Handelingsverlegenheid bij kwetsbare ouders: oorzaken, gevolgen en oplossingen

Handelingsverlegenheid bij kwetsbare ouders is een thema dat steeds vaker in de jeugd- en zorgsector wordt besproken. Het betreft het gevoel van professionals die niet weten hoe ze met kwetsbare situaties om te gaan, en hierdoor niet handelen, ook al is er sprake van signalen of zorgen. In veel gevallen is sprake van een door ouders ervaren afhankelijkheidsrelatie, waarbij zorg voor kinderen die afhankelijk zijn van de inzet van professionals. Overleg en samenwerking met ouders is een belangrijke factor voor een succesvol verloop van de zorg, ongeacht de intensiteit. Ouders zijn partner en mede verantwoordelijk voor keuzes. Tot mijn spijt constateer ik dat ouders als partner onvoldoende gehoord en betrokgen worden bij het uitspreken en delen van zorg. Wijst dit op handelingsverlegenheid? Handelingsverlegenheid komt nauwelijks voor in de literatuur, het onderwijs hanteert de definitie: Handelingsverlegenheid houdt in dat de professional niet handelt of weet te handelen ondanks dat er zorgen of signalen zijn over de betreffende jeugdige en/of ouders. Handelingsverlegenheid ontstaat uit onvermogen om (nog) adequaat te handelen en komt voort uit aarzelingen bij de professional zelf.

Wat is handelingsverlegenheid?

Handelingsverlegenheid is een situatie waarin professionals niet handelen, ook al zijn er duidelijke signalen of zorgen over de situatie van een kind of ouder. Het kan voorkomen als een professional zich niet in staat voelt om te handelen, of als hij onzeker is over de manier waarop hij met ouders moet omgaan. Dit kan leiden tot een onvoldoende reactie op kwetsbare situaties, wat op zijn beurt het welzijn van kinderen en ouders kan beïnvloeden. In veel gevallen is sprake van een door ouders ervaren afhankelijkheidsrelatie, waarbij zorg voor kinderen die afhankelijk zijn van de inzet van professionals. Overleg en samenwerking met ouders is een belangrijke factor voor een succesvol verloop van de zorg, ongeacht de intensiteit. Ouders zijn partner en mede verantwoordelijk voor keuzes. Tot mijn spijt constateer ik dat ouders als partner onvoldoende gehoord en betrokgen worden bij het uitspreken en delen van zorg. Wijst dit op handelingsverlegenheid?

Oorzaken van handelingsverlegenheid

Handelingsverlegenheid kan verschillende oorzaken hebben. De professionele competenties van de medewerker spelen een rol: vertrouwen in de eigen competenties, goed kunnen inschatten op ernst en zwaarte, objectiveren en valideren van een signaal. Ook de relatie van de professional met ouders en jeugdigen is belangrijk: voldoende vaardigheden om ouders als partner te benaderen, samen aan de slag te gaan en effectief omgaan met weerstand, onmacht of onvoorspelbaar gedrag. Daarnaast speelt de steun vanuit de eigen organisatie met beleid en protocol een rol. Professionals hebben recht op goede ondersteuning, werkbegeleiding, ruggensteun en bescherming van de organisatie. Investeren in de organisatie en de professional is daarom nodig. Competentieontwikkeling van de professional zodat deze signalen van ouders en kinderen weet in te schatten en effectief deuren opent om samen aan de slag te gaan.

Gevolgen van handelingsverlegenheid

Handelingsverlegenheid kan gevolgen hebben voor zowel kinderen als ouders. Wanneer professionals niet handelen, kan dit leiden tot een onvoldoende reactie op kwetsbare situaties, wat op zijn beurt het welzijn van kinderen en ouders kan beïnvloeden. In veel gevallen is sprake van een door ouders ervaren afhankelijkheidsrelatie, waarbij zorg voor kinderen die afhankelijk zijn van de inzet van professionals. Overleg en samenwerking met ouders is een belangrijke factor voor een succesvol verloop van de zorg, ongeacht de intensiteit. Ouders zijn partner en mede verantwoordelijk voor keuzes. Tot mijn spijt constateer ik dat ouders als partner onvoldoende gehoord en betrokgen worden bij het uitspreken en delen van zorg. Wijst dit op handelingsverlegenheid?

Oplossingen voor handelingsverlegenheid

Er zijn meerdere oplossingen om handelingsverlegenheid te verminderen. Eén van de oplossingen is het specificeren van twee ethische kaders die gebruikt kunnen worden om de zorg voor deze gezinnen vorm te geven. Het meest dominante kader op dit moment is een kader van botsende belangen, maar wat de ouders beschrijven is meer een zorgethisch kader, waarbij kwetsbaarheid en verbondenheid centraal staan. In dit artikel zetten we de twee kaders uiteen, en geven best practices van hoe dit in de praktijk vormgegeven zou kunnen worden. De tweede oplossing betreft hoe we de handelingsverlegenheid die deze gezinnen omringt op kunnen heffen. In dit artikel beschrijven we het uitblijven van steun aan deze gezinnen als een bystander effect: veel mensen zijn getuige, maar niemand weet hoe in te grijpen. Geïnspireerd op de literatuur over het bystander effect doen we een aantal suggesties, vooral voor naasten van gezinnen met problemen over hoe te interveniëren.

Handelingsverlegenheid in de jeugdzorg

Handelingsverlegenheid is een probleem dat ook in de jeugdzorg voorkomt. Met het verdwijnen van perverse systeemprikkels komen alle schijnwerpers op de jeugdzorgprofessional in de frontlijn te staan. Die kan zich niet langer verschuilen achter verstikkende bureaucratie. Die staat voor de uitdaging om het gevoelige onderwerp van kindermishandeling bespreekbaar te maken met ouders en kinderen, ook in systeemgesprekken met ouders en kinderen samen. Die staat voor de uitdaging om elkaar in het uitvoeringsoverleg rondom een kwetsbaar gezin aan te spreken als sprake is van gebrek aan samenwerking en niet nakomen van afspraken. Die staat voor de uitdaging om op te schalen bij visieverschil of niet nakomen van de leveringsplicht van één van de netwerkpartners. Die staat, kortom, voor de uitdaging om te handelen, om te doen wat nodig is om het gewenste resultaat voor het kwetsbare kind te realiseren en niet te rusten voordat dit resultaat bereikt is.

Handelingsverlegenheid en het verwijderen van leerlingen

Handelingsverlegenheid kan ook een rol spelen bij het verwijderen van leerlingen. Een school kan een leerling verwijderen als er sprake is van handelingsverlegenheid. We spreken van handelingsverlegenheid als de school niet in staat is om de leerling de juiste ondersteuning te bieden. Is de ondersteuningsbehoefte helder? Als een leerling wordt verwijderd omdat de school niet de juiste ondersteuning kan bieden, dan moet de school in elk geval onderzocht hebben wat de ondersteuningsbehoefte is van een leerling en hebben nagegaan of de school zelf aan die behoefte kan voldoen. Wat staat er in het schoolondersteuningsprofiel? Welke ondersteuningsmogelijkheden een school heeft staat beschreven in het schoolondersteuningsprofiel. Als de school de benodigde ondersteuning niet zelf kan bieden, dan moet zij op basis van de zorgplicht een passende andere onderwijsplek voor de leerling vinden.

Samenwerking tussen professionals en ouders

Samenwerking tussen professionals en ouders is belangrijk bij het omgaan met kwetsbare situaties. Ouders zijn partner en mede verantwoordelijk voor keuzes. Tot mijn spijt constateer ik dat ouders als partner onvoldoende gehoord en betrokgen worden bij het uitspreken en delen van zorg. Wijst dit op handelingsverlegenheid? Handelingsverlegenheid komt nauwelijks voor in de literatuur, het onderwijs hanteert de definitie: Handelingsverlegenheid houdt in dat de professional niet handelt of weet te handelen ondanks dat er zorgen of signalen zijn over de betreffende jeugdige en/of ouders. Handelingsverlegenheid ontstaat uit onvermogen om (nog) adequaat te handelen en komt voort uit aarzelingen bij de professional zelf.

Conclusie

Handelingsverlegenheid bij kwetsbare ouders is een thema dat steeds vaker in de jeugd- en zorgsector wordt besproken. Het betreft het gevoel van professionals die niet weten hoe ze met kwetsbare situaties om te gaan, en hierdoor niet handelen, ook al is er sprake van signalen of zorgen. In veel gevallen is sprake van een door ouders ervaren afhankelijkheidsrelatie, waarbij zorg voor kinderen die afhankelijk zijn van de inzet van professionals. Overleg en samenwerking met ouders is een belangrijke factor voor een succesvol verloop van de zorg, ongeacht de intensiteit. Ouders zijn partner en mede verantwoordelijk voor keuzes. Tot mijn spijt constateer ik dat ouders als partner onvoldoende gehoord en betrokgen worden bij het uitspreken en delen van zorg. Wijst dit op handelingsverlegenheid? Handelingsverlegenheid komt nauwelijks voor in de literatuur, het onderwijs hanteert de definitie: Handelingsverlegenheid houdt in dat de professional niet handelt of weet te handelen ondanks dat er zorgen of signalen zijn over de betreffende jeugdige en/of ouders. Handelingsverlegenheid ontstaat uit onvermogen om (nog) adequaat te handelen en komt voort uit aarzelingen bij de professional zelf.

Bronnen

1. Handelingsverlegenheid: een relevant thema in de jeugdsector
2. Alcoholafhankelijke ouders: zorgmijdend of handelingsverlegenheid?
3. Handelingsverlegenheid: zou een basishouding moeten zijn van hulpverleners?
4. Van handelingsverlegenheid naar handelingsbereidheid
5. Bestuurlijke vernieuwing: handelingsverlegenheid
6. Handelingsverlegenheid en verwijdering van leerlingen
7. Praktijkverbetering van het bespreken van kwetsbare omstandigheden
8. Ondersteuning van uitvoerend professionals
9. Zelf aan de slag met handelingsverlegenheid
10. Draaiboek: het bespreekbaar maken van stress, psychische klachten en sociaal welzijn bij aanstaande ouders