Verbindend opvoeden: een methode die kinderen en ouders helpt
juli 5, 2025
De geschiedenis van opvoeding in Nederland is een complex en rijk thema dat zich heeft ontwikkeld vanaf ongeveer 1500. Het boek Vijf eeuwen opvoeden in Nederland biedt een overzicht van de ontwikkelingen in opvoeding, onderwijs, vorming en hulpverlening. Het boek is opgebouwd in vier delen: pedagogische stromingen, kind, jeugd en gezin, speciale opvoeding en onderwijs. In dit artikel wordt ingegaan op de belangrijkste aspecten van de geschiedenis van opvoeding in Nederland, inclusief de invloed van historische perioden, de rol van filantropijnen, de ontwikkeling van het onderwijs, en de moderne benadering van opvoeding.
De geschiedenis van opvoeding in Nederland
De geschiedenis van opvoeding in Nederland is een langdurige en complexe ontwikkeling geweest. Vanaf het midden van de 16e eeuw tot het heden heeft de opvoeding van kinderen en jongeren zich ontwikkeld in een dynamische maatschappelijke omgeving. Het boek Vijf eeuwen opvoeden in Nederland behandelt deze ontwikkelingen in vier delen, waarin de pedagogische stromingen, het kind, de jeugd en het gezin, de speciale opvoeding en het onderwijs centraal staan.
In de Republiek (1579-1795) was het opvoedingsproces sterk beïnvloed door de kerk. De kerk speelde een centrale rol in het vormen van kinderen en het opbouwen van morele waarden. De elite had meer toegang tot onderwijs, terwijl arme kinderen minder kans hadden om opvoeding te krijgen. Het calvinisme speelde hierbij een rol in het leggen van de nadruk op morele vorming thuis. De Republiek wordt gezien als een ‘republiek van kinderen’ vanwege de aandacht voor kinderen en hun behoeften.
In de negentiende eeuw begon de opvoeding zich te veranderen. De wetgeving van de tweede helft van de eeuw zorgde voor een strakke regelgeving. Er kwamen ook nieuwe benaderingen van opvoeding, zoals het neo-herbartianisme, dat zich richtte op de methode van J.F. Herbart. Deze stroming legde de nadruk op de opbouw van kennis in een trapsgewijze vorm. Ook kwam er aandacht voor het sociale aspect van onderwijs. De Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen speelde een belangrijke rol in het bevorderen van volksopvoeding.
In de twintigste eeuw veranderde de opvoeding opnieuw. Er kwamen nieuwe vormen van onderwijs, zoals het Daltononderwijs, dat rekening hield met de behoeften van het individuele kind. Ook ontstonden er vernieuwingsscholen, zoals de Jenaplanschool, die een brede school benadering konden hanteren. In de jaren zestig van de twintigste eeuw ontstond er een nieuwe opvatting over het kind, die minder gericht was op discipline en meer op vrijheid en creativiteit.
De rol van filantropijnen in de opvoeding
Tijdens de Verlichting ontstonden er filantropijnen, ook wel mensenvrienden genoemd, die zich inzetten voor het verbeteren van het onderwijs. Johann Bernard Basedow was een van de belangrijkste figuren in dit verband. Hij was van mening dat hij de beste methode had ontwikkeld voor het nationale onderwijs. De filantropijnen hadden vertrouwen in de oorspronkelijke menselijke natuur en een vrije opvoedingsstijl. Zij zagen kinderen als natuurlijk vrolijk en beweeglijk, en stelden voor dat ouders dit moesten bevorderen.
Christian Gotthilf Salzmann was een andere belangrijke figuur. Hij was een voorstander van seksuele voorlichting en zag gebreken bij het kind als gevolg van fouten van opvoeders. Zijn pedagogiek richtte zich op toekomstige beroepsdeugden en legde de nadruk op lichamelijke arbeid. Hij was minder radicaal in de natuurlijke pedagogiek dan Rousseau en had ook een praktische zin.
De ontwikkeling van het onderwijs
In de negentiende eeuw begon de opvoeding zich te veranderen. De wet van 1806 legde de grondslag voor een nieuw onderwijsbestel. Deze wet was een uitwerking van de grondwettelijk vastgelegde scheiding van kerk en staat. Er kwam onderscheid in openbare en bijzondere lagere scholen. De overheid wilde openbare scholen de regel en bijzondere school uitzondering laten zijn. Het doel van het onderwijs was volgens de wet opvoeding tot alle maatschappelijke en christelijke deugden, morele opvoeding was de kerntaak van het onderwijs.
De onderwijsontwikkeling vanaf de negentiende eeuw was gekenmerkt door professionalisering van onderwijs, nieuwe leermiddelen en het maken van het lager onderwijs tot een algemene volksvoorziening. Ook kwam er aandacht voor het sociale aspect van onderwijs. Pas tegen het einde van de eeuw zou er verandering optreden in standsverschillen, maar toch groeide de deelname aan het onderwijs.
De moderne benadering van opvoeding
In de twintigste eeuw ontstond er een nieuwe opvatting over het kind. De filosofen zoals Rousseau en de filantropijnen zagen het kind als een vrije geest, die op een natuurlijke manier moest worden opgevoed. De opvoeding moest gericht zijn op het bevorderen van creativiteit, vrijheid en onafhankelijkheid. De klassieke opvoedingsstijlen werden steeds minder populair, en de nadruk lag meer op het ontwikkelen van individuele vaardigheden.
In de jaren zestig van de twintigste eeuw ontstond er ook een nieuw soort opvoeding, waarin de rol van de ouder en de leraar veranderde. De ouder werd steeds meer betrokken bij het onderwijs van het kind, en de leraar werd een mentoor in plaats van een autoriteit. Deze veranderingen vonden plaats in het kader van de secularisering en individualisering van de maatschappij.
De rol van de opvoeder
De rol van de opvoeder heeft zich in de loop der eeuwen veranderd. In de Republiek was de opvoeder vooral verantwoordelijk voor het vormen van morele waarden en het leren van basisvaardigheden. In de negentiende eeuw werd de opvoeder steeds meer een professionele figuur, die verantwoordelijk was voor het onderwijs en de opvoeding van het kind. In de twintigste eeuw kreeg de opvoeder een andere rol, waarin hij meer gericht was op het ontwikkelen van individuele vaardigheden en het bevorderen van creativiteit.
De opvoeder had ook te maken met de veranderingen in de maatschappelijke omstandigheden. De opvoeder moest rekening houden met de behoeften van elk kind, en moest zich aanpassen aan de veranderende omstandigheden. De opvoeder had ook te maken met de toenemende professionalisering van het onderwijs, en moest zich blijven ontwikkelen om aan de eisen van de tijd te voldoen.
De invloed van de moderne pedagogiek
De moderne pedagogiek heeft een grote invloed gehad op de opvoeding in Nederland. De invloed van de Duitse pedagogiek maakte plaats voor de Angelsaksische wereld, waarmee een verschuiving van theoretische reflectie naar empirisch onderzoek plaatsvond. Hierbij lag de nadruk op experimenten, observatie, interviews en tests. De opvoeding van normale kinderen krijgt minder aandacht, de pedagogiek wordt steeds meer klinisch.
In de jaren zestig van de twintigste eeuw ontstond er ook een nieuw soort opvoeding, waarin de rol van de ouder en de leraar veranderde. De ouder werd steeds meer betrokken bij het onderwijs van het kind, en de leraar werd een mentoor in plaats van een autoriteit. Deze veranderingen vonden plaats in het kader van de secularisering en individualisering van de maatschappij.
Conclusie
De geschiedenis van opvoeding in Nederland is een complex en rijk thema dat zich heeft ontwikkeld vanaf ongeveer 1500. Het boek Vijf eeuwen opvoeden in Nederland biedt een overzicht van de ontwikkelingen in opvoeding, onderwijs, vorming en hulpverlening. In dit artikel is ingegaan op de belangrijkste aspecten van de geschiedenis van opvoeding in Nederland, inclusief de invloed van historische perioden, de rol van filantropijnen, de ontwikkeling van het onderwijs, en de moderne benadering van opvoeding. De opvoeding van kinderen en jongeren heeft zich in de loop der eeuwen veranderd, en de rol van de opvoeder is steeds veranderd. De moderne pedagogiek heeft een grote invloed gehad op de opvoeding in Nederland, en de toekomst van de opvoeding ligt in de handen van de opvoeder, de ouder en de leraar.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
