Onbedoelde Zwangerschap en Kwetsbaar Ouderschap: Een Overzicht van Programma's en Aanpakken

In Nederland is onbedoelde zwangerschap een significant probleem, waarbij één op de vijf vrouwen er ooit mee te maken heeft gehad, en in 68% van de gevallen was deze zwangerschap ook ongewenst. Hoewel Nederland het relatief goed doet in vergelijking met andere landen op het gebied van anticonceptiegebruik en het terugdringen van tienerzwangerschappen, is er nog steeds ruimte voor verbetering. Dit artikel geeft een overzicht van de programma's en aanpakken die ZonMw ondersteunt om onbedoelde zwangerschap te voorkomen en kwetsbaar (jong) ouderschap te ondersteunen, met speciale aandacht voor risicogroepen.

Risicogroepen en Programma Doelstellingen

Het programma Onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap richt zich op specifieke groepen die een verhoogd risico lopen. Deze omvatten leerlingen van het (voortgezet) speciaal onderwijs, studenten van het mbo (niveau 1 en 2), jongeren in de gesloten en open residentiële jeugdhulp, cliënten van de LVB-sector (licht verstandelijke beperking), migranten, asielzoekers en statushouders, multiprobleemgezinnen en dak- en thuislozen. De doelstellingen van het programma zijn gericht op het genereren van kennis, het stimuleren van de toepassing van die kennis in de praktijk, het bevorderen van integrale samenwerking en het verbeteren van de samenwerking tussen kennisinstituten en de praktijk.

Programmalijnen en Projecten

Het programma is ingericht in twee programmalijnen: Praktijkverbetering en Onderzoek. In 2019 werd een subsidieoproep geopend voor de programmalijn Praktijkverbetering, gevolgd door een oproep voor de programmalijn Onderzoek eind datzelfde jaar. Binnen het programma lopen verschillende soorten projecten, waaronder samenwerkingsverbanden, onderzoeksprojecten, voucherprojecten en implementatieprojecten. Een belangrijk onderdeel van het programma is het Leernetwerk KOOZ (Kwetsbaar Ouderschap en Onbedoelde Zwangerschap), dat als doel heeft kennisuitwisseling en afstemming tussen de gehonoreerde projecten te bevorderen. Dit netwerk telt momenteel meer dan 150 professionals en biedt een platform voor het delen van ervaringen, kennis en tools.

Aanpakken voor Preventie en Ondersteuning

Verschillende projecten binnen het programma richten zich op specifieke aanpakken voor preventie en ondersteuning. Een voorbeeld is het project "Maak Seggs Bespreekbaar", dat zich richt op het voorkomen van onbedoelde zwangerschappen in Almere en inmiddels is uitgebreid naar de regio Flevoland. Dit project omvat een campagne en een Serious Game die jongeren bewust maken van de gevolgen van onveilig vrijen en jong ouderschap. Om de interventie beter maatschappelijk te verankeren, is een toolbox ontwikkeld met materialen voor ouders, scholen en gemeenten. Deze toolbox is ontworpen om direct toepasbaar te zijn en aan te sluiten bij de behoeften van de doelgroepen, waarbij ouders, docenten en beleidsmakers actief betrokken zijn bij het ontwerp.

Een ander project richt zich op de implementatie van de interventie "Lang Leve de Liefde" voor het VSO Cluster 4. Daarnaast zijn er projecten die zich richten op de nazorg bij onbedoelde zwangerschap van vluchtelingen en op het verbeteren van de samenwerking tussen medische en sociale domeinen bij de ondersteuning van kwetsbare zwangeren en jonge ouders. Ook wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van lokale praktijken in Harderwijk en omliggende gemeenten voor inwoners met een licht verstandelijke beperking.

Samenwerkingsverbanden en Lokale Initiatieven

Verspreid over Nederland zijn er verschillende samenwerkingsverbanden actief die werken aan de preventie van en ondersteuning bij onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap. Deze samenwerkingsverbanden bestaan uit gemeenten, praktijk- en uitvoeringsorganisaties en onderzoeksorganisaties, en zijn vaak verbonden met lokale coalities van het actieprogramma Kansrijke Start. Voorbeelden van lokale initiatieven zijn "In Groningen doen we het samen", "Shkorey - Verbeterde ondersteuning in Leeuwarden", "Vóór een Kansrijke Start in Zaanstad" en "ONE - samen voor preventie van kwetsbare zwangerschappen in Almere".

Impact Stimuleringssubsidie en Verspreidingsplannen

Om de resultaten van de lopende en afgeronde projecten verder te implementeren in beleid, onderwijs en praktijk, is een Impact stimuleringssubsidie beschikbaar. Deze subsidie, met een maximale looptijd van 18 maanden, is bedoeld voor gezamenlijke projecten van minimaal drie projecten uit het programma Onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap. Daarnaast kunnen projecten een Verspreidings- en Implementatieplan (VIMP) indienen voor een periode van 12 maanden om extra activiteiten te ontplooien om de resultaten van hun projecten in de praktijk te brengen.

Focus op Kennisdeling en Implementatie

Een belangrijk aspect van het programma is de focus op kennisdeling en implementatie. Het Leernetwerk KOOZ speelt hierin een cruciale rol door het faciliteren van de uitwisseling van ervaringen en kennis tussen de projecten. Daarnaast worden er regelmatig bijeenkomsten georganiseerd waar de projectleiders van elkaar kunnen leren en samenwerken. De resultaten van de ZonMw-projecten worden op deze manier eenduidig en in samenhang beschikbaar gesteld voor de praktijk.

Financiering en Subsidieoproepen

ZonMw heeft verschillende subsidieoproepen geopend in het kader van het programma Onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap. De deadline voor het indienen van een uitgewerkte subsidieaanvraag voor de Impact stimuleringssubsidie was 4 februari 2025. Voor de VIMP-subsidie kan maximaal € 25.000,- worden aangevraagd. De aanvraag moet worden ingediend door een aanvrager van een lopend of afgerond project uit het programma.

Conclusie

Het programma Onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap van ZonMw omvat een breed scala aan projecten en aanpakken die gericht zijn op het voorkomen van onbedoelde zwangerschap en het ondersteunen van kwetsbare (jonge) ouders. Door de focus op risicogroepen, samenwerking, kennisdeling en implementatie, beoogt het programma een significante impact te hebben op de gezondheid en het welzijn van kinderen en hun ouders. De toolboxen, campagnes en lokale initiatieven die in het kader van het programma worden ontwikkeld, dragen bij aan een betere toegankelijkheid van informatie en ondersteuning voor degenen die het het meest nodig hebben.

Bronnen

1. ZonMw - Programma Onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap
2. ZonMw - Nieuws: Programma Onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap van start
3. ZonMw - Maak Seggs Bespreekbaar
4. ZonMw - Implementatieprojecten Onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap
5. ZonMw - Impact stimuleringssubsidie
6. ZonMw - Kennissynthese Onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap
7. Leernetwerk KOOZ
8. ZonMw - Verspreidings- en implementatieplan (VIMP)
9. ZonMw - Samenwerkingsverbanden