Geschiedenis van opvoeding en onderwijs in Nederland: van het verleden tot de moderne tijd
juli 4, 2025
De opvoeding van kinderen is een complex proces dat niet alleen door ouders wordt bepaald, maar ook door andere opvoeders, zoals grootouders, tante, ooms, en zelfs buitenstaanders. Dit proces wordt vaak gecentreerd rondom het begrip ‘samenspel’, waarin verschillende personen bijdragen aan de ontwikkeling van een kind. In dit artikel wordt ingegaan op de kernprincipes van opvoeden, de rol van netwerken, en de belangrijkste principes die de ontwikkeling van een kind positief beïnvloeden. Daarnaast worden de uitdagingen en kansen van het opvoeden met behulp van meerdere opvoeders besproken.
Opvoeden als een samenspel
In de context van opvoeden is het belangrijk om te beseffen dat ouders niet de enige opvoeders zijn. In veel gevallen worden kinderen opgevoed door meerdere personen, wat ook wel ‘alloparenting’ wordt genoemd. Dit begrip verwijst naar het feit dat kinderen niet alleen door hun biologische ouders, maar ook door andere vertrouwde volwassenen worden opgevoed. Dit kan bijvoorbeeld grootouders zijn, tante, ooms, maar ook babysitters of andere vertrouwde personen.
Een beroemde voorbeeld is het werk van John Bowlby, een psycholoog die zich bezighoudt met gehechtheidstheorie. Hij werd in zijn jeugd opgevoed door een babysitter, wat leidde tot een onveilige gehechtheidsrelatie met zijn ouders. Deze vroege ervaringen hebben zijn latere theorie beïnvloed, waarin het belang van de moederfiguur centraal staat. Dit laat zien dat het opvoedingsproces van een kind sterk beïnvloed kan worden door het type opvoeders dat het kind in zijn leven heeft.
Alloparenting is niet alleen in de menselijke soort gangbaar, maar ook bij sommige diersoorten. Bijvoorbeeld bij potvissen, waarbij de vader het jong in de gaten houdt terwijl de moeder diep duikt om voedsel te zoeken. Deze hulpouders blijven aan het wateroppervlak om het jong te beschermen, wat een soort collectieve opvoeding oplevert. Dit toont aan dat het opvoeden een universeel proces is dat niet beperkt is tot de mens.
Belangrijke principes bij opvoeden
In de opvoeding van kinderen zijn er verschillende belangrijke principes die de ontwikkeling positief kunnen beïnvloeden. Deze principes zijn gedefinieerd in verschillende bronnen, waaronder het werk van Sanders (2012). Hieronder worden de kernprincipes van opvoeden besproken:
1. Een veilige en stimulerende omgeving
Een veilige omgeving stelt kinderen in staat om ongestoord te ontdekken. Ouders hoeven minder te verbieden, omdat een stimulerende omgeving met boeiende activiteiten leidt tot minder vervelend gedrag. Kinderen voelen zich hierin veiliger en kunnen zich beter richten op leren en ontdekken.
2. Positieve ondersteuning
Complimenten en aanmoediging zijn krachtige middelen om kinderen te motiveren om nieuwe dingen te leren. Ouders kunnen hiermee de zelfstandigheid van hun kind stimuleren en tegelijkertijd ondersteuning bieden bij moeilijkheden. Dit leidt tot een positieve houding van het kind ten opzichte van leren en ontdekken.
3. Aansprekende discipline
Kinderen ontwikkelen zich het best in een duidelijke en voorspelbare omgeving. Hierin stellen ouders duidelijke regels, geven op een heldere manier instructies, en reageren snel wanneer het kind ongewenst gedrag vertoont. Dit geeft het kind een gevoel van veiligheid en beveelt het op te vallen in een structuur.
4. Realistische verwachtingen
Ieder kind ontwikkelt zich op zijn eigen tempo. Wanneer ouders te veel van hun kind verwachten of willen dat het meteen alles goed doet, kunnen er problemen ontstaan. Het is belangrijk om te beseffen dat fouten maken deel uitmaakt van het leerproces. Ouders moeten hun kinderen helpen om met hun eigen tempo te leren en te groeien.
5. Goed voor jezelf zorgen
Ouders moeten zorgen dat het goed met hen gaat, omdat dit ook invloed heeft op de opvoeding van hun kind. Het is belangrijk om tijd voor jezelf te nemen, rust en ontspanning te vinden, zodat je weer opgeladen bent om je kind te begeleiden. Dit geldt niet alleen voor ouders, maar ook voor andere opvoeders.
Opvoedingsdoelen
Bij opvoeden heeft elke ouder zijn eigen doelen. De tien belangrijkste doelen in de opvoeding volgens ouders zijn:
- Verantwoordelijkheidsgevoel hebben
- Opkomen voor jezelf
- Rekening houden met anderen
- Respect hebben voor ouderen
- Goede manieren hebben
- Zelfstandig oordelen
- Eigen doelen nastreven
- Verdraagzaam zijn
- Goede schoolresultaten hebben
- Ijverig en ambitieus zijn
Deze doelen zijn essentieel voor de ontwikkeling van een kind en moeten worden gestimuleerd door ouders en opvoeders. Het is belangrijk om deze doelen te realiseren door een balans te vinden tussen structuur, vrijheid en ondersteuning.
Ontwikkelingsfasen en opvoedtaken
De opvoeding van kinderen verandert afhankelijk van de leeftijd. Hieronder staan de belangrijkste ontwikkelingsfasen en opvoedtaken per leeftijd beschreven.
0 tot 2 jaar
De belangrijkste taak van kinderen in deze fase is het opbouwen van een veilige band met de opvoeders. Dit noemen we hechting. In deze ontwikkelingsfase leert het kind omgaan met andere mensen, verschil te zien tussen de ouder en een vreemde, en bewust te spelen met voorwerpen. Het kind leert ook dat het een eigen persoon is, een individu. In deze fase is het belangrijk dat ouders passend reageren op de behoeften van het kind. Structuur en duidelijkheid zijn hier essentieel.
2 tot 4 jaar
In deze fase leert het kind omgaan met emoties en zich verder ontwikkelen. Het kind leert omgaan met andere kinderen, sociale vaardigheden op te doen en zich steeds beter in anderen te verplaatsen. Het is belangrijk dat ouders het kind stimuleren om eigen keuzes te maken en deel te nemen aan activiteiten met leeftijdsgenoten. Hierbij helpt het om het kind te leren hoe het met anderen omgaat en respect te tonen voor verschillen tussen mensen.
6 tot 12 jaar
In deze fase wordt het kind steeds zelfstandiger en leert het emoties steeds beter herkennen en aanpassen. Het kind leert omgaan met geld, media en andere vaardigheden. Het is belangrijk dat ouders het kind helpen bij het opbouwen van een betrouwbare relatie met leeftijdsgenoten en dat het kind leert omgaan met verschillen tussen mensen.
12 tot 16 jaar
In deze fase ontwikkelt het kind zich verder in zijn persoonlijkheid en denkvaardigheden. Het kind kan zich steeds beter verantwoordelijk voelen en leert omgaan met complexe situaties. Het is belangrijk dat ouders het kind steunen en begeleiden bij het oplossen van problemen en het nagaan van eigen waarden en normen.
De rol van netwerken bij opvoeden
Het onderzoek naar de invloed van netwerken van opvoeders op de ontwikkeling van kinderen staat nog in de kinderschoenen. Juist in het nader onderzoeken van deze netwerken ligt een uitdaging voor toekomstig onderzoek. Opvoeden is weliswaar samenspel, maar de gezamenlijke invloed van de verschillende spelers op de ontwikkeling van kinderen is nog nauwelijks onderzocht.
Volgens de primatoloog en antropoloog Sarah Hrdy zijn kinderen zelfs beter af als zij worden opgevoed door meer dan één persoon, onder andere omdat alloparenting de overlevingskansen van het kroos aanzienlijk vergroot. Tegenwoordig reikt het doel van opvoeden wat verder dan alleen het kroos levend houden. Het belang van vroege relaties met vertrouwde volwassenen wordt door bijna alle wetenschappers op het gebied van de vroegkinderlijke ontwikkeling onderstreept. Ook moderne ouders verwachten dat alloparents aan wie zij de zorg van hun kinderen toevertrouwen aandacht besteden aan de fysieke én emotionele veiligheid van hun kinderen en daarnaast bij voorkeur ook aan het stimuleren van hun ontwikkeling.
Conclusie
Opvoeden is een complex proces dat niet alleen door ouders wordt bepaald, maar ook door andere opvoeders. Het is belangrijk om te beseffen dat kinderen niet alleen door hun biologische ouders, maar ook door andere vertrouwde volwassenen worden opgevoed. Dit proces, ook wel ‘alloparenting’ genoemd, kan de ontwikkeling van een kind positief beïnvloeden.
In de opvoeding van kinderen zijn er verschillende belangrijke principes die de ontwikkeling van een kind positief kunnen beïnvloeden. Dit zijn onder andere een veilige en stimulerende omgeving, positieve ondersteuning, aansprekende discipline, realistische verwachtingen, en het goed voor jezelf zorgen. Deze principes zijn essentieel voor de ontwikkeling van een kind en moeten worden gestimuleerd door ouders en opvoeders.
De opvoeding van kinderen verandert afhankelijk van de leeftijd. In de fase van 0 tot 2 jaar is het belangrijk dat ouders passend reageren op de behoeften van het kind. In de fase van 2 tot 4 jaar leert het kind omgaan met emoties en zich verder ontwikkelen. In de fase van 6 tot 12 jaar wordt het kind steeds zelfstandiger en leert het emoties steeds beter herkennen en aanpassen. In de fase van 12 tot 16 jaar ontwikkelt het kind zich verder in zijn persoonlijkheid en denkvaardigheden.
De rol van netwerken bij opvoeden is belangrijk, maar nog niet volledig onderzocht. Het is belangrijk dat ouders en opvoeders het kind begeleiden in zijn ontwikkeling en dat ze een veilige en stimulerende omgeving bieden. Hierdoor kan het kind zich veilig en comfortabel ontwikkelen.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
