Als een kind buiten een huwelijk of geregistreerd partnerschap wordt geboren, of wanneer ouders uit elkaar gaan, kan de vraag ontstaan welke rechten en plichten een ouder heeft die geen gezag over het kind heeft. Juridisch ouderschap en ouderlijk gezag zijn niet hetzelfde, en het is belangrijk om de verschillen te begrijpen. Dit artikel beschrijft de rechten van een ouder zonder gezag, de mogelijkheden om gezag te verkrijgen, en de procedures die gevolgd kunnen worden.
Wat is Juridisch Ouderschap?
Juridisch ouderschap betekent dat iemand wettelijk als ouder van een kind wordt erkend. Dit creëert een familierechtelijke band en betekent dat het kind erfgenaam wordt van de juridische ouder. Het juridisch ouderschap is niet automatisch gelijk aan het ouderlijk gezag, dat de plicht en het recht inhoudt om het kind op te voeden en te verzorgen. Een juridische ouder heeft niet per definitie het recht om beslissingen over de opvoeding te nemen.
Een vrouw die een kind baart, is automatisch de juridische moeder. Voor de vader is erkenning noodzakelijk om juridisch ouder te worden, tenzij de ouders getrouwd zijn of een geregistreerd partnerschap hebben. Sinds 1 januari 2023 verkrijgen ongehuwde en niet-geregistreerde partners automatisch gezamenlijk gezag bij erkenning van het kind, met enkele uitzonderingen. Voor kinderen die vóór deze datum zijn erkend, geldt deze regel niet en moet gezamenlijk gezag apart worden aangevraagd.
Wanneer Ontstaat Juridisch Ouderschap?
Een persoon wordt juridisch ouder in de volgende situaties:
- Als de biologische moeder.
- Als de ouders getrouwd zijn of een geregistreerd partnerschap hebben ten tijde van de geboorte van het kind.
- Door erkenning van het kind.
- Door adoptie.
Rechten van een Ouder Zonder Gezag
Ook al heeft een ouder geen gezag, er zijn nog steeds rechten die beschermd worden. Deze rechten zijn bedoeld om de band tussen ouder en kind te beschermen en te bevorderen.
Recht op Omgang
Een ouder zonder gezag heeft recht op omgang met zijn of haar kind. Dit recht is vastgelegd in de wet en internationale verdragen. De gezaghebbende ouder is verplicht de band tussen het kind en de ouder zonder gezag te bevorderen. Een verzoek tot omgang kan bij de rechter worden ingediend.
Recht op Informatie
Een ouder zonder gezag heeft recht op informatie over belangrijke zaken met betrekking tot de persoon en het vermogen van het kind. De gezaghebbende ouder is verplicht om de andere ouder te informeren over belangrijke ontwikkelingen, zoals gezondheid, schoolprestaties en andere relevante gebeurtenissen.
Recht op Consultatie
De gezaghebbende ouder moet de ouder zonder gezag raadplegen over belangrijke beslissingen met betrekking tot het kind. Hoewel de ouder zonder gezag geen formele zeggenschap heeft, moet de mening van deze ouder serieus worden overwogen.
Recht op Bescherming van de Ouder-Kindrelatie
De gezaghebbende ouder mag geen maatregelen nemen die de relatie tussen het kind en de ouder zonder gezag schaden.
Recht op Juridische Procedures
Een ouder zonder gezag heeft het recht om juridische procedures te starten om bepaalde zaken omtrent het kind aan te vechten of te verzoeken, zoals het aanvragen van gezag of het wijzigen van de omgangsregeling.
Gezag Aanvragen
Als een vader geen gezag heeft, kan hij dit aanvragen. Tot 1 januari 2023 moesten ouders gezamenlijk het gezag aanvragen. Dit kan online via rechtspraak.nl, zonder de noodzaak van een advocaat. Vereist is dat beide ouders instemmen en dat er geen sprake is geweest van een gezagsbeëindigende maatregel. Als de moeder niet meewerkt, kan de vader het gezag via een reguliere rechtbankprocedure aanvragen, waarbij de bijstand van een advocaat noodzakelijk is. De rechtbank zal dan beoordelen of het toekennen van gezag in het belang van het kind is.
Ouderschapsplan
Het opstellen van een ouderschapsplan is essentieel, vooral bij een scheiding of het beëindigen van een relatie. Dit plan bevat afspraken over de zorg- en opvoedingsverdeling, de omgangsregeling en andere belangrijke zaken. Zelfs als er geen gezamenlijk gezag is, is het aan te raden om een ouderschapsplan op te stellen om duidelijke afspraken te maken en conflicten te voorkomen.
Beperkingen en Onzekerheden
De rechtspraktijk toont zich soms weinig doortastend in het handhaven van de rechten van een juridische ouder zonder gezag, met uitzondering van alimentatie. Het kan voorkomen dat een gezaghebbende ouder de andere ouder niet informeert of raadpleegt, zonder dat hier consequenties aan verbonden zijn.
Bescherming van het Kind
Bij alle beslissingen rondom ouderlijk gezag en omgang staat het belang van het kind voorop. De Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) speelt een belangrijke rol bij procedures rondom ouderlijk gezag en adviseert de rechtbank over wat in het belang van het kind is.
Situaties waarin Geen Gezag Gewenst is
Er zijn situaties waarin gezamenlijk gezag niet wenselijk is, bijvoorbeeld als er sprake is van huiselijk geweld, verslaving of een slechte verstandhouding tussen de ouders. In dergelijke gevallen kan de rechter beslissen dat één ouder eenhoofdig gezag krijgt.
Informatie en Ondersteuning
Een ouder zonder gezag heeft recht op ondersteuning bij het uitoefenen van zijn of haar rechten. Dit kan ondersteuning zijn vanuit de overheid, maar ook van maatschappelijke organisaties die zich inzetten voor de rechten van ouders en kinderen.
Conclusie
Juridisch ouderschap en ouderlijk gezag zijn verschillende concepten. Een ouder zonder gezag heeft nog steeds rechten, waaronder het recht op omgang, informatie en consultatie. Het aanvragen van gezag is mogelijk, maar vereist vaak een juridische procedure. Het belang van het kind staat altijd voorop bij alle beslissingen rondom ouderlijk gezag en omgang. Het is essentieel voor ouders om goed geïnformeerd te zijn over hun rechten en plichten en om, indien nodig, juridisch advies in te winnen.
