Antinomieën in de pedagogiek: Vrijheid, structuur en de complexiteit van het onderwijs
juli 5, 2025
De opvoeding en het ouderschap zijn in constante verandering. De maatschappij verandert, en hiermee ook de visie op hoe kinderen worden opgevoed. In dit artikel worden de actuele ontwikkelingen in de opvoeding en het ouderschap besproken, met nadruk op de verantwoordelijkheden van ouders, de rol van professionals en de nieuwste richtlijnen die gericht zijn op gezonde ontwikkeling van kinderen.
De veranderende rol van ouderschap en opvoeding
De opvoeding van kinderen is in de loop van de eeuwen steeds verder ontwikkeld. In de 19e eeuw verschenen de eerste cursussen voor ouders, en in de 20e eeuw werd het eerste voorlichtingsmateriaal ontwikkeld. De opvoedingsondersteuning groeide en bloeide, en de eerste voorlopers van Centra voor Jeugd en Gezin werden geopend. Aan het einde van de 20e eeuw had men veel aandacht voor preventie die vooral gericht was op risicogroepen. De projecten rondom opvoedondersteuning in de jeugdgezondheidszorg groeiden.
In de 21e eeuw kreeg men aandacht voor hulp in de opvoeding voor alle ouders. Opvoedwinkels, opvoedbureaus en pedagogisch spreekuren kregen steun. Opvoedsteun werd een taak voor de jeugdgezondheidzorg. Het concept voor de centra waarbij verschillende voorzieningen voor ouders bij elkaar onder één dak huizen werd omarmd door de politiek. Een nieuw tijdperk voor de ontwikkeling van ondersteunend aanbod brak aan. Ook het systematisch onderzoeken van de effectiviteit van opvoedsteun is een belangrijk onderdeel geworden.
De rol van professionals in de opvoeding
De opvoeding van kinderen is niet alleen verantwoordelijkheid van ouders. Ook professionals, zoals jeugd- en gezinstherapeuten, pedagogen en jeugdgezondheidszorg, spelen een cruciale rol in het ondersteunend handelen. Het aanbod van opvoedingsondersteuning is vooral in handen van de CJG’s, wijkteams of jeugd- en gezinsteams. Dit betekent dat het aanbod per gemeente kan verschillen. Het aanbod is toegespitst op de vragen en behoeften van ouders in die betreffende gemeente.
Recente ontwikkelingen wijzen erop dat ouders steeds zelfstandiger moeten worden. Dit doet een beroep op wat ouders kunnen. Er wordt meer gekeken naar het netwerk van de ouders en wie hen kan versterken bij het opvoeden. Samenwerking tussen professionals en partijen als buurtbewoners en vrijwilligers is belangrijker geworden. Zij moeten samenwerken aan het bevorderen van een veilig en stimulerend opgroei- en opvoedklimaat in de wijk. Ook is er meer aandacht voor preventie.
Ouderschap als een geheel
Verder wordt ouderschap steeds meer als een geheel benaderd. Een ouder die zich goed voelt in zijn ouderschap met alle bijkomende aspecten, beleeft het ouderschap positiever. Deze ouder heeft meer vertrouwen waardoor opvoeden makkelijker wordt. De professional kijkt steeds meer vanuit die brede blik naar de ouder. En ondersteunt de ouder daar waar nodig is met zorg op maat.
Extra aandacht is voor de eerste 1001 dagen van conceptie tot 2 jaar. Deze periode is cruciaal voor een gezonde, veilige en kansrijke ontwikkeling van het kind. Het manifest The 1001 critical Days kreeg in Engeland brede politieke steun. In navolging van dit manifest heeft een aantal samenwerkende organisaties het initiatief genomen om een Nederlandse versie van dit manifest te ontwikkelen. Inmiddels heeft ook een groot aantal beroepsverenigingen, belangenorganisaties, wetenschappers en andere belangstellenden zich bij dit initiatief aangesloten.
De rol van vaders in de opvoeding
Steeds vaker wordt op basis van onderzoek benadrukt dat vaders een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van hun kind. Sardes biedt met het project Mannen en opvoeding veel inspiratie en tools voor professionals om vaders uit te dagen actief na te denken over het ouderschap en zich met de opvoeding te bemoeien. Ook de rijksoverheid investeert in versterking van de band tussen vaders en kinderen.
In het regeerakkoord (oktober 2017) kiest het kabinet voor verlenging van het kraamverlof voor partners van twee naar vijf dagen in 2019, met in 2020 een aanvullend verlof van vijf weken. Dit is een belangrijke stap om de betrokkenheid van vaders bij de opvoeding te versterken.
Opvoedingsstijlen en hun invloed
Er zijn verschillende opvoedingsstijlen, en elk type heeft zijn eigen kenmerken en impact op de ontwikkeling van het kind. De meeste opvoedingen blijken in een van deze vier categorieën te vallen: de verwaarlozende opvoedingsstijl, de autoritaire opvoedingsstijl, de permissieve opvoedingsstijl of de autoritatieve opvoedingsstijl.
Verwaarlozende opvoedingsstijl
Bij de verwaarlozende opvoedingsstijl stellen ouders weinig regels. Ook bieden ze weinig geborgenheid, steun, veiligheid en betrokkenheid. Het kind wordt aan zijn lot overgelaten: hij mag het allemaal zelf uitzoeken. Van een verwaarlozende ouder leert een kind niets: hij leert niet wat verstandig is, of eerlijk. Een kind dat op deze manier wordt opgevoed voelt zich in de steek gelaten, eenzaam en niet geliefd.
Autoritaire opvoedingsstijl
Bij de autoritaire opvoedingsstijl gebeurt er het meeste van wat jij wilt, maar verlies je al snel het diepere contact met je kind. Eigenlijk dresseer je je kind meer dan dat je hem opvoedt. Een autoritaire opvoeding zorgt er weliswaar voor dat je kind snel naar je leert luisteren, maar dat komt vooral doordat hij een beetje bang voor je wordt. En erg zelfstandig zal hij er waarschijnlijk ook niet door worden. Een ander nadeel is dat je kind jou op den duur waarschijnlijk liever ontwijkt dan dat hij je opzoekt.
Permissieve opvoedingsstijl
De permissieve opvoedingsstijl is gekenmerkt door veel vrijheid en weinig grenzen. Ouders zijn meestal vriendelijk en warm, maar geven weinig beperkingen aan. Dit kan leiden tot kinderen die moeite hebben met zelfbeheersing en verantwoordelijkheid nemen.
Autoritatieve opvoedingsstijl
De autoritatieve opvoedingsstijl is een evenwicht tussen grenzen en liefde. Ouders stellen duidelijke regels, maar zijn ook bereid om te luisteren en te ondersteunen. Dit type opvoeding bevordert de ontwikkeling van zelfstandigheid, zelfvertrouwen en verantwoordelijkheid.
Ondersteuning in de wijk
Ondersteuning in de wijk is belangrijk om een veilig en stimulerend opgroei- en opvoedklimaat te bevorderen. Samenwerking tussen professionals in het sociaal domein is van belang om goede preventieve hulp aan jeugdigen en ouders te leveren. Wat is er nodig om de samenwerking tussen JGZ, lokale (wijk)teams en onderwijs te versterken?
De uitkomsten van projecten zoals de PreSPARK en de GIZ tonen aan dat gestructureerde gespreksmethodes belangrijk zijn bij het bepalen van de behoeften van ouders en kinderen. De SPARK is een gestructureerd vraaggesprek om ontwikkelings- en ouderschapsproblemen vroeg te signaleren. SamenStarten helpt bij de ondersteuning bij moeilijke gezinsomstandigheden en psychosociale problemen. GIZ is een gespreksmethodiek om samen te bepalen hoe het gaat en of er speciale ondersteuningsbehoeften zijn. En 360°CHILDoc is een digitaal instrument dat gegevens over kind en omgeving in één beeld samenvat, waar je samen over kunt praten.
Opvoedsteun en preventie
In de opvoeding is preventie een belangrijk onderdeel. De JGZ-richtlijn Ondergewicht ondersteunt je in het preventief adviseren van opvoeders over uitgebalanceerde voeding conform de Schijf van Vijf. En helpt je bij het signaleren en doorverwijzen bij ondervoeding, bijvoorbeeld naar een (kinder)diëtist, een pedagoog of gedragstherapeut. Bij de richtlijn horen een werkkaart en een e-learning-module Motiverende gespreksvoering in de JGZ Academie. Plus een overzicht van de werkwijze bij signalering en verwijzing, en een PowerPoint voor scholingsdoeleinden.
De richtlijn Ondergewicht beschrijft het normale gewichtsverloop en de begrippen ‘ondergewicht’ en ‘ondervoeding’, en geeft aanbevelingen voor het signaleren daarvan. Signalen zijn bijvoorbeeld een ingevallen gezicht, apathie of passiviteit en een droge, schilferige huid. Ondergewicht bij ouders, broers en zussen is een risicofactor.
Genderneutrale opvoeding
De vraag of de genderneutrale opvoeding van het kind door moet worden gezet, is een actuele vraag. In de opvoeding van kinderen wordt steeds vaker aandacht besteed aan de keuze van kleertjes, speelgoed en andere dingen die het kind kan kiezen. De opvoeding is gericht op het vrij laten zijn van het kind, zonder vast te zitten aan een traditionele rol. Dit leidt tot een bredere visie op identiteit en persoonlijke keuzes.
Seksuele opvoeding en opvoeding in een veranderende wereld
In de moderne maatschappij is seksuele opvoeding een belangrijk onderdeel van de opvoeding. Het onderzoek van Rutgers en Soa Aids Nederland benadrukt dat ouders zich zorgen maken over de invloed van internet en sociale media op hun kinderen. Met name over het overnemen van stereotypen en opvattingen van influencers, evenals over de polarisatie in de samenleving die kan leiden tot minder respect voor verschillen.
Ouders willen dat hun kinderen later goede keuzes maken op het gebied van relaties en seksualiteit, maar ervaren vaak dat de maatschappij en de technologie die hun kinderen omarmen, heel anders zijn dan toen zij zelf jong waren.
Conclusie
De opvoeding en het ouderschap zijn in constante verandering. De maatschappij verandert, en hiermee ook de visie op hoe kinderen worden opgevoed. De rol van ouders, professionals en de maatschappij is cruciaal om een gezonde en veilige ontwikkeling van kinderen te bevorderen. De opvoedingsstijlen, de rol van vaders, de ondersteuning in de wijk en de preventie zijn belangrijke aspecten die op de juiste manier moeten worden benaderd.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
