Het nut van ouderschapstheorie en de valkuilen van ouderbegeleiding

Inleiding

De theorie van Alice van der Pas over ouderschap biedt een waardevol kader voor het begrijpen van de complexiteit van het ouderschap en het ondersteunen van ouders in hun rol. Deze theorie benadrukt het belang van veerkracht, de rol van vier belangrijke buffers en het respect voor de persoonlijke ervaring van ouders. Ouderbegeleiding, die sterk verankerd is in deze theorie, is een complex vak dat zowel praktische als psychologische vaardigheden vereist. In dit artikel worden de kernprincipes van de ouderschapstheorie van Van der Pas, de rol van de vier buffers, en de uitdagingen en valkuilen van ouderbegeleiding besproken, gebaseerd op de beschikbare bronnen.

De kernprincipes van de ouderschapstheorie van Alice van der Pas

De ouderschapstheorie van Alice van der Pas is gericht op de psychologie van ouderschap en de complexiteit van het leven als ouder. Het uitgangspunt van de theorie is dat ouderschap een continu proces is waarin ouders steeds opnieuw moeten leren en proberen wat op dit moment werkt, voor hun kind en in deze situatie. Dit benadruidt dat ouderschap geen statisch proces is, maar een dynamische en continu aanpassende ervaring.

Een van de belangrijkste aspecten van de theorie is de ontschuldigende benadering van ouders. Van der Pas benadrukt dat ouderschap niet wordt bepaald door risico’s, maar door beschermende factoren en buffers. Ze benadrukt dat ouderschap niet alleen over opvoeding gaat, maar ook over het samen leven met kinderen, emotionele betrokkenheid, identiteitsvraagstukken en sociaal-culturele kwesties. Dit benadruidt dat ouderschap een brede en complexe rol is, die niet beperkt kan worden tot opvoedingsstrategieën.

Een ander kernbegrip is het idee van de ‘onvoorwaardelijke verantwoordelijkheid’. Van der Pas benadrukt dat ouderschap een zware verantwoordelijkheid is, die niet kan worden gedeeld of overgedragen. Dit begrip is een moeilijk en abstract begrip, maar het duidt op een ideale houding van de hulpverlener, namelijk dat een ouder het goed wil doen voor zijn of haar kind. Dit leidt tot een benadering waarbij ouders worden geïsoleerd, niet veroordeeld, en op een respectvolle manier worden benaderd.

De theorie benadrukt ook het belang van reflectie, teamwerk en een holistische benadering van ouderbegeleiding. Ouderschap is een complex proces dat niet alleen door de ouder zelf wordt bepaald, maar ook door de omgeving, de samenleving en de hulpverleners. Daarom is het belangrijk dat professionals de ouder zien als opdrachtgever en hun perspectief begrijpen, zodat ze hen kunnen helpen hun eigen oplossingen te vinden.

De vier buffers van de ouderschapstheorie

Volgens Van der Pas bestaat het veerkrachtsysteem van ouders uit vier belangrijke buffers: de solidaire gemeenschap, goede taakverdeling, metapositie en ‘goede ouder’-ervaringen. Deze buffers werken samen om ouders te ondersteunen en hen in staat te stellen de uitdagingen van het ouderschap te overwinnen.

1. Solidaire gemeenschap

Een solidaire gemeenschap is essentieel voor het welzijn van ouders en kinderen. Van der Pas benadrukt dat ouders steun nodig hebben van hun omgeving en van de maatschappij als geheel. Solidariteit houdt in dat ouders zich gesteund voelen, begrepen worden en hulp kunnen krijgen wanneer dat nodig is. Het is belangrijk om het taboe op het bespreken van gezinsproblemen te doorbreken en een open en ondersteunende omgeving te creëren. Dit is met name belangrijk in migrantengezinnen, waar het visueel maken van de boodschap kan helpen om het ijs te breken.

2. Goede taakverdeling

Een goede taakverdeling binnen het gezin draagt bij aan de veerkracht van ouders. Dit betekent dat taken en verantwoordelijkheden eerlijk verdeeld zijn en dat beide ouders zich betrokken voelen bij de opvoeding van hun kinderen. Een evenwichtige taakverdeling vermindert stress en zorgt ervoor dat ouders voldoende tijd en energie hebben voor zichzelf en voor hun relatie.

3. Metapositie

De metapositie verwijst naar het vermogen van ouders om terug te kijken op hun eigen opvoeding en daarvan te leren. Het is belangrijk dat ouders zich bewust zijn van hun eigen ervaringen en hoe deze hun huidige opvoedingsstijl beïnvloeden. Door reflectie kunnen ouders patronen herkennen en veranderen die niet bevorderlijk zijn voor de ontwikkeling van hun kinderen.

4. ‘Goede ouder’-ervaringen

‘Goede ouder’-ervaringen zijn positieve ervaringen die ouders hebben met hun kinderen. Dit kunnen kleine momenten van verbinding en plezier zijn, maar ook grotere successen, zoals het zien van de vooruitgang van hun kind. Deze ervaringen versterken het gevoel van competentie en zelfvertrouwen van ouders en dragen bij aan hun veerkracht. Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) benadrukt dat elk contact met een ouder een ‘goede ouder’-ervaring zou moeten zijn.

Deze vier buffers vormen samen een systeem dat ouders helpt om met de uitdagingen van het ouderschap om te gaan. Ze zijn niet los van elkaar, maar werken samen om het veerkrachtsysteem van ouders te versterken.

De rol van de ouderbegeleider

De ouderbegeleider speelt een cruciale rol in het ondersteunen van ouders en het begeleiden van hun ontwikkeling. Volgens de ouderschapstheorie van Van der Pas is de ouderbegeleider geen opvoeder, maar een partner die helpt bij het oplossen van problemen en het vinden van oplossingen. De ouderbegeleider moet de ouder zien als opdrachtgever en een vertrouwensrelatie opbouwen.

Een belangrijk kenmerk van ouderbegeleiding is het opbouwen van een alliantie met de ouder. De ouder moet zich ‘op zijn gemak’ voelen bij de ouderbegeleider. Dit vereist empathie, inlevingsvermogen en een open blik voor de emoties en behoeften van de ouder. De ouderbegeleider moet de vraag van de ouder begrijpen en samenwerken om deze op te lossen.

Er zijn echter ook valkuilen in de ouderbegeleiding. Volgens de bronnen is het vaak lastig om ouders op een goede manier te betrekken bij de behandeling van hun kind. Veel hulpverleners hebben weinig ervaring met het werken met ouders, wat leidt tot onvoldoende betrokkenheid en onvoldoende ondersteuning. Daarnaast is het belangrijk dat de ouderbegeleider niet alleen de ouder ziet, maar ook de relatie tussen ouder en kind.

Een ander probleem is het feit dat ouderbegeleiding vaak stiefmoederlijk behandeld wordt. De actuele trend van het veiligheidsdenken maakt dat het belang van het kind bovenaan staat, terwijl de veiligheid van de ouder vaak in het oog wordt gelaten. Dit kan leiden tot een situatie waarin ouders in de steek gelaten worden, en de ouderbegeleider in het verdomhoekje komt.

De uitdagingen van ouderbegeleiding

Ouderbegeleiding is een complex vak dat niet gemakkelijk is. Het vereist veel geduld, inlevingsvermogen en een diepe begrip voor de emoties van ouders. Volgens de bronnen is het proces van ouderbegeleiding niet altijd soepel en liggen er meerdere valkuilen op de loer.

Een van de belangrijkste uitdagingen is het omgaan met ambivalentie. Ouders kunnen tegelijkertijd tegenzin en hoop voelen, wat leidt tot weerstand of onzekerheid. De ouderbegeleider moet hier zorgvuldig mee omgaan en de ouder helpen om deze emoties te begrijpen en te accepteren.

Een andere uitdaging is het laveren tussen het sensitief omgaan met de kwetsbaarheid van ouders en het respecteren van ouders als deskundigen van het kind. Dit vereist een balanceeract tussen empathie en objectiviteit, zodat de ouder zich niet onzeker of ongezien voelt.

Daarnaast is het belangrijk om de ouder niet te veel te beïnvloeden of te veel invloed te uitoefenen. De ouder moet zijn eigen keuzes maken en het gevoel hebben dat hij of zij het initiatief in eigen hand heeft. De ouderbegeleider dient hierbij een steunende rol te spelen, in plaats van een leidinggevende.

Conclusie

De ouderschapstheorie van Alice van der Pas biedt een waardevol kader voor het begrijpen van de complexiteit van het ouderschap en het ondersteunen van ouders in hun rol. De theorie benadrukt het belang van veerkracht, de rol van de vier buffers en het respect voor de persoonlijke ervaring van ouders. Ouderbegeleiding is een complex vak dat zowel praktische als psychologische vaardigheden vereist. De theorie benadrukt ook het belang van reflectie, teamwerk en een holistische benadering van ouderbegeleiding.

Hoewel ouderbegeleiding veel uitdagingen met zich meebrengt, is het essentieel om de ouder als opdrachtgever te zien en hen te ondersteunen bij hun rol. De vier buffers – solidaire gemeenschap, goede taakverdeling, metapositie en ‘goede ouder’-ervaringen – vormen een waardevol systeem dat ouders helpt om met de uitdagingen van het ouderschap om te gaan. De theorie benadrukt ook dat ouderschap niet alleen over opvoeding gaat, maar ook over het samen leven met kinderen, emotionele betrokkenheid en identiteitsvraagstukken.

De ouderbegeleiding is een vak apart, dat niet voor iedereen weggelegd is. Het vereist veel geduld, inlevingsvermogen en een diepe begrip voor de emoties van ouders. Hoewel het vak nog geen erkend vak is, is het van groot belang voor het welzijn van kinderen en gezinnen. Door de theorie van Van der Pas toe te passen, kunnen professionals bijdragen aan het welzijn van kinderen en gezinnen.

Bronnen

1. Ouderschapstheorie Alice van der Pas
2. Ouderschap en ouderbegeleiding: een gesprek met Lieve Cottyn
3. Artikelen van Alice van der Pas
4. Ouderschapstheorie van Alice van der Pas
5. Ouderbegeleiding en veerkracht: de theorie van Alice van der Pas
6. Ouderbegeleiding is nog geen erkend vak, maar toch een vak apart