Goed genoeg opvoeden: hoe je mentale kracht van je gezin vergroot

De mentale kracht van een gezin is cruciaal voor het welzijn van kinderen en volwassenen. In Nederland is er een breed gedeelde consensus over hoe je moet opvoeden, waarbij de democratische of autoritatieve opvoedstijl centraal staat. In dit artikel bespreiden we hoe je als opvoeder de mentale kracht van je gezin kunt vergroten, met aandacht voor betrokkenheid, relaties, emoties, prestaties en betekenis. De inhoud is gebaseerd op informatie uit de bronnen, waaronder het conceptartikel van de Denktank Mentale Vooruitgang van Jeugd en Gezin, en de tips van de denktankleden, waaronder Sabien Raams.

Betrokkenheid: houd rekening met wie je kind is

Een van de belangrijkste tips voor een gemotiveerder gezin is om rekening te houden met wie je kind is, wat het kan, en wat het wil. Dit betekent dat je niet vooraf te veel in moet vullen voor je kind, maar juist luistert naar wat het zelf zegt. Het is belangrijk om kinderen hun eigen (toekomst)dromen te gunnen en te voorkomen dat je je eigen wensen en verwachtingen op je kind projecteert. Dit is een veel voorkomend probleem bij ouders, die vaak onbewust verwachtingen koesteren die hun kinderen kunnen beïnvloeden.

De beste manier om kinderen gemotiveerd te houden is door hun intrinsieke interessies te stimuleren. Laat hen zelf nadenken over wat ze zouden willen doen, en geef hun de ruimte om deze activiteiten daadwerkelijk te ondernemen. Een concrete manier om dit te doen is: spreek met je kinderen over wat ze in een ideale wereld zouden willen. Als het lukt om alle dagelijkse beperkingen weg te denken, wat zou je dan doen?

Relaties: onderhoud van relaties is ingewikkeld

Het onderhouden van relaties, zowel met je kinderen als met je partner, gaat niet vanzelf. Dit vraagt tijd en energie, en in het drukke gezinsleven is het vaak moeilijk om hier aandacht aan te besteden. Toch is het belangrijk om, juist in drukke tijden, bewust te blijven investeren in de relatie met je gezinsgenoten. Als je goed met elkaar omgaat, werkt dit positief door in alle andere facetten van je gezinsleven.

Doe hierom leuke dingen met elkaar. Dit hoeft niet ingewikkeld of duur te zijn. Ga samen wandelen, samen voetballen, of samen zingen. Werkt heel goed. Veel stellen worden minder gelukkig in hun relatie net nadat de kinderen er zijn. En trouwens opnieuw als de kinderen in de puberteit komen. Er komt veel op jonge opvoeders af, en dit zorgt soms voor frictie. Dat is normaal. Neem juist dan de tijd voor elkaar. Doe leuke dingen samen. Ga samen eten. Ga samen wandelen. En bespreek: waar hebben jullie behoefte aan? Wat vind ik belangrijk in de opvoeding, en wat jij? Opvoeden doe je in een team, en het helpt als je dezelfde wedstrijd speelt.

Emoties: beter omgaan met emoties begint met aandacht voor emoties

Beter omgaan met emoties begint met aandacht voor emoties. De sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen begint vanaf het prilste begin. Blijdschap, liefde, verdriet, driftbuien, angst, het komt allemaal voorbij. Zowel bij de kinderen, als bij de opvoeders. Als opvoeder heb je hierin weer het goede voorbeeld te geven. Heb oog voor je eigen emoties en heb oog voor die van je gezinsgenoten.

Vraag regelmatig naar de emoties van de anderen. Praat erover. Help hen hun emoties te ontdekken en onder woorden te brengen. Praten is belangrijk. Voor emoties is dit extra belangrijk: praat met je gezinsgenoten over hoe iedereen zich voelt. Zit iedereen nog lekker in zijn vel? Maar ook: wat vindt iedereen prettig? Wat werkt en wat niet? Ieder gezin is anders. Ieder mens is anders. Als je elkaars voorkeuren kent, kun je hiernaar handelen. Maar dan moet je er wel eerst over praten.

Prestaties: waardeer grote én kleine prestaties

Het vijfde en laatste aandachtsgebied van de Mentale Schijf van Vijf is Prestaties. Steeds meer opvoeders, kinderen en jongvolwassenen worstelen met prestatiedruk. Hoe kun je als gezin gezond omgaan met prestaties? In andere woorden: hoe krijgen we als opvoeders daadkrachtige gezinnen?

De belangrijkste tip van de denktank is: waardeer grote én kleine prestaties. Wees gul met complimenten. Presteren is leuk als je (weet dat je) prestaties worden gewaardeerd. Hierbij is het als opvoeder belangrijk een omgeving te creëren waarin kinderen lekker kunnen spelen en naar hartenlust dingen kunnen ondernemen. Dit betekent: bied kinderen een veilige haven, een plek waar ze altijd terechtkunnen, ook als er dingen fout gaan.

Fouten maken hoort bij het leven. Gezond presteren betekent ook regelmatig falen. Vallen en weer opstaan. Veel dingen lukken niet de eerste keer. Dat hoort bij opgroeien. Dit is belangrijk om te weten als kind, én om het steeds opnieuw weer te mogen ervaren. Hiervan leer je doorzetten.

Betekenis: creëer een plek van betekenis

Betekenis wordt ons sinds de ontzuiling en ontkerkelijking niet meer als vanzelfsprekend aangereikt. We moeten het zelf in ons eigen leven creëren. En dus ook in ons gezin. Dit is belangrijk, want betekenisgeving is een belangrijke bron van mentale kracht. Het geeft richting en biedt houvast in moeilijke tijden. Betekenis lijkt misschien een ongrijpbaar begrip, maar er is een aantal dingen dat je zou kunnen doen.

Het begint met, niet geheel onverwacht, praten. Praat bijvoorbeeld met je kinderen over het belang van mentale kracht. In deze context betekent dit ook: over het belang van betekenisgeving. Een belangrijke randvoorwaarde hierbij is: plan je dagen niet helemaal vol met ‘nuttige’ dingen. Het is onmogelijk aan betekenisgeving te doen als je alleen maar aan het rennen bent. Juist in verveling ontstaan de beste ideeën. Daarom: vergeet niet te lummelen.

Er is nóg een onderwerp waarover opvoeders met hun kinderen kunnen praten om aan betekenisgeving te doen. En dat is: samen verkennen welke andere manieren er zijn om naar de wereld te kijken. Je wordt je bewuster van je eigen wereldbeeld in contrast met andere wereldbeelden. Een kind kent aanvankelijk alleen de eigen wereld, en die is ‘normaal’. Het vergroot de mentale kracht om die normaliteit ter discussie te stellen. Dat vergroot het begrip van het eigen leven én dat van anderen. Ben je even uitgepraat, dan is er nóg een waardevolle manier om dit te doen: (voor)lezen.

Goed voorbereiden: de sleutel tot een mentaal krachtiger gezin

Goed voorbereiden maakt het opvoederschap makkelijker. Want ook bij opvoeding geldt: een goede voorbereiding is het halve werk. Je kunt niet vroeg genoeg beginnen. Praat met je partner over wat jullie te wachten staat, nog voordat je in verwachting bent. Bedenk samen wat je belangrijk vindt. Maak een opvoederschapsplan. Of ga samen naar ouderschapsgym. Hoe gaan we de taken verdelen, gaat iemand minder werken, wat worden de regels, wat vinden we nu belangrijk en wat houden we hiervan vast?

Conclusie

De mentale kracht van een gezin is cruciaal voor het welzijn van kinderen en volwassenen. In Nederland is er een breed gedeelde consensus over hoe je moet opvoeden, waarbij de democratische of autoritatieve opvoedstijl centraal staat. Als opvoeder is het belangrijk om rekening te houden met wie je kind is, wat het kan, en wat het wil. Bovendien is het belangrijk om relaties goed in de gaten te houden en betrokken te raken bij de emoties van je kinderen. Ook is het belangrijk om prestaties te waarderen en betekenis te geven aan het leven. Goed voorbereiden is een sleutel om een mentaal krachtiger gezin te maken.

Bronnen

1. De mentale schijf van vijf voor opvoeders
2. Amsterdam Art Week 2025