Ouders zijn onvervangbaar: zo betrekken we jou bij de opvang

De rol van ouders in de opvang en ontwikkeling van kinderen is fundamenteel. Onderzoek en praktijk ervaringen tonen aan dat ouders onvervangbaar zijn in de emotionele, sociale en cognitieve groei van hun kind. In de context van kinderopvang en -onderwijs is het essentieel om ouders actief te betrekken, niet alleen als mede-opvoeders, maar ook als partners in het creëren van een stabiele en stimulerende omgeving. De samenwerking tussen ouders en professionals in de opvang is daarbij cruciaal, omdat dit de leefwereld van het kind verbindt en positieve ontwikkeling bevordert. In dit artikel worden de principes, praktijken en uitdagingen van ouderbetrokkenheid besproken, met nadruk op concrete stappen en onderbouwde aanbevelingen.

De onvervangbare rol van ouders

Ouders vormen de basis van een kinderen veilige en emotioneel stabiele leefwereld. Zowel onderzoek als praktijk ervaringen wijzen uit dat kinderen van gescheiden ouders vaak een negatief oordeel vormen over de situatie. Volgens een rapport van de Kinderombudsman (2024) ontbreekt het hen aan aandacht, genegenheid en continuïteit, terwijl ze vaker stress ervaren en problemen met schoolprestaties of geweld tegenkomen. Deze bevindingen benadrukken het belang van een harmonieuze relatie tussen ouders en professionals, zodat kinderen niet worden geplaatst in een loyaliteitsconflict of emotioneel verlaten voelen.

De band tussen vader en moeder is voor kinderen vaak het meest vanzelfsprekend, en een scheiding kan deze band als een verlies ervaren worden. Dit geldt ook voor situaties waarin ouders, ondanks hun best, niet in staat zijn om de scheiding vreedzaam af te wikkelen. Zo’n verlies kan zich vertalen in grotere emotionele lasten, zoals een gevoel van verantwoordelijkheid voor de situatie of verwarring over hun identiteit. In religieuze contexten, zoals bij christelijke gezinnen, kan de scheiding zelfs leiden tot verwijdering van de kerk of het gevoel dat het kind tussen twee wereldbeelden moet kiezen. Deze complexiteit benadrukt het noodzaak van professionele ondersteuning en een betrokken houding van beide ouders.

Betrokkenheid van ouders bij de opvang

In praktijkgerichte opvanginstellingen wordt de betrokkenheid van ouders gestimuleerd via diverse methoden. Een voorbeeld is de aanpak van Doomijn, waarbij ouders tijdens een kennismakingsgesprek worden geïnformeerd over de voorkeuren van hun kind en het opvangteam. Dit helpt bij het verbinden van de leefwereld thuis en in de opvang, wat cruciaal is voor het welbevinden van kinderen. Door de verwachtingen van ouders en professionals expliciet te bespreken, wordt een basis gelegd voor een samenwerking die het kind centraal houdt.

Kinderdagverblijven zoals die van KU Leuven nemen een vergelijkbare aanpak. De samenwerking begint tijdens de wenperiode, waarin medewerkers actief overleggen met ouders over de overgang van thuis naar de opvang. Dit omvat het aanpassen van procedures aan de wensen van het kind en de ouders, zoals het vertrouwen geven in de dagelijkse communicatie. De informele contacten, zoals het gebruik van een heen- en weerboekje of digitale platforms voor foto’s en updates, zorgen voor transparantie en een gevoel van betrokkenheid. Bovendien ontvangen ouders elke vier maanden een Ziko-vo portret, een overzicht van de ontwikkeling en betrokkenheid van hun kind. Deze gestructureerde aanpak helpt ouders zich ondersteund en betrokken te voelen, wat positief reflecteert op het kind.

Communicatie en samenwerking

Een sterke samenwerking tussen ouders en professionals is slechts mogelijk met betrouwbare communicatie. Veel kinderopvangorganisaties gebruiken dagelijkse gesprekken, schriftelijke notities en digitale tools om ouders op de hoogte te houden. Bijvoorbeeld, in een opvang met veel multiculturele kinderen (zoals besproken in bron [5]) is het belangrijk om te overleggen in de thuistaal van het kind of de ouder, zodat communicatie duidelijk en geruststellend is. Als een kind geen Nederlands spreekt, kan het professionals vragen om hulp bij het leggen van een taalbrug.

Peter de Vries, expert in ouderbetrokkenheid, benadrukt dat professionals niet moeten proberen ouders te veranderen, maar juist hun eigen professionaliteit moeten beoordelen. Hij stelt dat veel problemen ontstaan wanneer professionals automatisch aannemen dat "lastige" ouders het probleem zijn. In plaats daarvan zou men zich moeten concentreren op hoe professionals beter kunnen luisteren, meer interesse tonen en betere relaties opbouwen. Eenvoudige stappen, zoals het onthouden van de namen van ouders of het reageren op hun unieke situaties, kunnen grote impact hebben. Deze aanpak is ondersteund door studies van onderzoekers zoals Smit en Wester (2007-2012), die aantonen dat ouderbetrokkenheid leerprestaties en emotionele stabiliteit kan verbeteren.

Uitdagingen bij ouderbetrokkenheid

Ouders zijn niet homogeen; ze verschillen in betrokkenheid, communicatief stijl en prioriteiten. Sommige ouders zijn actief betrokken bij elke stap van de opvang, terwijl anderen minder betrokken zijn of zelfs verdwijnen vóór een overdracht kan plaatsvinden. In dergelijke gevallen is het van belang om professionele flexibiliteit te tonen, zoals in de praktijk van Wij-leren.nl. Hier wordt een buddy-systeem voorgesteld, waarbij nieuwe ouders worden begeleid door ouders die al langer betrokken zijn bij de opvang. Dit helpt bij het verlagen van de drempel voor communicatie en het opbouwen van een gevoel van gemeenschap.

Een andere uitdaging is de digitale overlast. In een tijd waarin ouders overspoeld worden met nieuwsbrieven en updates, kan het belang van persoonlijke, betekenisvolle contacten worden genegeerd. De Vries wijst hierop dat Nederland een "informatieland" geworden is, waarbij professionals berichten versturen zonder daadwerkelijk te luisteren of een relatie te ontwikkelen. Dit kan leiden tot een gevoel van onbetekenis bij ouders, wat de samenwerking juist verzwakt. Daarom benadrukt hij de noodzaak van geïnteresseerdheid in de achtergronden van ouders, zoals culturele waarden of emotionele belastbaarheid, en het aansluiten van deze context in de opvangstrategie.

De impact van scheiding op ouderbetrokkenheid

Een scheiding verandert niet alleen de leefwereld van ouders, maar ook hun betrokkenheid bij de opvang. Bronnen [1] en [13] tonen aan dat kinderen van gescheiden ouders vaak meer emotionele steun nodig hebben, omdat ze in een conflictrijke situatie leven. Professionals in de opvang moeten zich bewust zijn van het feit dat een kind in de puberteit, zoals beschreven in bron [8], extra gevoelig kan zijn voor veranderingen in de leefomgeving. In dergelijke gevallen is het belangrijk om ruimte te bieden voor stilte en privacy, zonder ouders te dwingen om het te bespreken.

Bijvoorbeeld, als een kind rust nodig heeft bij het overstappen naar een nieuwe opvanglocatie, kan het helpen om de communicatie tijdens de overdracht te slijten. Een warme groet van de leidster of een wandeling in de speelhoek kan het kind geruststellen. Ook is het belangrijk dat ouders zich geen schuld voelen over hun situatie, zoals duidelijk wordt uit een ervaring van Sandra in bron [12]. Ze merkt op dat goede communicatie tussen ouders, kinderen en professionals een sleutelrol speelt in het overbruggen van de transformatie naar de opvang.

Adviezen voor professionals en ouders

De Kinderombudsman (2024) stelt in haar rapport een aantal aanbevelingen voor professionals, ouders en beleidsmakers. Voor professionals is het van belang om: 1. Betrokkenheid te stimuleren: Actief luisteren naar de wensen en bezorgdheden van ouders, en deze in opvangstrategieën verwerken. 2. Transparante communicatie: Gebruik maken van schriftelijke of digitale tools om de dagelijkse activiteiten van kinderen te delen, zodat ouders in de loop van de tijd vertrouwen opbouwen. 3. Cultuur en taal rekening houden: Ondersteuning bieden aan ouders met beperkte taalvaardigheden, zoals het gebruik van tolken of het leggen van contacten in de thuistaal van het kind. 4. Structuur bieden: Regelmatige bijeenkomsten organiseren en feedback aanvragen om te zorgen voor continue verbetering van de opvangpraktijk.

Voor ouders zijn de aanbevelingen: 1. Actief betrokken blijven: Delen van observaties over de ontwikkeling van het kind, zoals in de praktijk van Doomijn (bron [4]). 2. Trust opbouwen: Open communicatie aanhouden met professionals, zelfs in moeilijke tijden, zoals een scheiding of veranderingen in de opvangsituatie. 3. Samenwerking vormen: Informatie delen over de thuissituatie, waarden en culturele contexten, zodat professionals deze in overweging kunnen nemen bij de opvangstrategie.

De rol van de opvangorganisatie in het versterken van betrokkenheid

Kinderopvangorganisaties zoals CompaNanny en Viaviela spelen een actieve rol in het versterken van ouderbetrokkenheid. In de praktijk van CompaNanny wordt bijvoorbeeld een wachtlijst beheerd met regelmatige contacten met ouders, zoals het vragen of hun voorkeursdagen nog gelden of of ze nog opvang nodig hebben. Dit zorgt ervoor dat ouders op de juiste manier worden begeleid en de opvangorganisatie beter in staat is om hun wensen in te vullen.

Viaviela benadrukt dat gastouders niet alleen een opvangfunctie vervullen, maar ook bewust bijdragen aan de groei van kinderen. Dit omvat het creëren van een veilige en stimulerende omgeving, afgestemd op het tempo en de behoeften van het kind. Zowel formele als informele communicatie is hierin belangrijk, zoals het gebruik van pedagogische gesprekken en het delen van foto’s via digitale platforms.

Samenwerking in multiculturele contexten

In opvanginstellingen met een diverse bevolking is ouderbetrokkenheid extra complex. Bron [5] en [3] tonen aan dat professionals moet aansluiten bij de culturele achtergronden van gezinnen, bijvoorbeeld door meerdere talen te spreken of door openheid te tonen voor diverse geloofsovertuigingen. Een voorbeeld is een opvangprofessional met een hoofddoek die expliciet benadrukt dat ze de diversiteit van de groep waarneemt. Dit helpt kinderen zich veilig te voelen en ondersteunt ouders bij het vertrouwen in de opvang.

Tevens is het belangrijk om huisregels en rechten van ouders en kinderen duidelijk te maken, zoals beschreven in bron [3]. In gemeentelijke opvanglocaties wordt bijvoorbeeld expliciet verwezen naar rechten als onderdak, zorg en verzekeringen. Professionals moeten ervoor zorgen dat ouders deze regels begrijpen en zich hierin kunnen bewegen, zonder dat het leidt tot conflicten of gevoelens van onveiligheid.

Conclusie

Ouders zijn onvervangbaar in de opvang en ontwikkeling van kinderen, zowel in gezonde als in complexe situaties zoals scheiding of culturele diversiteit. Actieve betrokkenheid van ouders in de opvang helpt bij het creëren van een stabiele en gestructureerde leefwereld voor kinderen, terwijl het professionals in staat stelt om op maat te werken. Door betrouwbare communicatie, adaptieve samenwerking en het tonen van professionele flexibiliteit, kunnen opvanginstellingen de betrokkenheid van ouders versterken en het welzijn van kinderen bevorderen. De aanbevelingen van onderzoeken en praktijkgerichte modellen zoals die van de Kinderombudsman en Peter de Vries bieden concrete richtlijnen voor het realiseren van deze samenwerking. Uiteindelijk draait het om het erkennen van de unieke rol van ouders en het bouwen van relaties die zich richten op het kind, zonder veronderstellingen of oordeel.

Bronnen

1. Ouders blijf bij elkaar
2. Betrokkenheid ouders versterken via leerkrachten
3. Dit zijn je rechten en plichten in de opvang van de gemeente
4. Ouders zijn onvervangbaar: zo betrekken we jou bij de opvang
5. Rapport: Kinderopvang Goed Kan Beter
6. Gastouderopvang: zo helpt het bij de ontwikkeling van je kind
7. Opvoeden in samenspraak
8. Ouders en puberteit
9. Ouderbetrokkenheid begint bij jezelf
10. Onderzoek: impact scheiding op kinderen
11. Communiceren met ouders
12. Sandra’s ervaring met opvang
13. Ouders zijn onvervangbaar. Kinderen over de gevolgen van een scheiding
14. Wachtlijst in de kinderopvang
15. Jouw baby voor het eerst naar de crèche of opvang