Formatief Beoordelen in de Lichamelijke Opvoeding: Effecten en Aanbevelingen

De lichamelijke opvoeding speelt een cruciale rol in het ontwikkelen van bewegingsvaardigheden, sociaal gedrag en zelfbewustzijn bij kinderen. Tijdens de les lichamelijke opvoeding wordt er vaak gekeken naar prestaties en vaardigheden, maar de manier waarop dit gebeurt, kan een grote invloed hebben op de motivatie en het gevoel van competentie van leerlingen. In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor formatief beoordelen, een methode die gericht is op het stimuleren van leerprocessen in plaats van alleen op het eindresultaat. Dit artikel bespreekt de effecten van formatief beoordelen in de lichamelijke opvoeding, de rol van rubrics, en de uitdagingen en kansen die hierbij horen.

Wat is Formatief Beoordelen?

Formatief beoordelen is een methode waarbij leerkrachten continu de voortgang van leerlingen volgen en hierop gerichte feedback geven. Het doel is om leerlingen te helpen hun leerdoelen te bereiken en te groeien, in plaats van hen te beoordelen op basis van een eindcijfer. In tegenstelling tot summatief beoordelen, dat vooral gericht is op het beoordelen van eindresultaten, is formatief beoordelen gericht op het ondersteunen van het leerproces. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door leerlingen te helpen hun eigen niveau in te schatten, doelen te stellen en feedback te geven die gericht is op groei.

In de lichamelijke opvoeding wordt formatief beoordelen steeds vaker als een alternatief voor traditionele cijferbeoordelingen gezien. Onderzoek suggereert dat leerlingen zich in lessen waarin cijfers gegeven worden, minder competent voelen dan in lessen waarin geen cijfers gegeven worden. Daarnaast kan het geven van cijfers leiden tot meer druk en minder plezier in de les, wat weer kan bijdragen aan een verminderde motivatie.

De Rol van Rubrics bij Formatief Beoordelen

Rubrics zijn een veelgebruikte methode bij het formatief beoordelen. Het zijn beoordelingscriteria die duidelijk maken wat leerlingen moeten kunnen en hoe ze dit kunnen laten zien. Rubrics worden vaak gebruikt in het onderwijs, en in de lichamelijke opvoeding kunnen ze helpen bij het bepalen van leerdoelen en het geven van gerichte feedback.

In de lichamelijke opvoeding is het belangrijk dat leerlingen zich bewust zijn van hun eigen niveau en kunnen inschatten wat ze kunnen verbeteren. Door gebruik te maken van rubrics kunnen leerkrachten leerlingen helpen bij het stellen van duidelijke doelen, en kunnen leerlingen hun voortgang beter volgen. Daarnaast is het gebruik van rubrics een manier om formatieve evaluatie te integreren in de les, wat helpt bij het stimuleren van de autonomie en competentie van leerlingen.

Effecten van Formatief Beoordelen op Leerlingen

Meerdere studies en onderzoeken tonen aan dat formatief beoordelen positief kan werken op de motivatie en het gevoel van competentie van leerlingen. In een studie werd gekeken naar het verschil tussen lessen waarin cijfers gegeven werden en lessen waarin geen cijfers gegeven werden. Het bleek dat leerlingen in lessen zonder cijfers vaker plezier hadden en de lessen belangrijk vonden. Toch is het niet altijd duidelijk of het geven van cijfers demotiverend is. In een andere studie werden geen duidelijke verschillen gevonden tussen de twee manieren van evalueren, wat suggereert dat het geven van cijfers niet per se negatief werkt.

Een ander belangrijk inzicht is dat het stellen van doelen en het geven van op groei gerichte feedback het gevoel van competentie en autonomie van leerlingen kan bevorderen. Dit is een van de kernprincipes van de zelfdeterminatie-theorie, die aangeeft dat leerlingen zich beter kunnen ontwikkelen als ze zowel hun eigen niveau begrijpen als feedback krijgen die hen helpt te groeien.

Uitdagingen bij het Formatief Beoordelen in de Lichamelijke Opvoeding

Hoewel formatief beoordelen veelbelovend is, zijn er ook uitdagingen. De huidige praktijk van leerlingevaluatie in de lichamelijke opvoeding sluit hier onvoldoende op aan. Veel leerkrachten vinden het lastig om formatief te evalueren, vooral wanneer het gaat om het volgen van leerprocessen en het geven van gerichte feedback. Daarnaast ontbreekt het binnen de lichamelijke opvoeding aan een gebruiksvriendelijk en effectief instrument om formatief beoordelen te ondersteunen.

Een voorbeeld hiervan is de Sportfolio App, die recent ontwikkeld is voor de lichamelijke opvoeding. Hoewel de app een digitale manier biedt om leerprocessen in de gaten te houden, heeft hij nog onvoldoende aansluiting bij de gevarieerde doelen van het vak. Bovendien is de app niet gericht op formatieve evaluatie, wat betekent dat de voordelen van formatief beoordelen nog niet volledig benut worden.

Praktijkvoorbeelden van Formatief Beoordelen

Er zijn verschillende manieren om formatief beoordelen in de lichamelijke opvoeding toe te passen. Een veelgebruikte methode is het gebruik van rubrics. Deze kunnen helpen bij het bepalen van leerdoelen, het geven van gerichte feedback en het bepalen van de voortgang van leerlingen. Daarnaast is het belangrijk om leerlingen te laten werken aan hun eigen leerdoelen en hun voortgang te volgen.

Een ander voorbeeld is het gebruik van digitale volgsystemen, zoals de Sportportfolio App. Hoewel deze nog beperkt zijn in hun toepasbaarheid, kunnen ze helpen bij het volgen van leerprocessen. Daarnaast is het belangrijk om te kijken naar de koppeling tussen de digitale tools en de leerlijnen van het vak lichamelijke opvoeding. Dit helpt bij het kiezen van het juiste instrument dat past bij de leerdoelen van het vak.

De Invloed van Formatief Beoordelen op de Motivatie

Een van de belangrijkste aspecten van formatief beoordelen is de invloed op de motivatie van leerlingen. Onderzoek suggereert dat leerlingen zich beter kunnen ontwikkelen wanneer ze duidelijke doelen stellen en feedback krijgen die gericht is op groei. Daarnaast kan het geven van feedback ook helpen bij het bevorderen van een fijne sfeer in de klas.

Een ander belangrijk inzicht is dat leerlingen zichzelf kunnen verbeteren ten opzichte van hun eigen voorgaande prestaties, in plaats van ten opzichte van klasgenoten of normen. Dit helpt bij het bevorderen van een positieve houding ten opzichte van lichamelijke activiteiten.

Conclusie

Formatief beoordelen is een krachtige methode om leerlingen in de lichamelijke opvoeding te ondersteunen bij hun leerproces. Het helpt bij het stimuleren van de autonomie, competentie en verbondenheid van leerlingen, en kan bijdragen aan een positieve houding ten opzichte van beweging en sport. Hoewel er nog uitdagingen zijn bij het implementeren van formatief beoordelen, zoals het vinden van geschikte tools en het leren omgaan met feedback, is het belangrijk dat leerkrachten deze methode serieus nemen. Door formatief te evalueren, kunnen leerlingen beter leren bewegen, zich beter ontwikkelen en meer plezier hebben in de les.

Bronnen

1. Formatief handelen met rubrics
2. Doel van het vak Lichamelijke Opvoeding (LO)
3. Formatief beoordelen in de praktijk: de kracht van de Rubic
4. Een ander belangrijk inzicht is dat het stellen van doelen en het geven van op groei gerichte feedback
5. Toetsen en volgen
6. Formatief handelen bij lichamelijke opvoeding
7. Formatief beoordelen in de praktijk
8. De Sportfolio App