Beoordeling van lichamelijke opvoeding: uitdagingen en alternatieven

Lichamelijke opvoeding is een essentieel onderdeel van het onderwijs, zowel in het primair als voortgezet onderwijs. Het doel van dit vak is om leerlingen te leren bewegen, te werken aan hun motorische ontwikkeling en hen te stimuleren om zich actief te houden. In de praktijk blijkt de beoordeling van dit vak echter veel uitdagingen met zich mee te brengen. In dit artikel worden de verschillende manieren van beoordeling van lichamelijke opvoeding besproken, met aandacht voor de kritiek op het geven van cijfers, alternatieven zoals formatief evalueren en de rol van de docenten in deze processen.

Beoordeling via cijfers: kritiek en uitdagingen

In veel scholen wordt lichamelijke opvoeding beoordeeld via cijfers. Hierbij wordt vaak gekeken naar de prestaties van leerlingen in verschillende sporten, zoals het werpen van een speer, het lopen van een afstand of het spelen van teamsporten. Echter, veel docenten en onderzoekers zien dit als problematisch. Zo stelt onderzoeker Lars Borghouts dat het geven van cijfers bij gym niet altijd eerlijk is. "Wanneer heeft iemand een 6,5 en wanneer is het een 7?" vraagt hij zich af. Hij wijst er ook op dat leerlingen vaak te weinig tijd krijgen om zich te ontwikkelen in een sport, omdat ze maar drie weken dezelfde sport krijgen. Dit is volgens hem te kort om in de sport te groeien.

Bovendien krijgen leerlingen die minder goed zijn in de gymoefeningen regelmatig een hoger cijfer voor hun inzet, om zo het lagere cijfer voor de prestatie zelf op te krikken. Dit kan leiden tot een situatie waarin leerlingen doorheen lopen dat ze alleen een goed inzetcijfer krijgen omdat ze niet goed zijn in de sport. Dit is niet goed voor de motivatie, zegt Borghouts. Hij pleit daarom voor betere richtlijnen, met minder beoordeelmomenten en meer feedback.

De kritiek op het geven van cijfers is niet alleen bij onderzoekers onderweg. Ook leerlingen vinden het niet altijd eerlijk. In een vragenlijst op Instagram, die is ingevuld door 7000 scholieren, zegt 30 procent van hen het niet eens te zijn met de manier van beoordelen. Ook geeft meer dan de helft aan wel eens spanning, stress of ongemak te ervaren in de gymles.

Formatief evalueren: een alternatief voor cijfers

In plaats van cijfers geven, focussen veel scholen op formatief evalueren. Dit is een vorm van beoordeling waarbij leerlingen elkaar beoordelen op basis van persoonlijke groei, samenwerking, persoonlijke motivatie en leerdoelen. De gymleraar bespreekt met de leerling zijn beoordeling aan het einde van de lessenreeks. Hij bekijkt met de leerling welke doelen gehaald zijn en geeft suggesties voor verbeterpunten voor de aankomende periode. Iedere leerling krijgt hierdoor een leerprogramma op maat.

Een voorbeeld hiervan is het Gymnasium Felisenum in Velsen-Zuid, waar leraren geen cijfers meer geven bij gym. In plaats daarvan geven leraren en leerlingen elkaar feedback op leerdoelen. Daardoor durven leerlingen ook fouten te maken bij de verschillende spelonderdelen en teamsporten. Ze leren er juist van en zijn gemotiveerder om mee te doen, vinden de leraren.

De aanpak zonder cijfers en met feedback stimuleert leerlingen om zoveel mogelijk nieuwe onderdelen en sporten te proberen. Fouten maken heeft geen negatief effect meer op het cijfer, maar is nu een belangrijk onderdeel van het leerproces. Het zelfvertrouwen van de leerlingen is dan ook gegroeid. De sfeer in de les is verbeterd. De leerlingen durven meer en zijn positiever. En de gymleraar vindt het veel fijner lesgeven.

Beoordeling zonder cijfers: voordelen en uitdagingen

Een beoordeling zonder cijfers heeft veel voordelen. De focus ligt dan op de groei van leerlingen, in plaats van op het behalen van een cijfer. Dit kan leiden tot een betere motivatie en een positiever leerproces. Bovendien is het mogelijk om leerlingen op maat te beoordelen, wat bijdraagt aan een betere ontwikkeling.

Echter, het geven van een beoordeling zonder cijfers is ook uitdagingen met zich mee. Docenten moeten hierbij veel aandacht besteden aan het bepalen van leerdoelen en het geven van feedback. Daarnaast is het belangrijk dat leerlingen begrijpen wat er van hen wordt verwacht en dat ze actief kunnen meewerken aan hun ontwikkeling.

De rol van de docenten

De rol van de docenten is cruciaal in het beoordelingsproces. Ze moeten in staat zijn om leerlingen te beoordelen op basis van leerdoelen en feedback. Daarnaast moeten ze in staat zijn om leerlingen te motiveren en te ondersteunen in hun ontwikkeling.

Een voorbeeld van een school die dit goed in de praktijk brengt, is het Sint Ursula in het Limburgse Heythuysen. Hier wordt met rubrics beoordeeld, tekst in tabellen die te gebruiken zijn om het werk van leerlingen te beoordelen. Daardoor krijgen de leerlingen en de docent inzicht in de ontwikkeling. Gymdocent Robbert Boogers zegt dat er daar verder geen cijfers aan verbonden zijn. De school gaat nog een stap verder. Zo gymmen leerlingen op twee niveaus: 'goede' en 'betere' scholieren. Boogers zegt dat zo de lesstof beter aangeboden kan worden op het niveau van de leerling.

Bevoegdheid en instructies voor lichamelijke opvoeding

In het primair en voortgezet onderwijs is het belangrijk dat leerkrachten bevoegd zijn om lichamelijke opvoeding te geven. Hierbij zijn verschillende bevoegdheden van toepassing. Zo is een pabo-diploma nodig voor het geven van bewegingsonderwijs aan kleuters (groepen 1 en 2) in het po. Daarnaast zijn leerkrachten ook bevoegd om aan alle groepen beweegactiviteiten aan te bieden.

In het voortgezet onderwijs is een leerkracht ook bevoegd bij het in bezit zijn van een Akte J. Dit getuigschrift geeft bevoegdheid voor het geven van lichamelijke opvoeding in het basisonderwijs, speciaal onderwijs en vmbo. Daarnaast is ook een MO-P akte van toepassing, die dezelfde status heeft als het huidige getuigschrift/diploma ALO. Hiermee is de MO-P akte een bachelor opleiding en geen master. Dit betekent dat een eerstegraads bevoegdheid wordt verkregen, maar niet van invloed op de bijbehorende titel.

Beoordeling in het primair en voortgezet onderwijs

In het primair onderwijs is het doel van bewegingsonderwijs om kinderen beter te leren bewegen. Het gaat hierbij om de kwaliteit van bewegen en het realiseren van de kerndoelen voor bewegingsonderwijs en de daarbij behorende leerlijnen. In het voortgezet onderwijs wordt onderscheid gemaakt tussen vmbo en havo/vwo en tussen onderbouw en bovenbouw. Het voornaamste doel van LO is het bekwaam maken voor deelname aan de bewegingscultuur. Het uitgangspunt hierbij is met plezier (beter) leren bewegen voor een leven lang in beweging.

In de onderbouw van het vo staan deze kerndoelen centraal. Voor het praktijkonderwijs gelden voor zover mogelijk de kerndoelen van de onderbouw van het voortgezet onderwijs. In de bovenbouw van het vmbo, havo en vwo moeten leerlingen voldoen aan eindtermen. Naast het reguliere vak LO, dat voor alle leerlingen aangeboden wordt tot minimaal december van het examenjaar, kunnen leerlingen in de bovenbouw vmbo theoretische leerweg en gemengde leerweg kiezen voor het examenvak LO2.

Samenvatting

De beoordeling van lichamelijke opvoeding is een complex onderwerp dat veel uitdagingen met zich meebrengt. Het geven van cijfers is kritisch bestudeerd, met name omdat het niet altijd eerlijk is en leerlingen kan blokkeren. Alternatieven zoals formatief evalueren bieden een betere oplossing, waarbij leerlingen op maat beoordeeld worden en feedback krijgen. De rol van de docenten is hierbij cruciaal, aangezien ze in staat moeten zijn om leerlingen te motiveren en te ondersteunen in hun ontwikkeling. Bovendien is het belangrijk dat leerkrachten bevoegd zijn om lichamelijke opvoeding te geven, zodat leerlingen op een goede manier kunnen leren bewegen.

Conclusie

De beoordeling van lichamelijke opvoeding is een belangrijk onderdeel van het onderwijs, maar het geven van cijfers blijkt veel problemen met zich mee te brengen. Alternatieven zoals formatief evalueren bieden een betere oplossing, waarbij leerlingen op maat beoordeeld worden en feedback krijgen. De rol van de docenten is hierbij cruciaal, aangezien ze in staat moeten zijn om leerlingen te motiveren en te ondersteunen in hun ontwikkeling. Bovendien is het belangrijk dat leerkrachten bevoegd zijn om lichamelijke opvoeding te geven, zodat leerlingen op een goede manier kunnen leren bewegen.

Bronnen

1. SLO (2022). Kerndoelen en eindtermen
2. KVLO (z.d.). Thema primair onderwijs
3. Inspectie van het Onderwijs; Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2014). Hoeveel uren lichamelijke opvoeding moeten worden gegeven op scholen voor voortgezet onderwijs?
4. Inspectie van het Onderwijs; Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (z.d.). Aantal uren lichamelijke opvoeding
5. SLO (z.d.). Studielast, contacttijd en lessentabel
6. KVLO (z.d.). Thema bevoegdheid
7. Paijmans, B. & Goedhart, B. (2022). Wat te doen als ‘bevoegd bekwaam’ onvindbaar is? Het lerarentekort en bewegingsonderwijs in het po: juridisch kader en (on)wenselijke alternatieven. School en Wet, volume 2022, issue 5, pp. 17 – 26
8. POraad (z.d.). Bewegingsonderwijs