Narcistisch ouderschap: gevolgen voor kinderen en hoe ermee om te gaan

Een gezin met een narcistische ouder wordt gekenmerkt door een ongezonde dynamiek waarin macht, controle en manipulatie de boventoon voeren. De kinderen krijgen vaak onbewust een rol toebedeeld, afhankelijk van wat de narcistische ouder nodig heeft. Dit kan grote gevolgen hebben voor hun zelfbeeld en latere leven. De drie meest voorkomende rollen binnen een narcistisch gezin zijn die van scapegoat (zondebok), lieveling (golden child) en het onzichtbare kind. In dit artikel bespreken we de gezinsdynamiek binnen een narcistisch gezin, de verschillende rollen die kinderen krijgen en wat de gevolgen hiervan zijn.

De narcistische ouder: manipulatie en controle in het gezin

Bij een narcistische ouder draait alles om zichzelf. De narcistische ouder zet de eigen behoeften op de eerste plaats en negeert die van de kinderen. Dit komt voort uit het feit dat een narcistische moeder of vader niet in staat is tot echte empathie. Hun kinderen zijn geen individuen met eigen gevoelens en wensen, maar verlengstukken van henzelf. Omdat een narcist als ouder constant bewondering en bevestiging nodig heeft, zorgt hij of zij ervoor dat er in het gezin een dynamiek ontstaat waarin de kinderen strategisch tegen elkaar worden uitgespeeld. Dit creëert een disfunctioneel gezin, waarin kinderen niet de liefde en veiligheid ervaren die ze nodig hebben om gezond op te groeien.

De impact van narcistisch ouderschap op kinderen

Een veelvoorkomend kenmerk binnen een narcistische opvoeding is parentificatie. Dit betekent dat een kind verantwoordelijk wordt gemaakt voor de emotionele behoeften van de ouder. In plaats van dat de ouder het kind begeleidt en steunt, is het het kind dat moet zorgen voor de ouder. Dit kan ernstige psychische gevolgen hebben, zoals een laag zelfbeeld, perfectionisme en problemen met grenzen stellen. De drie rollen binnen een narcistisch gezin zijn:

1. De scapegoat (zondebok)
   De scapegoat is het kind dat overal de schuld van krijgt. Dit kind is de ‘zondebok’ en wordt gezien als het probleem binnen het gezin. De narcistische moeder of vader projecteert al zijn of haar onzekerheden en frustraties op dit kind. Het wordt bekritiseerd, vernederd en soms zelfs openlijk gehaat. Het grote gevaar van deze rol is dat de scapegoat vaak de realiteit begint te geloven die de narcistische ouder creëert: dat hij of zij waardeloos is. Kinderen die als zondebok worden aangewezen, ontwikkelen vaak ernstige problemen zoals:

   • Een laag zelfbeeld
   • Angststoornissen en depressie
   • Moeite met het aangaan van gezonde relaties
   • Een diepgeworteld schuldgevoel en een neiging tot perfectionisme

2. Het golden child (lieveling)
   Het golden child is het kind dat de aandacht en bevoorrechting van de narcistische ouder geniet. Dit kind wordt vaak als ‘het verstandige’ en ‘goede’ kind beschouwd. Het wordt vaak beloond met liefde, aandacht en positieve feedback. Dit kan leiden tot een gevoel van superieure status, maar ook tot een ongezonde afhankelijkheid van de ouder. In sommige gevallen kan het golden child zelf narcistische trekjes ontwikkelen, omdat het geleerd heeft dat het ‘beter’ is dan de rest en dat manipulatie loont.

3. Het onzichtbare kind
   Het onzichtbare kind is het kind dat zich probeert te verstoppen om conflicten te vermijden. Het trekt zich terug, ontwikkelt een rijk innerlijk leven en zoekt veiligheid in stilte. Het onzichtbare kind ervaart:

   • Gevoelens van eenzaamheid en isolatie
   • Moeite met het uiten van emoties
   • Problemen met het aangaan van hechte relaties
   • Angst om op de voorgrond te treden

Omdat dit kind geen aandacht vraagt of problemen veroorzaakt, wordt het vaak genegeerd door de narcistische ouder. Hierdoor mist het de emotionele ondersteuning die nodig is voor een gezonde ontwikkeling.

De opvoedingsstijl van een narcistische ouder

Een mentaal gezonde ouder is toegewijd aan zijn kind en stelt zich ten dienste van de groei en ontwikkeling van zijn kroos. Een narcistische ouder doet dit niet. Hij is er emotioneel gezien nooit echt voor zijn kinderen en verwaarloost ze. Een narcistische ouder heeft verder een heel arsenaal aan subtiele en minder subtiele manieren om zijn kinderen te beïnvloeden. In een gezin waar een van de ouders narcistisch is, worden de kinderen blootgesteld aan:

• voorwaardelijke ‘liefde’
• pesterijen en beledigingen
• manipulatie ter gewin en plezier van de ouder
• het gevoel alsof hij/zij er niet toe doen
• negeren van persoonlijke grenzen
• verwaarlozing van hun behoeften
• dwangmatig liegen
• overmatige controle
• onbetrouwbaarheid; dan is het zus, dan weer zo
• behandeld worden als objecten, niet als mensen
• het gevoel dat zij nooit goed genoeg zijn
• eisen om aan een ‘ideaal’ imago te voldoen
• opgelegde afhankelijkheid en,
• fysiek misbruik of mishandeling

Deze lijst is niet volledig en niet alle vormen van misbruik die erop staan zullen tegelijkertijd voorkomen of door elke narcist worden toegepast. De narcist is een strateeg in het uitkiezen van wie hij wanneer, met welke aanpak het beste kan beïnvloeden. De vorm en mate van het misbruik binnen de opvoedingsstijl van een narcistische ouder kunnen dus variëren.

De emotionele gevolgen van opgroeien met een narcistische ouder

De impact van het opgroeien met een narcistische ouder kan zich op verschillende manieren manifesteren. Het kan leiden tot een laag zelfbeeld, emotionele onveiligheid en een gebrek aan zelfvertrouwen. Kinderen die opgroeien met een narcistische ouder leren vaak al vroeg dat hun gevoelens en behoeften er niet toe doen. Dit kan leiden tot een laag zelfbeeld en een gebrek aan zelfvertrouwen dat zich kan voortzetten in hun volwassen leven. Ze kunnen constant het gevoel hebben dat ze niet goed genoeg zijn, wat invloed kan hebben op hun keuzes en gedragingen in de toekomst.

Emotionele problemen kunnen ontstaan door de constante stress van het omgaan met de grillen van een narcistische ouder. Veel kinderen ontwikkelen angst- en stemmingsstoornissen. Ze leren vaak om hun eigen emoties te onderdrukken of te negeren om te voorkomen dat ze kritiek krijgen of afgewezen worden. Dit kan leiden tot een scala aan emotionele problemen, zoals angst, depressie, of moeite met het uiten van hun gevoelens.

Relationele moeilijkheden kunnen ontstaan wanneer een kind opgroeit met een narcistische ouder. Ze leren misschien niet wat een gezonde relatie is. Dit kan ertoe leiden dat ze in hun volwassen leven moeite hebben met het opbouwen en onderhouden van gezonde relaties. Ze kunnen onbewust partners kiezen die dezelfde narcistische trekken vertonen als hun ouder, of ze kunnen moeite hebben met vertrouwen en zich veilig voelen in relaties.

Wat te doen bij narcistisch ouderschap

De impact van het opgroeien met een narcistische ouder is groot. In feite heb je jezelf opnieuw uit te vinden. Het is niet makkelijk om los te komen van de dynamiek. Als volwassene kun je hier nog behoorlijk vast in zitten. Toch zijn er manieren om stappen voorwaarts te zetten:

Zoek steun:
Er zijn verschillende hulpmiddelen en ondersteuningsnetwerken die je kunnen helpen bij het omgaan met de gevolgen van narcistisch ouderschap. Denk aan professionele hulp, groepsbijeenkomsten, zelfhulpgroepen en psychologische begeleiding. Deze ondersteuning kan helpen bij het herstellen van je zelfbeeld, het opbouwen van gezonde relaties en het leren omgaan met je eigen emoties.

Bewustwording en herstel:
Het herkennen van deze patronen is de eerste stap naar herstel. Bewustwording helpt je om de impact van narcistisch ouderschap los te laten en weer regie over je eigen leven te nemen. Het is belangrijk om te beseffen dat je niet verantwoordelijk bent voor het gedrag van je ouder. Je moet niet verder gaan met het opbouwen van je eigen leven, ook al is het moeilijk.

Ondersteuning van professionals:
Als je denkt dat je te maken hebt met de gevolgen van narcistisch ouderschap, is het essentieel om professionele hulp en ondersteuning te zoeken. Psychologen, therapeuten en ondersteuningsorganisaties kunnen je helpen bij het omgaan met de gevolgen van dit soort ouderwording.

Conclusie

Een narcistische ouder creëert een ongezonde dynamiek waarin kinderen vastzitten in rollen zoals de scapegoat, het golden child en het onzichtbare kind. Dit laat diepe sporen na en kan je in je volwassen leven blijven beïnvloeden. Het is belangrijk om deze patronen te herkennen en te begrijpen. Met de juiste ondersteuning en bewustwording kun je je eigen leven opnieuw opbouwen en gezonde relaties opzetten. Het is belangrijk om te beseffen dat je niet verantwoordelijk bent voor het gedrag van je ouder. Je moet niet verder gaan met het opbouwen van je eigen leven, ook al is het moeilijk.

Bronnen

1. Narcistische ouder
2. Opbouwen met narcistische ouders
3. Leven met een narcistische ouder
4. Narcistische ouder opvoedstijlen
5. Persoonlijke ontwikkeling en narcisme
6. Omgaan met narcistische ouders
7. Narcistische ouder in het gezin
8. Parallel ouderschap bij narcisme
9. Ouderschap en narcisme
10. Lange termijn effecten van opgroeien met een narcistische ouder