Meervoudig ouderschap: Juridische en Praktische Overwegingen

Meervoudig ouderschap, ook wel co-ouderschap genoemd, is een fenomeen waarbij een kind meer dan twee juridische ouders heeft. Dit kan ontstaan door verschillende scenario’s, zoals twee lesbische stellen die samen een kind krijgen, een homostel met een alleenstaande moeder, of een heteroseksueel koppel dat samen met een andere volwassene een kind opvoedt. De term ‘meervoudig ouderschap’ wordt ook wel ‘intentioneel meerouderschap’ of ‘co-ouderschap’ genoemd. In de huidige wetgeving in Nederland staat slechts toe dat een kind maximaal twee juridische ouders heeft. De geboortemoeder wordt automatisch juridisch ouder, en de tweede ouder wordt bepaald door factoren zoals huwelijk, erkenning of adoptie. Dit betekent dat andere betrokkenen, die wel degelijk een belangrijke rol spelen in de opvoeding, geen juridische rechten en plichten hebben ten aanzien van het kind. Dit kan leiden tot ongelijkheid en onzekerheid, bijvoorbeeld bij het nemen van beslissingen over medische zorg, onderwijs of de schoolkeuze.

Juridische Aspecten van Meervoudig Ouderschap

De Staatscommissie Herijking Ouderschap heeft in het rapport ‘Kind en Ouders in de 21ste eeuw’ een baanbrekend voorstel gedaan om deze situatie te veranderen. Het voorstel houdt in dat een kind maximaal vier juridische ouders kan hebben en in maximaal twee huishoudens kan opgroeien. Dit zou betekenen dat alle betrokkenen dezelfde rechten en plichten zouden hebben, en dat de belangen van het kind beter beschermd zouden worden. Echter, de invoering van deze regeling is complex en stuit op politieke weerstand, met name vanwege vragen over erfenis, ouderlijk gezag, nationaliteit en achternaam.

Een van de voorwaarden voor juridisch meerouderschap zou moeten zijn dat een kind maximaal vier juridische ouders kan hebben, die maximaal twee huishoudens vormen. Vóór de conceptie (dus zelfs voor de verwekking al) van het kind moeten de ouders aan de rechter een meerouderschapsovereenkomst voorleggen. In deze overeenkomst staan de afspraken die zijn gemaakt over onder meer zorg- en opvoedingstaken, de hoofdverblijfplaats van het kind, de verdeling van de financiële lasten en de geslachtsnaam. Voor het toekomstige kind zal een bijzondere curator worden benoemd, die de rechter moet adviseren over de zorgvuldigheid van het traject. Belangrijk is dat een duidelijk aanwijsbare band bestaat tussen alle ouders enerzijds en het kind anderzijds. Daarnaast adviseert de staatscommissie dat meerdere personen het gezag over een kind kunnen uitoefenen (meerpersoonsgezag).

Praktische Overwegingen bij Meervoudig Ouderschap

In de praktijk is meervoudig ouderschap een complexe situatie die zowel juridische als praktische uitdagingen met zich meebrengt. Als een heterovrouw met een homovriend een kind wil krijgen en opvoeden, of een lesbisch stel samen met een donor of met een homostel, is het aan hen om een plan op te stellen waarin ze onderlinge afspraken over de verwekking van het kind en de opvoeding en verzorging vastleggen. Het is alleen juridisch niet afdwingbaar. De één schrijft gedetailleerd op in welke mate iedereen bij de opvoeding betrokken is en giet dat in een contract, de ander maakt mondeling globale afspraken en ziet wel hoe het loopt. Het eerdergenoemde rapport ‘Kind en Ouders in de 21ste eeuw’ pleit ervoor om dit in het belang van het kind strakker vast te leggen. Betrokkenen zouden vóór de conceptie een meerouderschapsovereenkomst moeten voorleggen aan de rechter. Hierin schrijven de beoogde ouders hoe zij de zorg- en opvoedtaken verdelen en financiële zaken regelen. Ook moet de overeenkomst een regeling bevatten over mogelijke toekomstige conflicten.

Belang van het Kind bij Meervoudig Ouderschap

De belangen van het kind staan centraal in het meervoudig ouderschap. Een belangrijke ommekeer, want lang stonden de belangen van de wensouders centraal. De staatscommissie pleit voor het opzetten van een register ontstaansgeschiedenis (het kind moet kunnen achterhalen van wie het afstamt) en een wettelijke regeling voor draagmoederschap. Ook erkent de commissie dat niet elke ouder per se een genetische band heeft met zijn of haar kind. Zij adviseert de term ‘afstammingsrecht’ te vervangen door ‘verwantschapsrecht’ en de term ‘bloedverwantschap’ door ‘verwantschap’. Daardoor kan ook een persoon die niet biologisch verwant is aan het kind als volwaardige ouder erkend worden.

De Rol van het Kind in de Opvoeding

Het kind heeft de behoefte aan een stabiele, zorgzame en liefdevolle ‘bemoedering’ van de ouders, waardoor die zich goed ontwikkelt. Goed genoeg opvoederschap is volgens Hoghughi en Speight (1998) ‘een proces dat op een adequate manier tegemoetkomt aan de behoeften van het kind, volgens bestaande culturele standaarden die kunnen veranderen van generatie tot generatie’. Naast basisbehoeften als lichamelijke verzorging, voeding en bescherming hebben kinderen drie emotionele behoeften, namelijk: liefde, zorg en verbintenis; controle en het consistent stellen van grenzen; stimulering van hun ontwikkeling.

Invloed van het Familie- en Samenlevingskader

De invloed van het gezin en de bredere omgeving op de mate waarin het ouderschap goed genoeg is, is belangrijk. Als hulpverlener moet je in de verschillende situaties die je tegenkomt de bredere situatie in het gezin taxeren. Het Framework onderscheidt hierbij de volgende zeven dimensies: gezinsgeschiedenis en functioneren, familie, woning, werk, inkomens, sociale integratie van het gezin en gemeenschapsbronnen. De behoeftepiramide van Maslow en het Best Interest of the Child model helpen bij het beoordelen van de omstandigheden in kaart te brengen.

De Belangrijkheid van een Goed Genoeg Ouderschap

Goed genoeg ouderschap is belangrijk voor de optimale ontwikkeling van het kind. De Vries et al. (2005) onderscheiden vier kwalificaties van ouderschap bij ouders met een verstandelijke beperking: goed ouderschap, goed genoeg ouderschap, problematisch ouderschap en tekortschietend ouderschap (wanneer ouders hun kind verwaarlozen, mishandelen of onvoldoende ondersteunen). Goed genoeg ouderschap is een situatie waarin het kind voldoende ondersteund wordt in hun ontwikkeling. Het is belangrijk dat je bekijkt of de gehele opvoedsituatie ‘goed genoeg’ is.

Conclusie

Meervoudig ouderschap is een complexe situatie die zowel juridische als praktische uitdagingen met zich meebrengt. De belangen van het kind staan centraal, en het is belangrijk dat de opvoeding en verzorging van het kind adequaat zijn. De huidige wetgeving in Nederland staat slechts toe dat een kind maximaal twee juridische ouders heeft, wat leidt tot ongelijkheid en onzekerheid. De Staatscommissie Herijking Ouderschap heeft een voorstel gedaan om deze situatie te veranderen, maar de invoering van deze regeling is complex en stuit op politieke weerstand. Het is belangrijk dat de opvoeding en verzorging van het kind adequaat zijn, zodat het kind zich optimaal kan ontwikkelen.

Bronnen

1. Meervoudig ouderschap: hoeveel ouders kan een kind hebben?
2. Meervoudig ouderschap: hoeveel ouders kan een kind hebben?
3. Meervoudig ouderschap: hoeveel ouders kan een kind hebben?
4. Meervoudig ouderschap: juridische aspecten en praktische overwegingen
5. Deel meeroudergezinnen wil regeling voor meerouderschap
6. Onderzoek naar doelgroepen voor meerouderschap en meerpersoonsgezag