Wat is opvoeden eigenlijk?

Opvoeden is een complex proces dat zich uitstrekt over de hele jeugd van een kind. Het omvat het begeleiden, ondersteunen en stimuleren van het kind op verschillende levensfasen. Opvoeden is niet alleen gericht op het leren van regels en gedragsnormen, maar ook op het ontwikkelen van zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en emotionele veiligheid. In de bronnen wordt opvoeden vaak omschreven als het ondersteunen van het kind in zijn ontwikkeling tot een zelfstandige volwassene. In dit artikel worden de kernprincipes van opvoeden, de rol van ouders, de invloed van de omgeving en de verschillende opvoedingsstijlen uitgebreid besproken, gebaseerd op de informatie uit de bronnen.

Wat is opvoeden precies?

In de pedagogiek wordt opvoeden gezien als “alle omgang tussen ouder en kind, waarbij gericht een relatie wordt aangegaan en de ouder het kind liefde, geborgenheid, veiligheid, intimiteit, aandacht, grenzen, instructie, ondersteuning en controle biedt”. Er is sprake van een opvoeding als er een liefdevolle relatie is met wederzijds respect tussen de ouder en het kind, en het kind zich voldoende veilig voelt bij de ouder. Het kind heeft vertrouwen, kan rekenen op, voelt zich geaccepteerd door en krijgt ondersteuning van de ouder. Tot slot daagt de ouder het kind uit om eigen beslissingen te nemen en te experimenteren met nieuwe dingen. Is dat allemaal aanwezig, dan spreekt men van opvoeden.

De kern van opvoeden is dat een kind opgroeit tot een autonome volwassene die voor zichzelf kan zorgen en verantwoordelijkheid kan dragen in de maatschappij. Een kind komt hierdoor tot zelfontplooiing en zal zijn of haar eigen mogelijkheden en kwaliteit ontwikkelen. Hierbij spelen drie kernkaraktertrekken een rol: zelfstandigheid, zelfredzaamheid en zelfvertrouwen. Deze drie eigenschappen versterken elkaar en zorgen ervoor dat het kind richting kan geven aan zijn of haar verdere leven.

De rol van ouders bij opvoeden

Als ouder speelt je een belangrijke rol in het proces van opvoeden. Je geeft je kind alle informatie, advies en emotionele steun die het nodig heeft, en helpt bij het oplossen van problemen. Zodat je kind uiteindelijk tot een zelfstandige volwassene opgroeit. De invloed van ouders is groot, want je leert jouw kind normen en waarden aan die voor jou belangrijk zijn. Jouw invloed daarin is groter dan je denkt. Daarom is het ook zo belangrijk om zelf het goede voorbeeld te geven: je kind ziet namelijk jouw gedrag, denkt dat het zo hoort en doet dit na.

Bij opvoeden is het belangrijk om te weten dat elk kind anders is. Er is geen perfecte opvoeding, en iedere ouder moet zelf uitproberen wat het beste werkt. Soms moet je fouten maken, maar dat is onderdeel van het proces. De opvoeding is meer dan alleen de invloed van ouders. Het is een samenspel. Kort gezegd bestaat de opvoeding uit een combinatie van de ouders, sociale omgeving en leefsituatie.

De invloed van de sociale omgeving

Al op jonge leeftijd komt jouw kind in aanraking met leeftijdsgenoten, bijvoorbeeld bij de kinderopvang of speeltuin. Op latere leeftijd wordt de invloed hiervan nog groter. Je kind wil bijvoorbeeld onderdeel zijn van een groep, en voelt groepsdruk. Daarnaast spelen familieleden, kennissen en leraren een belangrijke rol. Wat je kind leert op school (en later op het werk), is belangrijk voor zijn ontwikkeling.

Wat ook steeds belangrijker wordt op latere leeftijd, is sociale media en reclames. Veel kinderen spiegelen zich hier onbewust aan. Ze denken bijvoorbeeld dat wat ze online zien, ook de realiteit is. Dit betekent dat ouders ook moeten opletten met de invloed van de sociale omgeving op hun kind.

De invloed van de leefsituatie

De plek waar je kind opgroeit én de leefsituatie zijn beiden belangrijk. Het kan verschil uitmaken als je kind opgroeit in de stad, of juist op het platteland. En of je kind in een veilige, stabiele omgeving opgroeit, of juist niet. Dit heeft invloed op de ontwikkeling van het kind. Bijvoorbeeld: een kind dat in een onveilige omgeving opgroeit, kan moeilijker leren en meer last hebben van stress of angst.

Opvoedingsstijlen

Hoe je reageert, is afhankelijk van je opvoedstijl. De meeste opvoedingen blijken in een van deze vier categorieën te vallen: de verwaarlozende opvoedingsstijl, de autoritaire opvoedingsstijl, de permissieve opvoedingsstijl of de autoritatieve opvoedingsstijl.

Verwaarlozende opvoedingsstijl

Bij deze stijl stellen ouders weinig regels. Ook bieden ze weinig geborgenheid, steun, veiligheid en betrokkenheid. Het kind wordt aan zijn lot overgelaten: hij mag het allemaal zelf uitzoeken. Een kind dat op deze manier wordt opgevoed voelt zich in de steek gelaten, eenzaam en niet geliefd.

Autoritaire opvoedingsstijl

Bij de autoritaire opvoedingsstijl gebeurt er het meeste van wat jij wilt, maar verlies je al snel het diepere contact met je kind. Eigenlijk dresseer je je kind meer dan dat je hem opvoedt. Een autoritaire opvoeding zorgt er weliswaar voor dat je kind snel naar je leert luisteren, maar dat komt vooral doordat hij een beetje bang voor je wordt. En erg zelfstandig zal hij er waarschijnlijk ook niet door worden.

Permissieve opvoedingsstijl

Bij de permissieve opvoedingsstijl is er veel aandacht voor het kind, maar er zijn weinig grenzen. De ouders zijn vaak vriendelijk en gevoelig, maar laten het kind te veel vrijheid. Dit kan ertoe leiden dat het kind niet goed leert luisteren of regels kan hanteren.

Autoritatieve opvoedingsstijl

De autoritatieve opvoedingsstijl is het evenwicht tussen autoriteit en empathie. Ouders stellen duidelijke grenzen, maar zijn tegelijkertijd gevoelig voor de behoeften van het kind. Dit soort opvoeding leidt tot kinderen die zich veilig voelen, zelfstandig kunnen denken en goed kunnen omgaan met stress.

Belangrijke principes van opvoeden

Er zijn een aantal belangrijke principes die de ontwikkeling van een kind positief beïnvloeden. Dit zijn onder andere:

Een veilige en stimulerende omgeving

Een veilige omgeving laat kinderen ongestoord ontdekken. Ouders hoeven minder te verbieden. In een stimulerende omgeving met boeiende activiteiten vervelen kinderen zich minder snel en is er minder kans op negatief aandacht vragen en vervelend gedrag.

Positieve ondersteuning

Complimenten en aanmoediging zijn motiverend om nieuwe dingen te leren. Ouders stimuleren zo de zelfstandigheid van hun kind en bieden ondersteuning bij moeilijkheden.

Aansprekende discipline

Kinderen ontwikkelen zich het best in een duidelijke en voorspelbare omgeving. Waarbij ouders duidelijke regels stellen, op een heldere manier instructies geven. En snel reageren wanneer het kind ongewenst gedrag vertoont.

Realistische verwachtingen

Ieder kind is uniek en ontwikkelt zich in een eigen tempo. Wanneer ouders te veel van het kind verwachten, of willen dat het meteen alles goed doet, kunnen er problemen ontstaan. Ieder kind maakt fouten en meestal niet met opzet.

Goed voor jezelf zorgen

Een kind opvoeden kost veel tijd en energie. Het is dus belangrijk om jezelf toe te staan om zo je rustmomenten te pakken. Daarnaast is het belangrijk om je leefstijl in de gaten te houden. Dit betekent dat je bewust bezig bent met slaap, voeding, omgaan met stress en bewegen.

Opvoedingsdoelen

Ouders kunnen bepaalde opvoedingsdoelen stellen binnen de opvoeding die zij bieden. Elke ouder kijkt op een andere manier aan tegen opvoeding en stelt zijn eigen opvoedingsdoelen. Volgens ouders zijn de belangrijkste opvoedingsdoelen: het hebben van een verantwoordelijkheidsgevoel, voor jezelf opkomen, rekening met anderen houden, respect voor ouderen hebben, goede manieren hebben, eigen doelen nastreven, verdraagzaam zijn, goede schoolresultaten hebben, ijverig en ambitieus zijn en tot slot het zelfstandig kunnen oordelen.

Opvoedtips per leeftijd

Een kind ontwikkelt zich razendsnel. In elke fase leert je kind weer andere dingen en in elke fase staan verschillende thema’s centraal. Dit noemen we de ontwikkelingsopgaven van je kind. Het zijn als het ware psychologische opdrachten, die elk kind doorloopt om zich goed te kunnen ontwikkelen.

0-2 jaar

Voor kinderen tussen de 0 en 2 jaar is het allerbelangrijkste dat ze zich veilig hechten aan jou. Dit betekent veel knuffels, je kind goed verzorgen en veel praten tegen je kind.

6-12 jaar

Schoolkinderen worden niet meer alleen gewaardeerd om wie ze zijn, maar ook om hoe goed ze bepaalde dingen kunnen en hoe goed ze hun best doen. School staat centraal in deze fase. Ze leren er niet alleen lezen en rekenen, maar ook omgaan met leeftijdsgenoten.

12-16 jaar

Jongeren van 12 tot en met 16 jaar worden nog zelfstandiger. Ze gaan naar de middelbare school en worden ook emotioneel steeds zelfstandiger. Leeftijdsgenoten worden belangrijker en ze gaan op zoek naar hun eigen identiteit. Wie ben ik? En wat vind ik belangrijk? Als ouder kan dit een lastige periode zijn. Een periode van loslaten en soms ook met veel conflicten. Je kind heeft nu meer ruimte nodig om te experimenteren. Om zelf fouten te maken, te ervaren en te leren. De ruimte die je geeft aan een 12-jarige is natuurlijk wel anders dan aan een 16-jarige. Naast deze ruimte is het belangrijk om wel beschikbaar te zijn voor je kind.

Positief opvoeden

Kinderen die positief worden opgevoed, hebben een grote kans om zich te ontwikkelen tot zelfstandige volwassenen met een gezond zelfbeeld. Belangrijke aspecten van kinderen positief opvoeden zijn bijvoorbeeld:
- Zorgen voor een veilige, stimulerende omgeving;
- Leren door positieve ondersteuning;
- Regelgeving en grenzen stellen op een manier dat het kind zich veilig voelt;
- Aandacht geven aan het gedrag dat je goed vindt;
- Een gevoel van zelfvertrouwen en autonomie ontwikkelen.

Conclusie

Opvoeden is een complex proces dat zich uitstrekt over de hele jeugd van een kind. Het omvat het begeleiden, ondersteunen en stimuleren van het kind op verschillende levensfasen. Opvoeden is niet alleen gericht op het leren van regels en gedragsnormen, maar ook op het ontwikkelen van zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en emotionele veiligheid. In dit artikel zijn de kernprincipes van opvoeden, de rol van ouders, de invloed van de omgeving en de verschillende opvoedingsstijlen uitgebreid besproken. De kern is dat elk kind anders is en dat ouders zich moeten aanpassen aan de ontwikkelingsopgaven van hun kind. Door positieve ondersteuning, duidelijke regels en een veilige omgeving te bieden, kunnen ouders hun kind helpen om zich te ontwikkelen tot een zelfstandige, verantwoordelijke en emotioneel stabiele volwassene.