Ouderschap en psychische gezondheid: een geïntegreerde aanpak voor gezonde ontwikkeling

Ouderschap is een van de belangrijkste rollen in het leven van een persoon, maar het kan ook uitdagingen met zich meebrengen, vooral als de ouder psychische problemen heeft. De invloed van de mentale gezondheid van ouders op hun kinderen is van groot belang, en het vereist een geïntegreerde aanpak om zowel de ouder als het kind te ondersteunen. Dit artikel bespreekt de kernaspecten van ouderschap en psychische gezondheid, met aandacht voor de impact van psychische klachten op het gezin, de rol van professionals en de noodzaak van een gezinsgerichte benadering.

De impact van psychische gezondheid op het ouder-kindverband

Psychische problemen bij ouders kunnen een aanzienlijke invloed hebben op de ontwikkeling van kinderen. Trauma, angststoornissen, depressie en verslavingen kunnen de ouder-kindrelatie beïnvloeden en de opvoedvaardigheden negatief beïnvloeden. Uit onderzoek blijkt dat kinderen van ouders met psychische problemen een verhoogd risico lopen op mentale klachten, zoals angst, depressie en gedragsproblemen. Daarnaast kunnen de problemen van de ouder ook leiden tot een onzekerheid in de gezinsdynamiek en een onvoldoende ondersteuning in de ouderlijke rol.

Bijvoorbeeld, bij een onbehandelde PTSS bij zwangere vrouwen kan dit gevolgen hebben voor de ongeboren baby, de bevalling en de herinnering aan de bevalling. Bovendien kunnen ingrijpende jeugdervaringen (Adverse Childhood Experiences) een significante invloed hebben op het ouderschap. Het versterken van veerkracht, zowel individueel, gezinsmatig als in de omgeving, is cruciaal voor gezinnen die hiermee omgaan.

De rol van professionals en gezinsgerichte benaderingen

De ondersteuning van ouders met psychische problemen en hun kinderen vereist een geïntegreerde aanpak die rekening houdt met de complexiteit van de problematiek. Systemische interventies, samenwerking tussen professionals, aandacht voor intergenerationele overdracht, en het bespreekbaar maken van ouderschap in de behandeling zijn essentieel. Het luisteren naar ouders, het valideren van hun ervaringen en het aanspreken van hun eigen krachten zijn van onschatbare waarde.

Een geïntegreerde gezinsaanpak, zoals Contextueel Behandelen, helpt voorkomen dat ouders met psychische problemen mentale problemen doorgeven aan hun kinderen. Ook hun ouderschap verbetert door de aanpak. Dit onderzoek, uitgevoerd door Hanna Stolper, toont aan dat er belangrijke verbeteringen zijn in de kwaliteit van de ouder-kind interactie, de tevredenheid van ouders over hun relatie met hun kind en het vertrouwen in hun ouderschap. Daarnaast ziet Stolper aanwijzingen dat ouders beter in staat zijn zich in hun kind in te leven. Al deze aspecten beschermen de mentale gezondheid van zowel het kind als de ouders.

Ouderschap en het vinden van kracht

Een groot deel van de ouders met psychische problemen ervaart een gebrek aan adequate ondersteuning door de geestelijke gezondheidszorg bij het vervullen van hun ouderrol. Ongeveer tachtig procent van de ouders ervaart een gebrek aan adequate ondersteuning. Dit is een groot probleem, omdat het kan leiden tot een toenemend gevoel van ontoereikendheid als ouder en angst voor het overbrengen van hun problemen op de kinderen.

Tegelijkertijd kunnen ouders die psychische problemen hebben ook een sterker gevoel van verantwoordelijkheid ontwikkelen, dat hen alert houdt in de interactie met hun kinderen en helpt om ritme en structuur aan te brengen in hun leven. Het vinden van kracht in de ouderschapsrol helpt juist weer bij de persoonlijke groei en herstel. De eigen kracht van de ouders en de kinderen zou daarbij het uitgangspunt moeten zijn.

De behoefte aan ondersteuning en programma’s

De behoefte aan ondersteuning voor ouders met psychische problemen is groot, maar er zijn weinig programma’s beschikbaar die dit ondersteunen. In Nederland zijn specifieke voorzieningen voor ouders schaars, evenals programma’s om maatschappelijk werkers en verpleegkundigen te trainen in het begeleiden van ouders. Medewerkers van langdurige zorg afdelingen van ziekenhuizen gaven in het onderzoek van Van der Ende aan meer steun te bieden aan ouderschap dan medewerkers van de GGZ.

Van der Ende adviseert organisaties voor geestelijke gezondheidszorg om te denken in termen van een gezinsbenadering en hulpverleners daarin te trainen. De eigen kracht van de ouders en de kinderen zou daarbij het uitgangspunt moeten zijn. De ondersteuning van ouders met psychische problemen en hun kinderen vereist een geïntegreerde aanpak die rekening houdt met de complexiteit van de problematiek.

De rol van de gezinsdynamiek en de invloed van eerdere generaties

Een belangrijk thema dat naar voren komt, is de intergenerationele overdracht van trauma en psychische problemen. Negatieve ervaringen uit de jeugd van ouders kunnen doorwerken in hun opvoedingsstijl en de mentale gezondheid van hun kinderen beïnvloeden, zelfs ver in de volwassenheid. Het doorbreken van deze negatieve patronen vereist een contextuele benadering, waarbij de gezinsdynamiek en de invloed van eerdere generaties in kaart worden gebracht. Professionals moeten zich bewust zijn van deze dynamiek en gezinnen ondersteunen bij het (her)vormen van hun verhaal, zodat ruimte ontstaat voor verschillende perspectieven en belevingen.

De traditionele focus op individuele behandeling is vaak onvoldoende. Er is een groeiende behoefte aan systemische en gezinsgerichte interventies die de interactie tussen ouders en kinderen centraal stellen. Emotionally Focused Family Therapy (EFFT) is een bewezen effectieve methodiek die gericht is op het versterken van emotionele verbindingen binnen gezinnen door het herkennen en doorbreken van negatieve interactiepatronen.

Ouderschap en de impact van de pandemie

De impact van de pandemie op de mentale gezondheid van ouders en kinderen is ook een belangrijk thema. Tijdens de coronapandemie kon de mentale gezondheid van kinderen met ADHD en hun ouders onder druk komen te staan, wat leidt tot een vicieuze cirkel. De cirkel wordt gevoed door toenemend problematisch gedrag van het kind in combinatie met het onvermogen van ouders om het kind voldoende te ondersteunen en te begrenzen. Deze cirkel benadrukt het belang van het systeem, ook bij de behandeling van de individuele patiënt.

Conclusie

De mentale gezondheid van ouders speelt een cruciale rol in de opvoeding en ontwikkeling van kinderen. Het vereist een geïntegreerde aanpak die rekening houdt met de complexiteit van de problematiek. Systemische interventies, samenwerking tussen professionals, aandacht voor intergenerationele overdracht, en het bespreekbaar maken van ouderschap in de behandeling zijn essentieel. Door een geïntegreerde aanpak te hanteren, kunnen professionals bijdragen aan het welzijn van zowel ouders als kinderen en de vicieuze cirkel van psychische problemen doorbreken.

Bronnen

1. Ouderschap en psychische gezondheid: een geïntegreerde aanpak voor professionals en ouders
2. Aandacht voor ouderschap bij psychische klachten helpt
3. Kopp-Kov: Kinderen van ouders met psychische problemen
4. Het aantal kinderen dat opgroeit met een ouder met psychische problemen of een verslaving is gegroeid
5. Gezinsaanpak helpt bij mentale gezondheid
6. Ouder van een kind met psychische klachten: het kenniscentrum maakt je wegwijs
7. Ouderschap en mentale gezondheid
8. Mentale gezondheid van ouders en gedragsproblemen van kinderen met ADHD