Jagen, verzamelen en opvoeden: lessen van oude culturen voor moderne opvoeding

In de moderne opvoedingspraktijk staan veel ouders en verzorgers voor een uitdaging: hoe om te gaan met het gedrag van kinderen, hoe hun autonomie te bevorderen en hoe ze op een manier te begeleiden die zowel het kind als de ouder ondersteunt. Het boek Jagen, verzamelen, opvoeden van Michaeleen Doucleff biedt hierin nieuwe inzichten uit oude culturen, die ook van toepassing zijn op de opvoeding in moderne gezinnen en kinderdagverblijfs. De kern van het boek is dat kinderen, net als volwassenen, behoefte hebben aan autonomie, betrokkenheid en verantwoordelijkheid. Door te leren van de tradities van jager-verzamelaarsgemeenschappen, zoals de Hadzabe, de Maya’s en de Inuit, kunnen ouders en opvoeders een andere aanpak ontdekken die minder gericht is op bevelen en straf, en meer op samenwerking en betrokkenheid. Dit artikel geeft een overzicht van de belangrijkste inzichten en lessen die uit het boek voortkomen, met aandacht voor de praktische toepassing in de opvoeding van kinderen.

De kern van de opvoeding: SAAM-principes

Een van de belangrijkste concepten uit het boek is de SAAM-methode: Saamhorigheid, Aanmoediging, Autonomie, Minimaal ingrijpen. Deze principes vormen de basis van de opvoeding in traditionele gemeenschappen en kunnen ook in de moderne opvoeding worden toegepast.

Saamhorigheid

Kinderen hebben een natuurlijke drang om samen te werken en bij te dragen aan het gezin. In veel westers gezichtspunt is de nadruk op zelfstandigheid, terwijl kinderen juist een gevoel van verbondenheid en samenwerking nodig hebben. Door kinderen te laten meewerken aan huishoudelijke taken, kunnen ze zich als volwaardig lid van het gezin voelen. Dit leidt niet alleen tot minder strijd over opdrachten, maar ook tot een gevoel van verantwoordelijkheid en trots bij het kind.

Aanmoediging

In plaats van beloningen of straffen, wordt er in traditionele gemeenschappen gewerkt met aanmoediging. Kinderen worden aangemoedigd om hun eigen beslissingen te nemen en te leren van fouten. Dit gebeurt niet door te veel woorden te geven, maar door hen te laten zien hoe ze zichzelf kunnen bepalen. Een knikje of een lieve blik kunnen voldoende zijn om het kind te laten weten dat het goed doet.

Autonomie

Autonomie is een van de kernwaarden in de opvoeding van traditionele gemeenschappen. Kinderen mogen zelf beslissen wat ze willen doen, hoe ze het doen en welke fouten ze maken. Dit leidt tot meer zelfvertrouwen en een betere ontwikkeling van hun eigen denk- en handelingspatronen. In de moderne opvoeding is het belangrijk om dit gevoel van autonomie te bevorderen, bijvoorbeeld door kinderen te laten kiezen welk speelgoed ze willen spelen of welke klus ze willen helpen.

Minimaal ingrijpen

In plaats van direct in te grijpen bij elk probleem, leren traditionele gemeenschappen om te wachten en te observeren. Dit betekent niet dat er niets gebeurt, maar dat er eerst gekeken wordt of het kind zelf een oplossing kan vinden. Dit leidt tot minder conflicten en meer zelfstandigheid bij het kind.

Praktische lessen uit oude culturen

Naast de SAAM-principes zijn er ook praktische lessen die uit de tradities van de jager-verzamelaarsgemeenschappen komen. Deze lessen zijn van toepassing op zowel de opvoeding van kinderen als het leidinggeven in teamgezichten.

Kinderen als volwaardig teamlid

Een van de belangrijkste lessen is dat kinderen niet als onderdanen worden behandeld, maar als volwaardig teamlid van het gezin. Dit betekent dat ze betrokken worden bij huishoudelijke taken, zoals het opruimen, het helpen bij het koken of het meenemen van spullen. Dit leidt niet alleen tot een gevoel van verantwoordelijkheid, maar ook tot een betere samenwerking binnen het gezin.

De kracht van het loslaten

Een andere les is het loslaten van controle. In veel moderne gezinnen wordt er veel gecontroleerd, bijvoorbeeld door te bepalen wat het kind moet doen of hoe het zich moet gedragen. In traditionele gemeenschappen wordt dit niet gedaan. In plaats daarvan wordt er gekeken of het kind zelf een oplossing kan vinden. Dit leidt tot meer zelfstandigheid en beter gedrag bij het kind.

Geen schreeuwen, geen bevelen

In traditionele gemeenschappen wordt er geen geschreeuw of bevelen gegeven. In plaats daarvan wordt er rustig en kalm met kinderen omgegaan. Dit leidt tot minder conflicten en een betere relatie tussen ouders en kind. Ook in de moderne opvoeding is het belangrijk om te leren om te gaan met emoties en niet direct te reageren op elke situatie.

Toepassing in de opvoeding

De lessen uit het boek kunnen op verschillende manieren worden toegepast in de opvoeding van kinderen. Hieronder volgen een aantal praktische tips.

Maak kinderen betrokken bij het gezin

Laat kinderen meewerken aan huishoudelijke taken, zoals het opruimen van speelgoed, het helpen bij het koken of het meenemen van spullen. Dit leidt tot een gevoel van verantwoordelijkheid en trots bij het kind.

Geef ruimte voor autonomie

Laat kinderen zelf beslissen wat ze willen doen, hoe ze het doen en welke fouten ze maken. Dit leidt tot meer zelfvertrouwen en een betere ontwikkeling van hun eigen denk- en handelingspatronen.

Vermijd veel woorden en veel bevelen

Geef kinderen niet te veel instructies of bevelen. In plaats daarvan kun je het indirect doen, bijvoorbeeld door te zeggen: "De etensbak van de hond is leeg." Dit leidt tot minder strijd en meer zelfstandigheid bij het kind.

Beperk het prijzen

In plaats van elke kleine prestatie te prijzen, kun je het kind aanmoedigen door een knikje of een lieve blik te geven. Dit leidt tot een betere intrinsieke motivatie en minder competitie tussen kinderen.

Conclusie

Jagen, verzamelen, opvoeden biedt waardevolle inzichten uit traditionele culturen die ook van toepassing zijn op de moderne opvoeding. Door te leren van de SAAM-principes en de lessen uit de jager-verzamelaarsgemeenschappen, kunnen ouders en opvoeders een betere aanpak ontdekken die minder gericht is op bevelen en straf, en meer op samenwerking en betrokkenheid. De kern van de opvoeding ligt bij het bevorderen van autonomie, betrokkenheid en verantwoordelijkheid bij het kind. Door deze principes toe te passen, kunnen ouders en opvoeders een betere relatie opbouwen met hun kinderen en hen helpen om zichzelf te ontwikkelen.

Bronnen

1. Jagen, verzamelen, opvoeden - dat kritisch kijkt naar Westerse opvoedmethoden
2. Jagen, verzamelen, opvoeden - Wat we van oude culturen kunnen leren
3. Slaan vind ik op dit moment lastig
4. Jagen, verzamelen, opvoeden - Wat we van oude culturen kunnen leren
5. Opvoeden als een jager-verzamelaar in moderne tijden
6. Opvoedtips: jagen, verzamelen, opvoeden
7. Samenvatting van het boek Jagen, verzamelen, opvoeden
8. Ik dacht dat ik een goede ouder was, tot ik dit boek las