De rol van de opvoeder in het onderwijs: Begeleiding, opvoeding en medeopvoeding

De rol van de opvoeder in het onderwijs is van cruciaal belang voor de ontwikkeling van kinderen en jongeren. In een tijd waarin het onderwijs niet alleen gericht is op het overbrengen van kennis, maar ook op het bevorderen van sociaal-emotionele ontwikkeling, wordt duidelijk dat leraars en andere opvoeders een belangrijke bijdrage leveren aan de opvoeding van jonge mensen. De opvoeder draagt niet alleen bij aan het leren van leerstof, maar ook aan het ontwikkelen van waarden, zelfstandigheid, autonomie en verantwoordelijkheid. Dit artikel bespreekt de kern van de opvoedende rol in het onderwijs, met aandacht voor praktische voorbeelden, strategieën en de samenwerking met ouders en andere medeopvoeders.

De opvoedende taak van leraren

Een van de kernpunten in het onderwijs is dat leraren niet alleen kennis overbrengen, maar ook opvoeden. Dit begint met het geven van voorbeelden, het aanbieden van structuur en het bewust of onbewust overdragen van normen en waarden. In de klas zijn er dagelijks situaties waarin leerlingen kunnen oefenen met wereld-gerichtheid, zoals samenwerken aan projecten, elkaar helpen bij huiswerk of mentor zijn voor jongere leerlingen. Deze ervaringen helpen bij het leren omgaan met de wereld buiten school en het ontwikkelen van sociale vaardigheden.

Dick van der Wateren, een leraar en denker, benadrukt dat het opvoeden van jonge mensen tot volwassenheid een belangrijke opdracht is. Volwassenheid wordt hierbij gezien als een toestand van “in de wereld zijn, zonder jezelf in het centrum van de wereld te plaatsen”. Dit betekent dat leerlingen leren om verantwoordelijkheid te nemen, hun belangen ondergeschikt te maken aan die van de wereld om hen heen en zich te richten op de samenleving. Het is een uitdaging voor leraren om dit in de praktijk te brengen, waarbij het niet alleen gaat om cijfers, maar ook om het welzijn en de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen.

Sociaal-emotionele ontwikkeling en het pedagogische klimaat

Een school moet niet alleen zorgen voor academische prestaties, maar ook voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen. Dit is van groot belang voor het welbevinden van kinderen. In het basisonderwijs is de groepsleerkracht vaak de eerste die de ontwikkeling van leerlingen in de gaten houdt, terwijl in het voortgezet onderwijs de mentor een rol speelt bij het begeleiden van leerlingen. De leerkracht of mentor zorgt ervoor dat kinderen zich goed kunnen ontwikkelen en helpt bij het oplossen van eventuele problemen.

Een goed pedagogisch klimaat is essentieel voor het welzijn van leerlingen. Dit omvat duidelijkheid, structuur en het aanbieden van een veilige omgeving waarin leerlingen zich gecapaciteerd voelen. Een positief klimaat zorgt ervoor dat leerlingen zich veilig en geaccepteerd voelen, wat leidt tot een betere leerprestatie en een betere ontwikkeling van sociale vaardigheden.

Samenwerking met ouders en medeopvoeders

De opvoeding van kinderen is geen taak van de school alleen, maar ook van ouders en andere medeopvoeders. De rol van ouders is cruciaal in de ontwikkeling van hun kind, en het is belangrijk dat school en ouders samenwerken. In de praktijk is dit vaak te zien in gesprekken tussen ouders en leraren, waarin verwachtingen worden besproken en samen wordt gewerkt aan het welzijn van het kind.

De medeopvoeders, zoals begeleiders in de vrije tijd, spelen ook een belangrijke rol. Ze dragen bij aan de ontwikkeling van kinderen en kunnen positieve invloed hebben op hun sociaal-emotionele ontwikkeling. In de vrije tijd, vaak aangeduid als de derde opvoedomgeving, kunnen professionele en vrijwillige begeleiders helpen bij het leren omgaan met andere mensen, het opbouwen van vertrouwen en het ontwikkelen van zelfstandigheid.

Opvoeding als professionele taak

De opvoeding is een professionele taak die niet zomaar kan worden geleerd uit een boek. Het vereist ervaring, inzicht en een diepgaande kijk op de mens en haar ontwikkeling. De pedagogiek, zoals beschreven in werken van Gerhard en anderen, benadrukt dat de opvoeding een diepe kennis vereist van de mens, haar behoeften en haar ontwikkeling. Dit is geen recept, maar een leren luisteren naar de ervaringen van anderen en het combineren van theorie met praktijk.

In het boek Pedagogiek voor professionele opvoeders wordt benadrukt dat het opvoedingsproces niet alleen gericht is op de leerstof, maar ook op de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen. Het is daarom belangrijk dat leraren en opvoeders zich bewust zijn van hun rol en het belang van hun invloed op de ontwikkeling van kinderen.

De opvoedende rol van leraren in de praktijk

In de praktijk betekent het opvoeden van leerlingen dat leraren niet alleen de lesstof moeten geven, maar ook de ontwikkeling van leerlingen in de gaten houden. Dit gebeurt bijvoorbeeld door op te vallen voor het ontwikkelen van non-cognitieve vaardigheden, zoals plannen, zelfstandig werken en het omgaan met stress. Ook is het belangrijk dat leraren een open communicatie met leerlingen en ouders hebben, zodat ze samenwerken aan het welzijn van het kind.

Er zijn ook concrete strategieën die kunnen helpen bij het omgaan met jongens en meisjes. Bijvoorbeeld het weerspiegelen van verschillen in ontwikkeling, het aanbieden van een positieve toon en het stimuleren van taal bij jongens. Dit helpt bij het versterken van hun zelfvertrouwen en het ontwikkelen van sociale vaardigheden.

Het belang van een veilige omgeving

Een veilige omgeving is essentieel voor de ontwikkeling van kinderen. In de klas moet er sprake zijn van duidelijkheid, structuur en een positief klimaat. Dit zorgt ervoor dat leerlingen zich veilig en geaccepteerd voelen, waardoor ze zich kunnen ontwikkelen zonder angst voor fouten. Fouten mogen gemaakt worden, en juist hieruit leren leerlingen. In de klas wordt daarom gewerkt aan een omgeving waarin fouten gevierd worden als een kans om te leren.

De rol van de school bij burgerschapsonderwijs

De school draagt ook bij aan het burgerschapsonderwijs. Dit is gericht op het leren van waarden, diversiteit en het omgaan met maatschappelijke kwesties. De school moet ervoor zorgen dat leerlingen zich betrokken voelen bij de maatschappij en dat ze kennis en respect leren op te doen voor de democratische rechtsstaat. Hierbij speelt ook de samenwerking met ouders een rol, aangezien de opvoeding van kinderen een gemeenschappelijke taak is.

Samenwerking met andere opvoeders

De opvoedende rol van leraren is niet alleen beperkt tot de klas, maar ook tot andere plekken waar kinderen terechtkomen. Bijvoorbeeld in de vrije tijd, in de jeugdwerking, of in andere opvoedingsomgevingen. De samenwerking met andere opvoeders is daarbij van groot belang. Ze kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen, zoals het opbouwen van vertrouwen, het leren omgaan met anderen en het ontwikkelen van sociale vaardigheden.

Conclusie

De opvoedende rol van leraren is van groot belang voor de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Het gaat niet alleen om het overbrengen van kennis, maar ook om het bevorderen van sociaal-emotionele ontwikkeling, het opbouwen van waarden en het leren omgaan met de wereld. De samenwerking met ouders, medeopvoeders en andere betrokkenen is hierbij essentieel. Een goede school is een proeftuin waarin kinderen veilig kunnen experimenteren met vrijheid, autonomie en verantwoordelijkheid. De rol van de opvoeder is dus zowel educatief als opvoedend, en speelt een cruciale rol in het vormen van volwassenheid.

Bronnen

1. In een maatschappij die ons tot infantiele consumenten maakt, ligt er een opdracht voor de leraar als opvoeder
2. Ouders in gesprek over passend onderwijs
3. Wat doet school nog meer dan lesgeven
4. Medeopvoeders in de vrije tijd
5. Pedagogiek voor professionele opvoeders
6. Zo help je jongens en meisjes: 10 tips voor docent en opvoeder
7. Gerhard Vrijdenker: socialist en opvoeder
8. Sharekit Fontys: onderwijs en opvoeding
9. De zandbak als mede-opvoeder