Ouderschap is een complexe en veeleisende taak, gekenmerkt door een voortdurend besef van verantwoordelijkheid en de wens om het beste te doen voor het kind. Het streven naar perfectie is echter vaak onhaalbaar en kan zelfs contraproductief zijn. Het concept van ‘goed genoeg ouderschap’, geïntroduceerd door Donald Winnicott en verder ontwikkeld door onder anderen Alice van der Pas, biedt een meer realistische en ondersteunende benadering. Dit artikel belicht de kernprincipes van goed genoeg ouderschap, de buffers die ouders ondersteunen, en de rol van professionals in het bevorderen van een positieve ouder-kindrelatie.
De Kern van Goed Genoeg Ouderschap
Goed genoeg ouderschap houdt in dat ouders een stabiele, zorgzame en liefdevolle omgeving bieden waarin een kind zich optimaal kan ontwikkelen. Dit betekent niet dat ouders perfect moeten zijn, maar dat ze adequaat reageren op de behoeften van het kind, rekening houdend met de heersende culturele normen. Deze normen zijn niet statisch, maar veranderen van generatie op generatie. Kinderen hebben basisbehoeften zoals lichamelijke verzorging, voeding en bescherming, maar ook emotionele behoeften, waaronder liefde, zorg, verbintenis, controle, grenzen en stimulans voor hun ontwikkeling.
Het concept van ‘goed genoeg’ is een reactie op het ideaal van perfect ouderschap, dat onhaalbaar is en kan leiden tot onnodige stress en schuldgevoelens bij ouders. Volgens Bettelheim worden fouten die ouders maken gecompenseerd door de vele momenten dat ze het wél goed doen. Dit impliceert dat ouders niet via een optelsom tot een oordeel over hun handelen komen, maar dat het mogelijk is om opvoedkundige missers te ‘goed te maken’.
De Ouderlijke Werkvloer en de Buffers
Het ouderschap kan worden gezien als een ‘werkvloer’ waar ouders dagelijks hun kinderen grootbrengen. Dit vereist voortdurende herhaling van opvoedkundige handelingen, zoals verwachtingen kenbaar maken en grenzen stellen. Deze ‘ouderlijke werkvloer’ wordt echter beschermd door vier buffers die ongunstige omstandigheden kunnen dempen:
- De Solidaire Samenleving: Investeren in alle ouders, niet alleen degenen met problemen, is essentieel. Een solidaire samenleving biedt steun en vermindert de last van opvoeden.
- Sociaal Netwerk en Goede Taakverdeling: Een sterk sociaal netwerk en een evenwichtige taakverdeling binnen het gezin dragen bij aan de veerkracht van ouders. De verdeling van taken, waarbij vaders niet uitsluitend doorverwezen worden naar de moeder ("Vraag je moeder"), is hierbij cruciaal.
- Metapositie en Reflectie: Het vermogen om te reflecteren op het eigen opvoedgedrag en de interactie met het kind is van groot belang. Dit vereist tijd en ruimte voor zelfreflectie, wat vaak onder druk staat door de regeldruk.
- ‘Goede Ouder’-Ervaringen: Ervaringen die ouders het gevoel geven dat ze het goed doen, zijn essentieel voor hun zelfvertrouwen en motivatie. Dit kunnen ervaringen zijn die ze opdoen in gesprekken met andere ouders, waardoor ze zich minder alleen voelen in hun worstelingen.
De Vier Functies van een Gezin
Een gezin vervult verschillende functies die bijdragen aan de ontwikkeling van een kind. Deze functies omvatten:
- Het opbouwen van emotionele veerkracht.
- Het bieden van basisbehoeften.
- Het aanleren van sociale relaties binnen en buiten het gezin.
- Het leren zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.
Het is belangrijk om te beoordelen of de gehele opvoedsituatie ‘goed genoeg’ is, rekening houdend met deze vier functies.
Kwalificaties van Ouderschap
De Vries et al. (2005) onderscheiden vier kwalificaties van ouderschap, met name bij ouders met een verstandelijke beperking:
- Goed ouderschap
- Goed genoeg ouderschap
- Problematisch ouderschap
- Tekortschietend ouderschap (wanneer ouders hun kind verwaarlozen, mishandelen of onvoldoende ondersteunen).
Goed genoeg ouderschap wordt in dit kader gedefinieerd als het bieden van voldoende ondersteuning aan het kind in zijn of haar ontwikkeling.
Het Best Interest of the Child (BIC)-Model
Het BIC-model, gebaseerd op onderzoek van Heiner en Bartels (1989) en verder ontwikkeld door Zijlstra (2012), omvat veertien voorwaarden waaronder een kind zich optimaal kan ontwikkelen. Deze voorwaarden zijn onderverdeeld in zeven dimensies die betrekking hebben op het gezin en de bredere samenleving. De eerste zeven voorwaarden richten zich op het gezin en omvatten:
- Passende verzorging
- Veilige directe leefomgeving
- Adequaat voorbeeldgedrag
- Interesse
- Continuïteit en toekomstperspectief
- Veilige wijdere leefomgeving
- Respect
De overige zeven voorwaarden betreffen de samenleving en omvatten een sociaal netwerk, educatie, omgang met leeftijdgenoten, en positief voorbeeldgedrag van anderen.
De Rol van Professionals
Professionals in de jeugdhulpverlening spelen een cruciale rol in het ondersteunen van ouders. Het is belangrijk dat hulpverleners vertrouwen hebben in de ouder en hem of haar laten ervaren dat hij of zij er als ouder toe doet. Dit vereist een respectvolle en empathische benadering, waarbij de hulpverlener zich niet opstelt als de ‘betere’ ouder, maar als een partner in het opvoedingsproces.
Een belangrijk aspect van professionele begeleiding is het creëren van een ‘goede ouder’-ervaring voor de ouder. Dit kan worden bereikt door open en eerlijke communicatie, het serieus nemen van de zorgen van de ouder, en het betrekken van de ouder bij de besluitvorming. Het is essentieel om verslagen te schrijven die de reflectie stimuleren en de interactie tussen hulpverlener en ouder inzichtelijk maken.
Solidariteit en Preventie
Kindermishandeling is vaak een wanhoopsdaad van ouders die het niet meer weten. Het voorkomen van kindermishandeling vereist solidariteit met ouders, alertheid op signalen van overbelasting, en het bieden van tijdig ondersteuning. Het is belangrijk om te erkennen dat opvoeden een zware taak is en dat ouders steun nodig hebben van hun omgeving en de maatschappij.
Conclusie
Goed genoeg ouderschap is een realistische en ondersteunende benadering die ouders helpt om de uitdagingen van het ouderschap aan te gaan. Door te focussen op de behoeften van het kind, het creëren van een veilige en liefdevolle omgeving, en het benutten van de beschikbare buffers, kunnen ouders hun kinderen optimaal laten ontwikkelen. Professionals spelen een cruciale rol in het ondersteunen van ouders en het bevorderen van een positieve ouder-kindrelatie. Het erkennen van de complexiteit van ouderschap en het bieden van solidariteit aan ouders zijn essentieel voor het voorkomen van problemen en het bevorderen van het welzijn van kinderen.
