Wetenschappelijk onderzoek naar co-ouderschap: wat werkt er in de praktijk?

Co-ouderschap is een veelbesproken onderwerp in de kinderopvang en jeugdzorg. Het betreft een vorm van ouderlijk gezag waarbij beide ouders na een scheiding actief betrokken blijven bij de zorg en opvoeding van hun kind. Wetenschappelijk onderzoek geeft inzicht in de voordelen, uitdagingen en de effectiviteit van co-ouderschap, met name in relatie tot het welzijn van het kind en de samenwerking tussen ouders. In dit artikel worden de belangrijkste inzichten en aanbevelingen uit wetenschappelijk onderzoek samengevat, gebaseerd op de beschikbare bronnen.

Voordelen van co-ouderschap

Co-ouderschap wordt vaak gezien als een gunstige oplossing voor gezinnen na een scheiding. Onderzoek wijst uit dat kinderen die in een co-ouderschapsregeling terechtkomen, over het algemeen een beter emotioneel welzijn hebben dan kinderen die voornamelijk bij één ouder wonen, mits de communicatie en samenwerking tussen ouders goed verloopt. Het Nederlands Jeugdinstituut (2023) stelt vast dat kinderen in co-ouderschapsregelingen gemiddeld een beter emotioneel welzijn hebben dan kinderen die voornamelijk bij één ouder wonen, mits er weinig conflict is tussen de ouders.

Onderzoek van Amato en Gilbreth (1999) concludeert dat betrokkenheid van beide ouders een positief effect heeft op de academische prestaties, sociale vaardigheden en het zelfvertrouwen van kinderen. Daarnaast stelt het onderzoek dat co-ouderschap een bijdrrage kan leveren aan een betere relatie tussen het kind en de ouder, omdat de band zowel met de moeder als de vader behouden blijft. Ook kan co-ouderschap bijdrragen aan een meer gendergelijke verdeling van de zorgtaken tussen de ouders.

Uitdagingen en beperkingen

Hoewel co-ouderschap veel voordelen kan bieden, is het geen one-size-fits-all oplossing. De effectiviteit hangt af van factoren zoals de relatie tussen de ouders, de mate van flexibiliteit en het vermogen om conflicten buiten de kinderen te houden. Onderzoekers benadrukken dat co-ouderschap geen garantie is voor een optimale opvoedingsomgeving. Het is belangrijk dat ouders in staat zijn om samen te werken en elkaar te respecteren, zodat het kind zich veilig en geliefd voelt.

In sommige gevallen kan co-ouderschap juist schadelijk zijn voor het kind. Als de ouderverhoudingen intensief zijn of als er sprake is van geweld of psychologische problemen, kan het contact met beide ouders het welzijn van het kind negatief beïnvloeden. Het is daarom belangrijk om te kijken naar de situatie van het kind en de betrokkenheid van de ouders bij de opvoeding.

Factoren die de effectiviteit beïnvloeden

Er zijn meerdere factoren die de effectiviteit van co-ouderschap bepalen. De belangrijkste zijn:

1. Stabiele routines en voorspelbaarheid: Kinderen gedijen bij structuur. Een duidelijke weekplanning, afspraken over school en vrije tijd en een voorspelbaar schema helpen hen zich veilig te voelen.
2. Laag conflict tussen ouders: Onderzoek toont aan dat hoog conflict tussen ouders schadelijker is dan het woonarrangement zelf. Het minimaliseren van conflicten en het voeren van constructieve gesprekken is dus essentieel.
3. Flexibiliteit zonder chaos: Strikte regels kunnen helpen, maar té rigide afspraken kunnen juist stress veroorzaken als het dagelijks leven verandert. Ouders die openstaan voor aanpassingen en veranderingen hebben een positievere invloed op hun kinderen.
4. Ouders die samen beslissingen nemen: Kinderen ervaren minder stress als ouders hen niet in een loyaliteitsconflict brengen. Samenwerking tussen ouders helpt om het gevoel van zekerheid van het kind te vergroten.

Onderzoek naar effectiviteit van instrumenten

Het onderzoek naar de effectiviteit van rechterlijke instrumenten, zoals het opstellen van een ouderlijk gezag, is complex. Er zijn verschillende soorten instrumenten die kunnen worden ingezet, afhankelijk van de situatie. De meest voorkomende instrumenten zijn:

1. Begeleiding: Bijvoorbeeld de benoeming van een bijzondere curator of de inzet van een jeugdbeschermer. Deze instrumenten richten zich op het welzijn van het kind en vereisen dat de begeleider in staat is om te zien en te begrijpen wat het kind nodig heeft.
2. Financiële prikkel: Bijvoorbeeld een dwangsom of het opschorten van een alimentatieplicht. Deze instrumenten kunnen in sommige gevallen bijdrragen aan een betere samenwerking tussen ouders, mits er enige welwillendheid is.
3. Ingreep via politie of OM: Deze instrumenten worden als zeer ingrijpend gezien en kunnen voor kinderen zelfs traumatisch zijn. Het is daarom belangrijk om zorgvuldig te kijken of het positieve effect van contactherstel de negatieve effecten overtreft.
4. Wijziging van het hoofdverblijf: Deze instrumenten kunnen in uiterste gevallen worden ingezet, maar moeten zorgvuldig worden beoordeeld om te voldoen aan het belang van het kind.

Invloed van onveiligheid en persoonlijkheidsproblematiek

Er is veel onderzoek gedaan naar de invloed van geweld, persoonlijkheidsproblematiek en onveiligheid op de betrokkenheid van ouders en het welzijn van het kind. De belangrijkste conclusie is dat er meer kennis nodig is over de impact van deze factoren. Er is sprake van een gebrek aan inzicht in signalen van coercive control (dwang), psychisch geweld en gedragspatronen van ongezond ouderschap. Daardoor is het lastig om in te schatten wat het juiste beleid is voor gezinnen waarin sprake is van onveiligheid.

De rol van het kind bij de besluitvorming

De rol van het kind bij de besluitvorming is van belang. Het is belangrijk om te luisteren naar wat kinderen zelf vinden, maar ook om te beoordelen of hun mening klakkeloos gevolgd moet worden. Het is belangrijk om te luisteren naar het kind, maar ook om te beoordelen of de beslissingen van het kind in het belang van het kind zijn.

Samenwerking en communicatie tussen ouders

Een belangrijke voorwaarde voor een succesvol co-ouderschap is een goede samenwerking en communicatie tussen ouders. Regelmatige evaluaties van het ouderschapsplan en open gesprekken over verwachtingen kunnen bijdragen aan een positieve dynamiek, waarin kinderen zich veilig en geliefd voelen door beide ouders. Ouders die samen beslissingen nemen, helpen het gevoel van zekerheid van het kind te vergroten.

Conclusie

Co-ouderschap kan een gunstige oplossing zijn voor gezinnen na een scheiding, mits de communicatie en samenwerking tussen ouders goed verloopt. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat kinderen in co-ouderschapsregelingen over het algemeen een beter emotioneel welzijn hebben dan kinderen die voornamelijk bij één ouder wonen, mits er weinig conflict is tussen de ouders. Er zijn echter ook uitdagingen en beperkingen, zoals het feit dat co-ouderschap geen one-size-fits-all oplossing is. De effectiviteit hangt af van factoren zoals de relatie tussen de ouders, de mate van flexibiliteit en het vermogen om conflicten buiten de kinderen te houden. Daarnaast is het belangrijk om te kijken naar de situatie van het kind en de betrokkenheid van de ouders bij de opvoeding.

Bronnen

1. Voorinzichtmediation
2. Utrechtse Universiteit
3. WODC
4. Verwey-Jonker Instituut
5. Nemokennislink
6. UAntwerpen
7. Kinderopvang Lappelein
8. UU Nieuws