De kunst van het opvoeden: Een historisch overzicht van opvoeding en kunst in Nederland

De opvoeding van kinderen is een kernthema in de geschiedenis van Nederland, en het is niet zo verwonderlijk dat dit thema ook in de kunst van verschillende eeuwen centraal staat. Het boek De Kunst van het Opvoeden, dat in 2013 verscheen, biedt een overzicht van de opvoedkundige ontwikkeling in Nederland vanaf de Gouden Eeuw tot aan het heden. Het boek is onderdeel van een multimediaproject dat bestaat uit een televisieserie, een tentoonstelling, een radio-uitzending en een internetcursus. Deze projecten tonen aan dat opvoeding niet alleen een morele taak is, maar ook een kunst, waarin schilderijen en literaire werken een rol spelen bij het verbeelden van opvoedingsidealen en het uiten van verwachtingen.

Historische context van opvoeding in de kunst

De opvoeding van kinderen is al eeuwen een thema in de Nederlandse schilderkunst. Vanaf de Gouden Eeuw verbeelden schilders zoals Jan Steen, Rembrandt van Rijn en Nicolaes Maes de dan geldende opvoedingsidealen. In hun werken zien we hoe kinderen, ouders en onderwijzers betrokken zijn bij het leren en het opvoeden. Deze kunstwerken geven een beeld van de betrokkenheid van de Nederlandse ouder in de opvoeding. In tegenstelling tot verwachting, zijn de schilderijen geen strenge en sobere werken, maar vrolijk, speels en soms zelfs schalks. De moralistische, opvoedkundige boodschap wordt met een glimlach het huis binnen gebracht, wat wijst op een unieke en tijdloze betrokkenheid van de ouder.

In het boek De Kunst van het Opvoeden worden verschillende thema’s behandeld, waaronder familie, moeder- en vaderschap, opvoedingsidealen, leren en spelen. Deze thema’s komen ook terug in de gelijknamige NTR-serie, waarin elke aflevering centraal staat rond een opvoedvraag. Schilderijen uit het Dordrechts Museum illustreren dat deze vragen niet nieuw zijn. Kinderen, opvoeders en deskundigen geven hun mening of delen hun ervaringen. Daarnaast zijn er in Dordrecht ook andere tentoonstellingen, zoals Vader & Zoons in Huis van Gijn en De Compagnie met werk van filosofe en kunstenares Cornelia Sophia (Corrie) Haverkort.

De rol van kunst in de opvoeding

De schilderijen tonen aan dat opvoeding een kunst is, en dat het verlangen om kinderen goed voor te bereiden op het leven iets is dat al eeuwen aan de orde komt. In de schilderkunst zien we hoe de ouder betrokken is bij het opvoeden van kinderen. In het schilderij Moeder en kind van Pieter Fransz De Grebber uit 1622 zien we een heel gewone vrouw en haar kind. Maar zijn deze vrouw en dit kind wel zo gewoon? Het schilderij laat zien dat de moeder een centrale rol speelt in de opvoeding, maar ook dat de vader een rol kan spelen. In het schilderij Claes Claeszoon of Juynboll met zijn zoontje (1635-1645) kijkt het zoontje op naar zijn vader, en de vader kijkt vol trots naar zijn zoon. Dit schilderij laat zien dat vaders ook een belangrijke rol kunnen spelen in de opvoeding van hun kinderen.

In de schilderkunst van de Gouden Eeuw zien we ook hoe speelse en vrolijke omstandigheden centraal staan. In het schilderij Het vrolijke huisgezin (1668) van Jan Steen wordt een gezin getoond dat vol trots is op hun kinderen. Dit schilderij toont hoe kinderen in die tijd in hun eigen omgeving werden opgevoed, met een sterke nadruk op het leren en spelen. In tegenstelling tot verwachting, zijn de schilderijen geen strenge en sobere werken, maar vrolijk, speels en soms zelfs schalks. De moralistische, opvoedkundige boodschap wordt met een glimlach het huis binnen gebracht, wat wijst op een unieke en tijdloze betrokkenheid van de ouder.

De betekenis van opvoeding in de kunst

De kunst van het opvoeden is niet alleen een thema in de schilderkunst, maar ook in de literatuur. Veel moraliserende geschriften, zoals die van Jacob Cats en Hiëronymus van Alphen, tonen hoe de opvoeding van kinderen in de loop van de eeuwen is veranderd. In het boek De Kunst van het Opvoeden wordt ook aandacht besteed aan deze literaire werken. Ze laten zien dat de opvoeding van kinderen een belangrijk onderdeel is van de maatschappelijke ontwikkeling, en dat de ouder betrokken is bij de opvoeding van hun kinderen.

In de schilderkunst van de Gouden Eeuw zien we ook hoe de opvoeding van kinderen in het openbaar leven centraal staat. In het schilderij Schooltje spelen (1865-1899) van Bernard Blommers zien we kinderen die plezier hebben in het leren. Dit schilderij laat zien dat school niet alleen een verplichte taak is, maar ook leuk kan zijn. In het schilderij Scheepje zeilen (ca. 1880) van dezelfde kunstenaar zien we hoe weinig kinderen nodig hebben om zich te vermaken. Dit schilderij laat zien dat kinderen vandaag de dag nog steeds genoeg kunnen spelen, maar ook dat de opvoeding van kinderen in de loop van de tijd is veranderd.

De invloed van opvoeding op de kunst

De opvoeding van kinderen heeft ook een invloed gehad op de kunst. In de schilderkunst van de Gouden Eeuw zien we dat kinderen vaak centraal staan, en dat de ouder betrokken is bij het opvoeden van hun kinderen. In het schilderij Govert van Slingelandt en zijn gezin (1657) van Jan Mijtens zien we dat het gezin vanaf de zeventiende eeuw meer is dan een economische eenheid. Dit schilderij laat zien dat de opvoeding van kinderen een belangrijk onderdeel is van de maatschappelijke ontwikkeling, en dat de ouder betrokken is bij de opvoeding van hun kinderen.

In de schilderkunst van de Gouden Eeuw zien we ook hoe de opvoeding van kinderen in het openbare leven centraal staat. In het schilderij Michiel Pompe van Slingelandt (1645) zien we een jong gezin met een ernstig gehandicapt kind. Dit schilderij laat zien dat ouders hun verwachtingen met elkaar delen, en dat de opvoeding van kinderen een belangrijk onderdeel is van de maatschappelijke ontwikkeling. In het schilderij Portret van een onbekend kind (1782) van Abraham van Strij zien we een kind dat een 18e-eeuwse valhoed draagt. Dit schilderij laat zien dat de opvoeding van kinderen in de loop van de eeuwen is veranderd, en dat de ouder betrokken is bij de opvoeding van hun kinderen.

De opvoeding in de kunst van vandaag

De opvoeding van kinderen is ook in de hedendaagse kunst een thema. In de schilderkunst van vandaag zien we hoe kinderen worden opgevoed in een wereld die steeds complexer wordt. In het schilderij Vader & Zoons (in Huis van Gijn) zien we hoe vaders en zonen worden opgevoed in een moderne omgeving. In het schilderij De Compagnie zien we hoe kunstenaars hun visie op opvoeding delen, en hoe deze visie wordt geïllustreerd in hun werken.

In de hedendaagse kunst zien we ook hoe de opvoeding van kinderen in het openbare leven centraal staat. In het schilderij Schooltje spelen (1865-1899) van Bernard Blommers zien we kinderen die plezier hebben in het leren. Dit schilderij laat zien dat school niet alleen een verplichte taak is, maar ook leuk kan zijn. In het schilderij Scheepje zeilen (ca. 1880) van dezelfde kunstenaar zien we hoe weinig kinderen nodig hebben om zich te vermaken. Dit schilderij laat zien dat kinderen vandaag de dag nog steeds genoeg kunnen spelen, maar ook dat de opvoeding van kinderen in de loop van de tijd is veranderd.

Conclusie

De kunst van het opvoeden is een belangrijk thema in de Nederlandse schilderkunst en literatuur. Het boek De Kunst van het Opvoeden biedt een overzicht van de opvoedkundige ontwikkeling in Nederland vanaf de Gouden Eeuw tot aan het heden. Het boek is onderdeel van een multimediaproject dat bestaat uit een televisieserie, een tentoonstelling, een radio-uitzending en een internetcursus. Deze projecten tonen aan dat opvoeding niet alleen een morele taak is, maar ook een kunst, waarin schilderijen en literaire werken een rol spelen bij het verbeelden van opvoedingsidealen en het uiten van verwachtingen. De schilderijen tonen aan dat opvoeding een kunst is, en dat het verlangen om kinderen goed voor te bereiden op het leven iets is dat al eeuwen aan de orde komt. De opvoeding van kinderen is in de schilderkunst van verschillende eeuwen centraal geweest, en de ouder heeft een belangrijke rol gespeeld in de opvoeding van hun kinderen.

Bronnen

1. Dordrechts Museum - De Kunst van het Opvoeden
2. NTR - De Kunst van het Opvoeden
3. Boekenbalie - De Kunst van het Opvoeden
4. Boekenkrant - Recensie De Kunst van het Opvoeden
5. Welingelichte Kringen - De Kunst van het Opvoeden vroeger en nu
6. Deslegte - De Kunst van het Opvoeden
7. Wikipedia - Kunst
8. Uitzending Gemist - De Kunst van het Opvoeden
9. Acta Historica - Recensie De Kunst van het Opvoeden
10. Bibliotheek - De Kunst van het Opvoeden
11. Hebban - De Kunst van het Opvoeden
12. Encyclo - Begrip kunst