Ouderlijk Gezag Na Scheiding: Vormen, Dynamieken en Ondersteuning

Na een scheiding blijven meer dan 90 procent van de ouders gezamenlijk het ouderlijk gezag over hun kinderen behouden. De manier waarop dit gezag wordt uitgeoefend, kan echter sterk variëren. Dit artikel beschrijft de verschillende vormen van ouderschap na scheiding, de dynamieken die hierbij een rol spelen, en de mogelijke ondersteuning die beschikbaar is. De informatie is gebaseerd op inzichten in de context van gescheiden gezinnen en de complexiteit van geblokkeerde ouder-kindrelaties.

Verschillende Vormen van Ouderschap

Er zijn verschillende manieren waarop ouders gezamenlijk ouderlijk gezag kunnen organiseren. De meest voorkomende vormen zijn coöperatief ouderschap, co-ouderschap en parallel ouderschap.

Coöperatief Ouderschap

Coöperatief ouderschap kenmerkt zich door regelmatige communicatie tussen de ouders. Beslissingen over belangrijke zaken worden samen genomen, en er zijn frequente momenten van samenkomen als gezin, bijvoorbeeld tijdens feestdagen of schoolgesprekken. Essentiële kenmerken zijn directe communicatie, gezamenlijke besluitvorming, samenwerking bij het oplossen van problemen en het plannen van activiteiten, en een focus op het belang van de kinderen. Ouders bespreken veranderingen in schema’s en vakanties in overleg en tonen flexibiliteit ten opzichte van verzoeken van de andere ouder. Ook opvoedvraagstukken worden samen besproken, waarbij zowel ouders als kinderen betrokken zijn.

Co-Ouderschap

Co-ouderschap is een vorm waarbij de zorg- en opvoedtaken ongeveer gelijk verdeeld zijn. Dit is een specifieke invulling van de zorgregeling die onderdeel is van het ouderschapsplan, dat wettelijk verplicht is voor scheidende ouders met minderjarige kinderen.

Parallel Ouderschap

Bij parallel ouderschap voeden de ouders hun kinderen elk op hun eigen manier op, zonder dat ze dit onderling afstemmen. De communicatie tussen de ouders is minimaal en beperkt zich vaak tot noodgevallen. Er worden duidelijke afspraken gemaakt om conflicten te verminderen, en beide ouders houden zich hier strikt aan. Er is weinig flexibiliteit in deze vorm van ouderschap. Een onafhankelijke derde persoon kan worden ingeschakeld om het contact tussen de ouders te ondersteunen, met name bij belangrijke beslissingen.

Dynamieken in Gescheiden Gezinnen

De dynamiek binnen gescheiden gezinnen kan complex zijn, en soms ontstaan er geblokkeerde ouder-kindrelaties. Deze problematiek is sinds 1998 steeds meer onder de aandacht gekomen, mede door de toename van gezamenlijk ouderlijk gezag.

Geblokkeerde Ouder-Kindrelaties

Een geblokkeerde ouder-kindrelatie ontstaat wanneer er geen contact meer is tussen een ouder en zijn of haar kind, terwijl de ouder dat contact wel wenst. Dit kan zich uiten in een sterke afwijzing van één ouder door het kind, zonder duidelijke en aantoonbare redenen. Kinderen in deze situatie lopen een significant hoger risico op negatieve ontwikkelingen, zoals depressie, angst, slechte emotieregulatie, een laag zelfbeeld, drugs- en alcoholgebruik en vroegtijdige schoolverlating.

Een kenmerk van geblokkeerde ouder-kindrelaties is dat kinderen vaak een geïdealiseerd beeld hebben van één ouder en de andere ouder demoniseren. Ze missen genuanceerde beelden van beide ouders en nemen vaak letterlijk de teksten over van de ouder bij wie ze wonen. Dit kan leiden tot een instabiel zelfbeeld en een verminderde veerkracht.

Triangulatie en Machteloosheid

In gescheiden gezinnen kunnen kinderen zich betrokken voelen bij de conflicten tussen hun ouders, wat leidt tot triangulatieprocessen. Ze vormen dan een bondgenootschap met één ouder tegen de andere ouder. Dit kan de geblokkeerde ouder-kindrelatie versterken. Ouders en hulpverleners kunnen in een machteloze positie terechtkomen, omdat ze vaak geconfronteerd worden met wanhopige, boze en bange ouders.

De Rol van de Maakbaarheidscultuur

De huidige maakbaarheidscultuur, waarin ongeluk en verdriet vermeden moeten worden, kan de problematiek verergeren. Ouders voelen de druk om hun kinderen gelukkig en beschermd op te voeden, waardoor kinderen minder leren omgaan met frustraties en ambivalenties. Dit kan leiden tot een zwart-witdenken, waarbij één ouder geïdealiseerd wordt en de andere gedemoniseerd.

Interventies en Ondersteuning

Het herstellen van een geblokkeerde ouder-kindrelatie is complex en vereist een zorgvuldige aanpak.

Meerstemmigheid en Loslaten

Het is essentieel dat ouders het idee loslaten dat ze nog controle hebben over de opvoeding van de andere ouder. Het accepteren van de scheiding en de verschillen in opvoedstijlen is cruciaal. Hulpverleners kunnen ouders ondersteunen door een ‘woord- en beeldverhaal’ te maken voor de kinderen, waarin alle stemmen een plek krijgen en de zorgen van iedereen worden geadresseerd.

Creatieve Opdrachten

Creatieve opdrachten kunnen helpen om de meerstemmigheid in systemen te vergroten en de interne dialoog bij ouders aan te wakkeren. Voorbeelden hiervan zijn het bekijken van documentaires over scheiding, het schrijven van een verhaal over de scheiding vanuit het perspectief van het kind, of het maken van een tekening die symboliseert wat de ouders voor hun kinderen willen bereiken.

Ondersteuning van Professionals

Professionals spelen een belangrijke rol bij het begeleiden van ouders en kinderen in gescheiden gezinnen. Het is belangrijk dat hulpverleners de complexiteit van de situatie erkennen en niet direct een ‘dader-slachtoffer’ dynamiek aannemen. Ze moeten ouders ondersteunen bij het loslaten van controle en het accepteren van de verschillen in opvoedstijlen.

Parallel Ouderschap met Ondersteuning

Bij parallel ouderschap kan een onafhankelijke derde persoon, zoals een mediator of sociaal werker, helpen om afspraken te maken en conflicten op te lossen. Dit is vooral belangrijk als ouders het moeilijk vinden om zelf tot overeenstemming te komen.

De Schottenaanpak

In situaties waarin er sprake is van toezicht door jeugdbescherming, kan de schottenaanpak worden toegepast. Dit is een meer verplichtende vorm van ouderschap, waarbij de communicatie tussen de ouders tot een minimum wordt beperkt.

Parallel Ouderschap: Specifieke Kenmerken

Parallel ouderschap vereist specifieke afspraken en een duidelijke structuur. Kenmerken zijn:

• Onregelmatige of beperkte communicatie tussen ouders.
• Communicatie via e-mail, whatsapp, een derde persoon of een speciaal schrift.
• Beslissingen worden niet zelf genomen, maar met hulp van een derde persoon.
• Minimale interactie tussen de twee gezinnen.
• Elke ouder neemt eigen beslissingen over de kinderen in zijn/haar eigen huis.
• Naleving van ouderschapsplannen, eventueel met ondersteuning van een externe instantie.
• Elke ouder is verantwoordelijk voor de eigen relatie met het kind.
• Overgangen van het kind tussen de huizen vinden plaats op een neutrale plek of via de school.

Conclusie

Ouderschap na scheiding kan verschillende vormen aannemen, elk met zijn eigen dynamiek en uitdagingen. Het is essentieel dat ouders zich bewust zijn van de mogelijke valkuilen, zoals geblokkeerde ouder-kindrelaties, en dat ze tijdig ondersteuning zoeken. Het loslaten van controle, het accepteren van verschillen en het centraal stellen van het welzijn van de kinderen zijn cruciale elementen voor een succesvolle co-ouderschap. Professionele begeleiding kan ouders helpen om de complexiteit van de situatie te navigeren en een positieve relatie met hun kinderen te behouden.

Bronnen

1. Petra Ackermans, Verschillende vormen van ouderschapsregelingen. https://petraackermans.nl/verschillende-vormen-van-ouderschapsregelingen
2. Tijdschriftsysteemtherapie, Geblokkeerde ouder-kindrelaties. https://www.tijdschriftsysteemtherapie.nl/inhoud/tijdschrift_artikel/ST-35-1-02/Geblokkeerde-ouder-kindrelaties
3. Vechtscheidingshulp, Wat is parallel ouderschap? https://www.vechtscheidingshulp.nl/faq-items/wat-is-parallel-ouderschap/
4. NJI, Welke vormen van ouderschap zijn er? https://www.nji.nl/scheiding/welke-vormen-van-ouderschap-zijn-er