Wat betekent “goed genoeg ouderschap” en hoe bepaal je of het goed genoeg is?

Inleiding

Goed genoeg ouderschap is een term die steeds vaker in het debat over opvoeding en gezinsleven wordt gebruikt. Het begrip is afgeleid van de Britse kinderarts en psychoanalyticus Donald W. Winnicott, die het idee formuleerde dat ouderschap niet perfect hoeft te zijn, maar voldoende ondersteuning moet bieden aan de ontwikkeling van het kind. In dit artikel worden de kernprincipes van goed genoeg ouderschap besproken, de voorwaarden waaraan een opvoedersituatie moet voldoen en hoe professionals en ouders deze situatie kunnen beoordelen. De informatie is gebaseerd op gegevens uit verschillende richtlijnen, wetenschappelijke studies en modellen die in de bronnen zijn vermeld.

Wat is goed genoeg ouderschap?

De term “goed genoeg ouderschap” werd voor het eerst gebruikt door de Britse kinderarts en psychoanalyticus Donald W. Winnicott. Hij stelde dat ouderschap niet perfect hoeft te zijn, maar dat het kind voldoende ondersteuning moet krijgen om zich te ontwikkelen. De term “good enough parent” verwijst naar een ouder die in staat is het kind te begrijpen en op een zorgzame, liefdevolle manier te begeleiden. Volgens Winnicott is goed genoeg ouderschap geen perfecte opvoeding, maar een stabiele, zorgzame en liefdevolle benadering die het kind helpt om zich veilig en zelfverzekerder te ontwikkelen.

In de hedendaagse opvoedingsliteratuur wordt het begrip “goed genoeg ouderschap” gedefinieerd als “ouderschap dat jeugdigen voldoende ondersteunt in hun ontwikkeling, volgens bestaande culturele standaarden die kunnen veranderen van generatie tot generatie” (De Vries et al., 2005). Dit betekent dat de kwaliteit van het ouderschap niet wordt bepaald door het halen van perfecte cijfers of een onberispelijk gedrag, maar door het bieden van een veilige, stabiele en ondersteunende omgeving.

Wat zijn de kernkenmerken van goed genoeg ouderschap?

Goed genoeg ouderschap wordt gekenmerkt door een aantal belangrijke aspecten. Hieronder staan de kernkenmerken van goed genoeg ouderschap uitgelegd.

1. Emotionele ondersteuning

Een van de belangrijkste kenmerken van goed genoeg ouderschap is emotionele ondersteuning. Ouders moeten in staat zijn om het gevoel van hun kind te voelen en daarop te reageren. Dit betekent dat ouders hun kind kunnen begrijpen, hun behoeften kunnen aanvoelen en hen gericht kunnen ondersteunen in hun ontwikkeling. Dit leidt tot een veilige gehechtheidsrelatie, waarin het kind zich veilig voelt en zich kan ontspannen.

2. Stabiliteit en continuïteit

Stabiliteit is essentieel voor het ontwikkelen van een veilige gehechtheidsrelatie. Goed genoeg ouderschap betekent dat de ouder continu in contact kan blijven met het kind en dat er een constante aanwezigheid is. Dit helpt het kind om vertrouwen op te bouwen en zich veilig te voelen in de wereld.

3. Zorg voor basisbehoeften

Een ander belangrijk kenmerk van goed genoeg ouderschap is het voldoen aan de basisbehoeften van het kind. Dit omvat onder andere voeding, onderdak, verzorging en bescherming. Goed genoeg ouderschap betekent dat de ouder deze behoeften op een adequate manier kan aanbieden en dat het kind zich niet hoeft te bekommeren om het overleven.

4. Aandacht voor de persoonlijkheid van het kind

Goed genoeg ouderschap betekent dat ouders het kind als een individu zien en zijn eigen wensen en behoeften respecteren. Dit vereist een zekere mate van “mind-mindedness”, dat wil zeggen het vermogen van de ouder om het kind als een individu te zien en te begrijpen. Dit helpt het kind om zichzelf beter te leren kennen en te ontwikkelen.

5. Ondersteunende structuur

Een goed genoeg ouderschap biedt ook een ondersteunende structuur. Dit kan bestaan uit een regelmatige dagindeling, consistentie in de omgang met het kind en een duidelijke grenzenstelling. Dit helpt het kind om zich veilig en stabiel te voelen in de wereld.

Hoe bepaal je of opvoederschap goed genoeg is?

Om te bepalen of een opvoedersituatie goed genoeg is, worden er verschillende voorwaarden geformuleerd. Deze voorwaarden zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en ervaringen van hulpverleners. Hieronder staan de 14 voorwaarden van het BIC-model (Best Interest of the Child) uitgelegd.

1. Adequate verzorging

Ouders moeten zorgen voor de gezondheid en het lichamelijk welzijn van hun kind met onderdak, kleding, voeding en persoonlijke spulletjes. Daarnaast moet het gezin een inkomen hebben dat voldoende is om deze verzorging te kunnen realiseren.

2. Veilige directe leefomgeving

De directe omgeving van het kind moet veilig zijn. Dit houdt in dat er geen directe gevaren zijn, zoals onveilige situaties of schadelijke stoffen in de woning of de buurt. De ouder moet het kind beschermen tegen directe bedreigingen.

3. Affectief klimaat

Een positief affectief klimaat is essentieel voor de emotionele ontwikkeling van het kind. Dit betekent dat ouders het kind liefdevol en met zorg omgaan, en dat er een sterke emotionele band is tussen ouder en kind.

4. Ondersteunende flexibele opvoedingsstructuur

Een goed genoeg ouderschap biedt een ondersteunende en flexibele opvoedingsstructuur. Dit betekent dat de ouder bereid is om te wennen aan de behoeften van het kind en op een manier te werken die past bij de ontwikkeling van het kind.

5. Adequaat voorbeeldgedrag

Ouders moeten een voorbeeld staan in hun gedrag, normen en waarden. Dit helpt het kind om deze waarden te leren en te overnemen.

6. Interesse in het kind

Een goed genoeg ouderschap betekent dat ouders oprechte interesse hebben in hun kind als persoon en in diens leefwereld. Dit helpt het kind om zich beter te laten ontwikkelen en zich te realiseren.

7. Continuïteit en toekomstperspectief

Het kind moet vertrouwen hebben in de stabiliteit en aanwezigheid van de ouders. Daarnaast moet het kind een positief toekomstperspectief hebben, wat helpt bij het opbouwen van zelfvertrouwen.

8. Veilige wijdere leefomgeving

De bredere omgeving waarin het kind opgroeit, moet veilig zijn. Dit houdt in dat er geen bedreigingen zijn, zoals criminaliteit, oorlog, natuurrampen, ziekten of andere risico’s.

9. Respect

De omgeving moet de behoeften, wensen, gevoelens en verlangens van het kind serieus nemen. Het kind moet niet gediscrimineerd worden op basis van achtergrond, etniciteit, religie of andere kenmerken.

10. Sociaal netwerk

Het kind en het gezin moeten kunnen teruggrijpen op een sociaal netwerk. Dit helpt bij het opbouwen van relaties en het leren omgaan met anderen.

11. Educatie

Het kind moet toegang hebben tot scholing en de kans om persoonlijkheid en talenten te ontplooien. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren via sport, muziek of andere activiteiten.

12. Omgang met leeftijdgenoten

Het kind moet de kans krijgen om met leeftijdsgenoten om te gaan in verschillende situaties die passen bij de leeftijd en ontwikkelingsfase.

13. Positief voorbeeldgedrag

Het kind moet contact hebben met andere kinderen en volwassenen die belangrijk gedrag, normen en waarden laten zien die het kan meenemen in de verdere ontwikkeling.

14. Stabiliteit in levensomstandigheden

Het gezin moet stabiliteit bieden in de levensomstandigheden, zodat het kind zich veilig en stabiel kan ontwikkelen.

Wat zijn de risico’s van tekortschietend ouderschap?

Als ouderschap niet voldoet aan de vereisten van goed genoeg ouderschap, kan dit leiden tot problematisch of tekortschietend ouderschap. Dit kan resulteren in verwaarlozing, mishandeling of onvoldoende ondersteuning van het kind. Tekortschietend ouderschap kan leiden tot ernstige gevolgen voor de ontwikkeling van het kind, zoals emotionele en sociale problemen, slechte schoolprestaties en een gebrek aan zelfvertrouwen.

Wat is het verschil tussen goed, goed genoeg, problematisch en tekortschietend ouderschap?

De Vries et al. (2005) onderscheiden vier kwalificaties van ouderschap bij ouders met een verstandelijke beperking:

Goed ouderschap: Ouders die voldoende ondersteuning bieden aan hun kind en de nodige vaardigheden hebben om het kind goed op te voeden.
Goed genoeg ouderschap: Ouders die voldoende ondersteuning bieden aan hun kind, maar mogelijk beperkingen hebben in hun opvoedingsvaardigheden.
Problematisch ouderschap: Ouders die hun kind niet goed kunnen begeleiden en hun gedrag problemen opleveren.
Tekortschietend ouderschap: Ouders die hun kind verwaarlozen, mishandelen of onvoldoende ondersteunen.

Conclusie

Goed genoeg ouderschap is een belangrijk begrip in de opvoedingsliteratuur en de praktijk. Het benadrukt dat ouderschap niet perfect hoeft te zijn, maar voldoende ondersteuning moet bieden aan de ontwikkeling van het kind. De 14 voorwaarden van het BIC-model geven een overzicht van de essentiële factoren die een goed genoeg ouderschap bepalen. Het is belangrijk dat ouders en professionals deze voorwaarden begrijpen en toepassen, zodat kinderen optimaal kunnen ontwikkelen.