon je hem omdat hij echt iets bijzonders heeft gedaan? Wanneer je een kind beloont, zodat hij bepaald gedrag vertoont manipuleer je het gedrag van je kind. Het is eigenlijk de omgekeerde vorm van straf. Alleen klinkt het minder vervelend. In het geval van belonen krijgt een kind bijvoorbeeld een sticker in plaats van straf. Feit blijft dat de motivatie niet vanuit het kind zelf komt, maar dat jij het kind probeert te motiveren.

Invloed op de intrinsieke motivatie

De intrinsieke motivatie van kinderen vermindert wanneer ze worden beloond. Juist omdat we beloningen inzetten, gaan kinderen dingen doen om die beloning te krijgen. Niet omdat ze het zelf belangrijk vinden. Intrinsieke motivatie is dat je dingen doet die je leuk vindt of belangrijk vindt om te doen. Een kind kan zelfs concluderen dat het blijkbaar niet leuk of belangrijk is, want anders zou je er geen beloning aan koppelen. De focus ligt op angst en wantrouwen. Straften vergroot angst en wantrouwen bij kinderen. Bovendien werkt het liegen in de hand. Liever doet je kind dan iets stiekem, om jouw boosheid en straf te ontlopen. De controle is van buitenaf. Met straffen en ook met belonen proberen we het gedrag van kinderen van buitenaf te beheersen. Handiger is het als ze hun zelfcontrole ontwikkelen en daardoor meer verantwoordelijkheid leren nemen voor hun gedrag en acties.

Alternatieven voor straffen en belonen

Wat helpt dan wel? Positieve aandacht: In plaats van alleen te focussen op straffen, moedig gewenst gedrag aan, geef positieve aandacht. Vertel je kinderen wat ze goed doen en waarom dat belangrijk is. Je kind kan leren dat het goed gedrag niet alleen wordt beloond, maar ook gewaardeerd. Beloon ook gedurende de dag het goede gedrag wat je ziet. Ruimt je kind uit zichzelf het speelgoed op? Geef hier dan ook een compliment voor. Dit is natuurlijk slechts één van de vele voorbeelden. Vooral peuters zijn gevoelig voor het belonen van goed gedrag. Geef je kind een keuze: Laat je kind kiezen uit verschillende opties. Zo ontstaat er ruimte voor autonomie en leren ze zelf beslissingen nemen. Luisteren naar kinderen: Luister naar wat je kind zegt en geef antwoord op hun gedachten en gevoelens. Dit helpt bij het opbouwen van een betrouwbare relatie en geeft het kind het gevoel dat het serieus wordt genomen. Geef duidelijke grenzen: Leg duidelijk uit wat wel en niet mag. Gebruik eenvoudige en duidelijke taal zodat je kind begrijpt wat de verwachtingen zijn. Geef toestemming om fouten te maken: Laat je kind weten dat het fouten mag maken en dat dat onderdeel is van het leren. Dit vermindert de angst om te falen en stimuleert het zelfvertrouwen. Wees een voorbeeld: Kinderen leren veel van wat ze zien. Zorg dat je gedrag overeenkomt met wat je van je kind verwacht. Dit helpt bij het opbouwen van een positief voorbeeld.

Conclusie

De impact van straffen en belonen op de ontwikkeling van kinderen is complex. Hoewel deze methoden vaak worden gebruikt om gedrag te beïnvloeden, blijkt uit onderzoek dat ze lang niet zo effectief zijn als aanvankelijk werd gedacht. De nadelen van straffen en belonen zijn talrijk, waaronder het verlies van intrinsieke motivatie, angst en wantrouwen bij kinderen, en het beperken van hun autonomie. In plaats van straffen en belonen, zijn er alternatieven die meer gericht zijn op het opbouwen van een betrouwbare relatie, het stimuleren van autonomie, en het leren van fouten. Door deze alternatieven te kiezen, kan de opvoeding van kinderen op een meer positieve manier plaatsvinden.

Bronnen

1. Opvoedtips: Straften en belonen? Geen goed idee! Waarom niet?
2. Motivatie: waarom straffen en belonen niet handig zijn
3. Nooit meer straffen of belonen?
4. Belonen en straffen
5. Er is geen manier om een perfecte ouder te zijn, maar een miljoen manieren om een goede te zijn
6. Straffen en belonen: opvoeden zonder straffen en belonen?
7. Straften en belonen? Geen goed idee volgens deze psycholoog!
8. Geloofwaardig opvoeden: straffen en belonen