Seksuele opvoeding in de praktijk: Handvatten voor ouders en opvoeders

In de huidige maatschappelijke context is seksuele opvoeding een belangrijk onderdeel van de opvoeding van kinderen en jongeren. De opvoeding van kinderen inzake seksualiteit omvat niet alleen het leren kennen van lichaam en seksualiteit, maar ook het leren omgaan met gevoelens, relaties en grenzen. De bijdrage van ouders en opvoeders is hierbij van cruciaal belang. In dit artikel wordt uitgelegd hoe ouders en opvoeders effectief kunnen omgaan met seksuele ontwikkeling bij kinderen en jongeren, met aandacht voor praktische handvatten, communicatie en het aanbieden van betrouwbare informatie.

Seksuele ontwikkeling en de rol van ouders

Seksualiteit is een breed en veelzijdig onderwerp. Het omvat aspecten uit de psychologie, fysiologie en medische zorg, maar ook onderwerpen als communicatie, relatievorming, bewustwording en gedragsverandering. Voor ouders is het vaak lastig om gesprekken over seksualiteit aan te gaan. Veel ouders zijn zich niet bewust van hun rol en taak in de seksuele opvoeding van hun kind. Ze zijn soms niet op de hoogte van de seksuele ontwikkelingsfasen en weten niet hoe ze hun kind hierin adequaat kunnen ondersteunen. Daarom is het belangrijk dat ouders actief worden geïnformeerd over de seksuele ontwikkeling van hun kind.

Volgens de JGZ-professional is het belangrijk dat ouders weten waar hun kind mee bezig is en hoe de seksuele ontwikkeling verloopt. Denk aan erecties bij jongetjes, seksueel spel bij kinderen van boven de 4 jaar, stimulatie en masturbatie, internetgebruik, verkering en seksuele contacten. Ouders hebben immers ook een belangrijke signaleringsfunctie. Ze moeten kunnen omgaan met de seksuele ontwikkeling van hun kinderen en inzicht hebben in wat toegestaan en geoorloofd is. Daarnaast is het van belang dat ouders een warm gezinsklimaat kunnen creëren, waarin kinderen zich veilig voelen en vrij kunnen communiceren over seksualiteit.

Het Vlaggensysteem als handvat

Een veelgebruikte methode in de seksuele opvoeding is het Vlaggensysteem. Dit systeem helpt bij het inschatten van seksueel gedrag van kinderen en jongeren en geeft handvatten om hierop te reageren. Het Vlaggensysteem biedt een indeling in drie niveaus: rood, geel en groen. Dit helpt bij het bepalen of het gedrag van een kind in het normale bereik valt of dat er sprake is van grensoverschrijding.

De gids ‘Vlaggensysteem voor ouders’ biedt houvast voor goede gesprekken over seksualiteit. Deze gids is een herziene versie van de Gids voor Ouders. Over de grens? van Sensoa. De nieuwste versie is geüpload in april 2025. Dit systeem helpt ouders bij het bepalen of het gedrag van hun kind binnen de grenzen valt of dat er sprake is van ongeoorloofd gedrag.

Communicatie en open gesprekken

Een van de belangrijkste onderdelen van seksuele opvoeding is het aanmoedigen van open gesprekken over seksualiteit. Volgens de opleiding Pedagogiek en Social Work van de Hogeschool van Amsterdam is het belangrijk dat studenten leren om adequaat te handelen in gespreksvoering, ook over het thema seksualiteit. Daarom is er een training ontwikkeld waarin studenten kennis opdoen over seksuele opvoeding, de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren, en ze met elkaar in gesprek gaan over hun eigen normen en waarden ten aanzien van seksualiteit.

De JGZ-professional kan ouders helpen bij het aanbrengen van een open communicatie. Een warm gezinsklimaat heeft een positief effect op de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren. Als de band met ouders goed is, ontwikkelt een kind zich seksueel beter. Jongeren uit een warm nest blijken in de puberteit later met seks te beginnen en zich beter te beschermen tegen zwangerschap of soa’s. Ook lopen deze jongeren minder kans om tot seksuele handelingen gedwongen te worden of een ander hiertoe te dwingen.

De LOVE-regel als handvat

Een nuttig kader voor ouders is de LOVE-regel. Deze regel helpt bij het realiseren van een warm gezinsklimaat. De JGZ-professional kan dit kader gebruiken bij de ondersteuning van ouders in de seksuele opvoeding. De LOVE-regel staat voor:

• L = Let op uw kind. Voor een goede ondersteuning is het belangrijk dat ouders weten waar hun kind mee bezig is en hoe de seksuele ontwikkeling verloopt. De JGZ-professional kan ouders motiveren de seksuele ontwikkeling van hun kinderen te monitoren.
• O = Open communicatie. Ouders kunnen een belangrijke rol in de seksuele opvoeding vervullen door vragen van hun kind te beantwoorden of een gesprek te beginnen met hun kind over relaties en seksualiteit.
• V = Veiligheid en grenzen. Ouders moeten duidelijke regels en afspraken maken met het kind waarbinnen seksueel gedrag toelaatbaar en acceptabel is.
• E = Eerlijkheid. Eerlijke informatie is cruciaal in de seksuele opvoeding. Ouders moeten open en eerlijk zijn over seksualiteit en goede informatie geven.

Seksuele opvoeding en het gebruik van media

In de moderne maatschappij is het gebruik van media een belangrijk onderdeel van de seksuele ontwikkeling van kinderen. Ouders moeten hun kinderen leren om met media om te gaan, met name met beelden van seks. De JGZ-professional adviseert ouders dat mediaopvoeding op deze leeftijd nodig is. Ouders dienen kinderen uit te leggen dat beelden van seks in de media vaak vertekend zijn. Daarnaast is het belangrijk dat ouders weten hoe ze met de seksueel getinte beelden in de media omgaan.

Seksuele ontwikkeling en het lichaam

Seksuele ontwikkeling begint al bij jonge kinderen. Veel kinderen van haar leeftijd zijn geïnteresseerd in hun eigen geslachtsdeel en dat van anderen. Die interesse kan zich uiten in het kijken en aanraken van eigen en andermans geslachtsdelen. Vaak eerst bij ouders of broers/zussen en later bij andere leeftijdsgenoten. Zolang u niet zelf het initiatief neemt en uw dochter vraagt om uw piemel aan te raken, is er geen sprake van grensoverschrijding. Als u het zelf niet prettig vindt of u zich er ongemakkelijk bij voelt, is het goed dat u uw grens aangeeft.

Seksuele opvoeding en het leren omgaan met gevoelens

Seksualiteit is niet alleen lichamelijk, maar ook emotioneel. Ouders en opvoeders moeten leren omgaan met de gevoelens van hun kind. Het leren omgaan met seksuele gevoelens is belangrijk voor de ontwikkeling van een gezond lichaamsbeeld en een positieve houding tegenover seksualiteit.

Conclusie

Seksuele opvoeding is een belangrijk onderdeel van de opvoeding van kinderen en jongeren. Ouders en opvoeders spelen een cruciale rol in deze opvoeding. Door open gesprekken aan te gaan, een warm gezinsklimaat te creëren en betrouwbare informatie aan te bieden, kunnen ouders effectief bijdragen aan de gezonde seksuele ontwikkeling van hun kind. Het Vlaggensysteem en de LOVE-regel bieden handvatten om dit proces te ondersteunen. De opvoeding van kinderen inzake seksualiteit is daarom van essentieel belang voor de ontwikkeling van een gezonde en veilige omgang met seksualiteit.

Bronnen

1. Over de grens - Seksueel opvoeden met het Vlaggensysteem
2. Kloof tussen theorie en praktijk van gesprekken over seksualiteit
3. Seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar)
4. Handvatten voor seksuele opvoedingsondersteuning
5. Seksuele opvoeding in het onderwijs
6. Seksuele opvoeding in het onderwijs: uit In De Klas