Beoordelen van ouderschap: Wat betekent 'goed genoeg' en hoe wordt het beoordeeld?

Ouderschap is een complexe rol die zowel emotioneel als praktisch veel van ouders vraagt. Het beoordelen van ouderschap is daarom een cruciaal onderdeel in de jeugdhulp, met name bij gezinnen met complexe problemen. Het begrip ‘goed genoeg ouderschap’ staat hierbij centraal, aangezien het niet om perfectie gaat, maar om het bieden van een stabiele, zorgzame en liefdevolle omgeving waarin een kind zich optimaal kan ontwikkelen. In dit artikel wordt ingegaan op de kernprincipes van goed genoeg ouderschap, de methoden en criteria voor beoordeling, en de rol van professionals bij het ondersteunen van ouders.

Kernprincipes van goed genoeg ouderschap

Het concept van ‘goed genoeg ouderschap’ is gebaseerd op het idee dat ouders niet perfect hoeven te zijn, maar wel voldoende aandacht en zorg moeten bieden aan hun kind. De kernprincipes van goed genoeg ouderschap zijn in verschillende bronnen beschreven. Volgens De Vries et al. (2005) zijn er vier categorieën van ouderschap: goed, goed genoeg, problematisch en tekortschietend. Goed genoeg ouderschap wordt gedefinieerd als het geven van voldoende ondersteuning aan het kind in zijn ontwikkeling.

Een ander belangrijk aspect is het BIC-model (Best Interest of the Child), dat is ontstaan uit het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Dit model bevat veertien voorwaarden waaronder een kind zich optimaal kan ontwikkelen. De eerste zeven voorwaarden gaan over het gezin, de rest over de samenleving. Deze voorwaarden omvatten onder andere stabiliteit, voorspelbaarheid, een veilige wijdere leefomgeving, respect voor het kind, een sociaal netwerk, toegang tot onderwijs en positief voorbeeldgedrag.

Volgens de bronnen is het belangrijk dat ouders niet alleen voldoen aan de basisbehoeften zoals voeding, hygiëne en bescherming, maar ook emotionele behoeften zoals liefde, zorg en verbintenis, controle en grenzen, en stimulering van de ontwikkeling. Deze drie kernbehoeften vormen de basis van goed genoeg ouderschap.

Beoordeling van ouderschap

Het beoordelen van ouderschap gebeurt meestal via een gestructureerd proces, waarbij zowel de persoonlijke omstandigheden van de ouders als de gezinsinteractie worden beoordeeld. Dit proces kan worden gedaan met behulp van verschillende methoden, waaronder ouderschapsdiagnostiek, evaluatie van het gezinsfunctioneren en het analyseren van de opvoedingsstijl.

Ouderschapsdiagnostiek

Ouderschapsdiagnostiek is een methode om de relatie tussen een jeugdige en zijn/haar verzorger te beoordelen. Het doel is om vast te stellen of de gehele opvoedings situatie ‘goed genoeg’ is, dat wil zeggen of er sprake is van ‘goed genoeg opvoederschap’. Hierbij wordt ingezoomd op het ouder-functioneren in de ouder-kindrelatie, zoals wat de ouder specifiek met het kind doet en wat de ouder voelt.

De indicaties voor de inzet van ouderschapsdiagnostiek zijn onder meer het signaleren van psychische en psychiatrische problemen bij ouders, negatieve jeugdervaringen, verslavingsproblemen of de noodzaak tot een uithuisplaatsing van een kind. Het doel is om advisering te geven over het duurzame opgroeiperspectief van kinderen en de impact van de persoonlijke omstandigheden van de ouders op hun opvoedingscapaciteit.

Evaluatie van het gezinsfunctioneren

Een andere methode is de evaluatie van het gezinsfunctioneren, wat kan worden gedaan met behulp van de Vragenlijst Gezinsfunctioneren voor Ouders (VGFO). Deze vragenlijst meet het functioneren van ouders binnen het gezin in de opvoeding van hun kinderen. De VGFO bestaat uit 28 items verdeeld over vijf schalen: Basiszorg, Opvoeding, Sociale contacten, Jeugdbeleving en Partnerrelatie. De ouder geeft op een vierpuntsschaal aan in hoeverre de uitspraak overeenkomt met de eigen situatie.

Deze evaluatie helpt hulpverleners om een beeld te krijgen van het functioneren van het gezin en de problemen die ouders in het gezin ervaren. Het is daarbij belangrijk om te kijken naar factoren zoals de gezinsgeschiedenis, de relatie tussen ouders en kinderen, de mate van stabiliteit en continuïteit, en de mate van ondersteuning uit het sociale netwerk.

Beoordeling van de opvoedingsstijl

De opvoedingsstijl speelt een cruciale rol in het beoordelen van ouderschap. Volgens verschillende bronnen zijn er verschillende opvoedingsstijlen, waaronder de autoritaire, autoritaire, permissieve en ongeïntereserde stijl. De meest gunstige stijl is de democratische of positieve opvoedingsstijl, waarin ouders zowel grenzen stellen als ruimte geven aan het kind.

Het beoordelen van de opvoedingsstijl gebeurt door te kijken naar de mate van emotionele betrokkenheid, liefdevolle bejegening, invoelend vermogen, structuur en leidinggeven. Ook is het belangrijk om te beoordelen of de ouder zich goed kan gedragen in de opvoedingsrol en of er sprake is van een negatieve spiraal in het gezin.

Rol van professionals bij het beoordelen van ouderschap

Professionals spelen een cruciale rol bij het beoordelen van ouderschap. Ze helpen ouders bij het bepalen van hun opvoedingsstijl en het beoordelen van de gezinsinteractie. Daarnaast helpen ze ouders bij het oplossen van problemen en het versterken van de opvoedingsomgeving.

Ondersteuning van ouders bij het beoordelen van hun eigen ouderschap

Een belangrijk onderdeel van het beoordelen van ouderschap is het ondersteunen van ouders bij het beoordelen van hun eigen rol. Dit kan worden gedaan door hen vragen te stellen over hun waarden, hun beleving van de opvoeding en hun behoefte aan ondersteuning. Ook is het belangrijk om te kijken of ouders genoeg tijd hebben voor zichzelf en of ze zich veilig voelen om hun vragen te stellen.

Beoordeling van het welbevinden van ouders

Het welbevinden van ouders heeft invloed op de ontwikkeling van hun kind. Het is daarom belangrijk dat ouders hier op letten tijdens de opvoeding. Professionals kunnen ouders helpen bij het bepalen van hun welbevinden en het vinden van manieren om dit te verbeteren. Dit kan onder andere gebeuren door hen te bekrachtigen, hen te ondersteunen en hen aan te moedigen.

Samenwerking tussen ouders en professionals

Bij het beoordelen van ouderschap is samenwerking tussen ouders en professionals essentieel. Dit gebeurt vaak via een open en eerlijk gesprek waarin ouders hun ervaringen delen en professionals hun inzichten en adviezen geven. Het is belangrijk dat ouders zich gelijkwaardig en verbonden voelen, zodat ze zich veilig voelen om hun vragen te stellen.

Conclusie

Het beoordelen van ouderschap is een complex proces dat zowel de persoonlijke omstandigheden van de ouders als de gezinsinteractie omvat. Het begrip ‘goed genoeg ouderschap’ staat centraal, aangezien het niet om perfectie gaat, maar om het bieden van een stabiele, zorgzame en liefdevolle omgeving waarin een kind zich optimaal kan ontwikkelen. Door de kernprincipes van goed genoeg ouderschap te beoordelen, kunnen professionals ouders helpen bij het oplossen van problemen en het versterken van de opvoedingsomgeving. Samenwerking tussen ouders en professionals is hierbij essentieel, zodat ouders zich gelijkwaardig en verbonden voelen.

Bronnen

1. https://www.richtlijnenjeugdhulp.nl/gezinnen-met-meervoudige-en-complexe-problemen/wat-zijn-gezinnen-met-meervoudige-en-complexe-problemen
2. https://www.ncj.nl/inspiratie/ouders-beoordelen-de-jgz-en-haar-vakmanschap-met-een-81-steun-en-gelijkwaardigheid-centraal/
3. https://www.rigg.nl/producten/ouderschapsdiagnostiek-ambulant/
4. https://www.nji.nl/opvoeden-en-ouderschap/het-welbevinden-van-ouders-ondersteunen-als-professional
5. https://www.jgzrichtlijnen.nl/richtlijn/jgz-richtlijn-kindermishandeling/7-specifieke-themas/7-3-psychische-en-psychiatrische-problematiek-bij-ouders/7-3-1-signaleren-psychiatrische-problematiek-bij-ouders/
6. https://kinderopvanglappelein.nl/blog/post/3521/goed-genoeg-ouderschap-voorwaarden-voor-optimale-ontwikkeling/
7. https://www.nji.nl/instrumenten/vragenlijst-gezinsfunctioneren-voor-ouders-vgfo
8. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-90-368-0935-1_6
9. https://senzor.nl/aanbod/14-punten-van-goed-genoeg-ouderschap/
10. https://elker.nl/hulpaanbod/ouderschapsdiagnostiek-en-perspectief-onderzoek