Vragenlijsten voor gezin en opvoeding: een overzicht van instrumenten en toepassingen

Vragenlijsten voor gezin en opvoeding zijn belangrijke hulpmiddelen die gebruikt worden om het functioneren van gezinnen en de kwaliteit van opvoeding in kaart te brengen. Deze instrumenten worden vaak gebruikt in de jeugdzorg, jeugd-gezondheidszorg en onderwijs om de situatie van kinderen en hun ouders te beoordelen. In dit artikel worden de belangrijkste vragenlijsten en hun toepassingen besproken, met aandacht voor de structuur, gebruik en interpretatie.

Doel en toepassing van vragenlijsten voor gezin en opvoeding

De belangrijkste functie van vragenlijsten voor gezin en opvoeding is het beoordelen van het functioneren van gezinnen en de kwaliteit van opvoeding. Ze helpen bij het signaleren van problemen, het bepalen van risico’s en het opstellen van strategieën voor verbetering. Deze instrumenten worden gebruikt door hulpverleners, onderwijsprofessionals en psychologen om een overzicht te krijgen van de situatie van kinderen en hun gezin.

De vragenlijsten zijn gericht op verschillende aspecten van het gezinsfunctioneren, zoals communicatie, relaties tussen ouders en kinderen, sociaal netwerk en opvoedingsstijl. Ze helpen bij het bepalen van de mate waarin ouders hun kinderen adequaat kunnen opvoeden en de mate waarin het gezin functioneert als geheel.

Belangrijkste vragenlijsten voor gezin en opvoeding

Er zijn verschillende vragenlijsten beschikbaar die specifiek zijn ontworpen voor het beoordelen van het gezinsfunctioneren en de opvoeding. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste instrumenten.

VGFO (Vragenlijst Gezinsfunctioneren Ouders)

De VGFO meet het functioneren van ouders binnen het gezin in de opvoeding van hun kinderen. De vragenlijst bestaat uit 28 items, verdeeld over vijf schalen: Basiszorg, Opvoeding, Sociale contacten, Jeugdbeleving en Partnerrelatie. Daarnaast wordt ook het totale gezinsfunctioneren gemeten. De ouder geeft op een vierpuntschaal aan in hoeverre de uitspraak overeenkomt met de eigen situatie. De antwoordmogelijkheden lopen uiteen van ‘Geldt niet’ tot ‘Geldt helemaal’.

De VGFO is bedoeld voor ouders met kinderen van 0 tot en met 18 jaar. De vragenlijst wordt ingevuld door de ouders of iemand die het gezin goed kent. De score kan gebruikt worden door hulpverleners om een beeld te krijgen van het functioneren van het gezin en de problemen die ouders in het gezin ervaren.

GVL (Gezinsvragenlijst)

De GVL is een andere veelgebruikte vragenlijst die gericht is op de kwaliteit van gezins- en opvoedingsomstandigheden. De vragenlijst meet de relaties tussen de ouders en het kind, tussen de ouders onderling en tussen het gezin en de omgeving. De vragen zijn onderverdeeld in vijf schalen: Responsiviteit, Communicatie, Organisatie, Partnerrelatie en Sociaal netwerk.

De GVL is bedoeld voor gezinnen met kinderen van 4 tot en met 18 jaar. De vragenlijst bestaat uit 45 vragen, waarvan elk een ruwe en een gemiddelde score berekend wordt. Het invullen duurt ongeveer dertig minuten. De uitslagen kunnen gebruikt worden door maatschappelijk werkers, groepsleiders, psychologen en andere professionele hulpverleners om de gezins- en opvoedingssituatie van kinderen en gezinnen te taxeren.

OBVL (Opvoedingsbelasting Vragenlijst)

De OBVL meet de opvoedingsbelasting die ouders ervaren in de opvoeding van hun kind(eren) in leeftijd van 0 tot en met 18 jaar. De vragenlijst maakt deel uit van een bredere set aan vragenlijsten: de Vragenlijsten Gezin en Opvoeding (VG&O). Deze set in zijn geheel meet behalve Opvoedingsbelasting (OBVL) ook Gezinsfunctioneren (VGFO), Ouderlijk gedrag (VSOG) en Meegemaakte gebeurtenissen (VMG).

De OBVL bestaat uit 28 items, verdeeld over vijf schalen: Problemen opvoeder-kindrelatie, Problemen met opvoeden, Depressieve stemmingen, Rolbeperking en Gezondheidsklachten. De OBVL-K is een verkorte versie van de OBVL, met slechts tien vragen. Deze is bedoeld voor gebruik in specifieke situaties waarin snel een beeld moet worden gegeven van de opvoedingsbelasting van ouders.

VSOG (Verkorte Schaal voor Ouderlijk Gedrag)

De VSOG meet het gedrag van ouders in de opvoeding van hun kind(eren) in leeftijd van 0 tot en met 18 jaar. De schaal bestaat uit vijf schalen: Positieve betrokkenheid, Regels aanleren, Materieel belonen, Straffen en Fysiek straffen. De VSOG is bedoeld voor gebruik in de jeugdzorg, jeugd-ggz en onderwijs, en wordt vaak gebruikt om de kwaliteit van het ouderlijk gedrag te beoordelen.

VMG (Vragenlijst Meegemaakte Gebeurtenissen)

De VMG geeft een overzicht van belangrijke (ingrijpende of stressvolle) gebeurtenissen in het leven van kind(eren) in leeftijd van 0 tot en met 18 jaar. De vragenlijst maakt deel uit van de VG&O en meet naast Meegemaakte gebeurtenissen ook het Ouderlijk gedrag, het Gezinsfunctioneren en de Opvoedingsbelasting. De VMG is bedoeld voor gebruik in de jeugdzorg en jeugd-ggz, en helpt bij het bepalen of kinderen blootstaan aan ingrijpende gebeurtenissen die hun ontwikkeling kunnen beïnvloeden.

VGK (Vragenlijst Gezinskenmerken)

De VGK is bedoeld om de kwaliteit van gezinsinteracties in kaart te brengen. De vragenlijst richt zich op het gezin als geheel, in plaats van alleen op de relaties tussen twee gezinsleden. De VGK bestaat uit vragen verdeeld over twee schalen: Waardering en Samenwerking. De schaal Waardering heeft betrekking op het affectieve klimaat bij de onderlinge interacties binnen het gezin, terwijl de schaal Samenwerking de kwaliteit van relationele vaardigheden, met name op het gebied van communicatie, samenwerking en probleemoplossing, meet.

De VGK wordt ingevuld door ouders of door volwassen (thuiswonende) kinderen vanaf 18 jaar. Bij gebruik voor wetenschappelijk onderzoek kan de VGK worden ingevuld door kinderen vanaf 12 jaar. Het instrument wordt ingezet door o.a. psychologen, psychiaters, relatietherapeuten en gezinstherapeuten.

Toepassing en interpretatie van vragenlijsten

De toepassing van vragenlijsten voor gezin en opvoeding varieert per situatie. Ze worden vaak gebruikt in de jeugdzorg, jeugd-ggz, onderwijs en speciaal onderwijs. De uitslagen kunnen gebruikt worden door hulpverleners om een beeld te krijgen van het functioneren van het gezin en de problemen die ouders in het gezin ervaren.

De interpretatie van de uitslagen moet gedaan worden door psychodiagnostisch geschoolde personen. De vragenlijsten helpen bij het bepalen van de mate waarin ouders hun kinderen adequaat kunnen opvoeden en de mate waarin het gezin functioneert als geheel. Ze helpen ook bij het signaleren van problemen, het bepalen van risico’s en het opstellen van strategieën voor verbetering.

Belangrijkste conclusies

Vragenlijsten voor gezin en opvoeding zijn belangrijke instrumenten die helpen bij het beoordelen van het functioneren van gezinnen en de kwaliteit van opvoeding. Ze worden vaak gebruikt in de jeugdzorg, jeugd-gezondheidszorg en onderwijs om de situatie van kinderen en hun ouders te beoordelen. De belangrijkste instrumenten zijn de VGFO, GVL, OBVL, VSOG, VMG en VGK, elk gericht op verschillende aspecten van het gezinsfunctioneren en de opvoeding.

Conclusie

De vragenlijsten voor gezin en opvoeding bieden een waardevol hulpmiddel om het functioneren van gezinnen en de kwaliteit van opvoeding in kaart te brengen. Ze helpen bij het bepalen van de mate waarin ouders hun kinderen adequaat kunnen opvoeden en de mate waarin het gezin functioneert als geheel. De keuze van de juiste vragenlijst hangt af van de situatie en het doel van de beoordeling. De interpretatie van de uitslagen moet gedaan worden door geschoolde professionals, zodat er een juiste beoordeling en strategie voor verbetering kan worden opgesteld.

Bronnen

1. Vragenlijsten Gezin & Opvoeding
2. Gezinsvragenlijst - GVL
3. Vragenlijst Gezinsfunctioneren Ouders (VGFO)
4. Opvoedingsbelastingvragenlijst (OBVL)
5. Vragenlijst Meegemaakte Gebeurtenissen (VMG)
6. Vragenlijst Gezinskenmerken (VGK)
7. Verkorte Schaal voor Ouderlijk Gedrag (VSOG)
8. Vragenlijst voor gezinsproblemen (VGP)
9. Types van vragenlijsten in onderzoek