De beoordeling van ouderschap is een complex proces, vooral in situaties waar gezinnen te maken hebben met meervoudige en complexe problemen. Jeugdbescherming Gelderland (Jbgld) speelt hierin een belangrijke rol, met als ultiem doel het waarborgen van de veiligheid en optimale ontwikkeling van kinderen. Deze beoordeling richt zich niet op perfectie, maar op wat ‘goed genoeg’ is, rekening houdend met de individuele omstandigheden van het gezin en de behoeften van het kind. Dit artikel biedt een overzicht van de factoren die in deze beoordeling meespelen, gebaseerd op inzichten uit verschillende bronnen.
Wat Betekent Goed Genoeg Ouderschap?
Het concept ‘goed genoeg ouderschap’ is niet eenduidig. Het gaat erom dat kinderen voldoende ondersteuning krijgen in hun ontwikkeling. De Vries et al. (2005) onderscheiden vier kwalificaties van ouderschap: goed, goed genoeg, problematisch en tekortschietend. Tekortschietend ouderschap omvat verwaarlozing, mishandeling of onvoldoende ondersteuning. Goed genoeg ouderschap is echter voldoende om een kind een gezonde start te geven. Het is belangrijk te benadrukken dat dit geen streven naar perfectie inhoudt. Zoals een jeugdbeschermer stelt, is het in geen enkel huishouden perfect, en dat hoeft ook niet. Het is essentieel dat ouders ruimte hebben om te leren en te groeien, en dat er ruimte is voor fouten.
Het Best Interest of the Child (BIC)-model
Bij de beoordeling van ouderschap wordt vaak gebruik gemaakt van het Best Interest of the Child (BIC)-model (Kalverboer & Zijlstra, 2006; Zijlstra, 2012). Dit model, gebaseerd op het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, omvat veertien voorwaarden waaronder een kind zich optimaal kan ontwikkelen. Deze voorwaarden zijn verdeeld over het gezin en de samenleving. Het model helpt professionals om de omstandigheden in kaart te brengen en te bepalen welke factoren de ontwikkeling van het kind beïnvloeden.
Dimensies van Ouderschap en Gezinsfunctioneren
Het Framework for the Assessment of Children in Need and Their Families (Department of Health, 2000) biedt een gestructureerde aanpak om de ontwikkeling en veiligheid van een kind te beoordelen. Dit framework identificeert drie domeinen die de ontwikkeling van een kind bepalen: de ontwikkelingsbehoeften van het kind, de capaciteiten van de ouders om in die behoeften te voorzien, en de invloed van gezins- en omgevingsfactoren.
Binnen deze domeinen worden verschillende dimensies in kaart gebracht:
- Gezinsgeschiedenis en functioneren: Wie maken deel uit van het gezin, hoe zijn de relaties, welke ervaringen hebben de ouders meegebracht?
- Familie: Wie zijn onderdeel van de bredere familie, welke impact hebben zij op het kind en het gezin?
- Woning: Zijn er basisfaciliteiten aanwezig, is de woning veilig en hygiënisch?
- Werk en inkomsten: Is er voldoende inkomen om in de behoeften van het gezin te voorzien?
- Sociale integratie: Is het gezin geïntegreerd in de samenleving, hebben de ouders een sociaal netwerk?
- Gemeenschapsbronnen: Welke faciliteiten en diensten zijn beschikbaar in de buurt (gezondheidszorg, dagopvang, scholen)?
Essentiële Voorwaarden voor Goed Genoeg Ouderschap
Naast de bredere context van het gezin, zijn er specifieke voorwaarden die essentieel zijn voor goed genoeg ouderschap:
- Veiligheid: Een veilige leefomgeving bieden, bescherming tegen gevaar, passend toezicht.
- Emotionele warmte: Waardering, respect, empathie, betrokkenheid.
- Stimulering: Bevordering van cognitieve ontwikkeling, leermogelijkheden, ondersteuning bij onderwijs.
- Regels en grenzen: Heldere verwachtingen, omgang met frustraties, leren omgaan met conflicten, passende verantwoordelijkheden.
- Stabiliteit: Structuur, continuïteit, voorspelbaarheid, fysieke en psychische beschikbaarheid van een vaste opvoeder.
De Rol van Jeugdbescherming Gelderland
Jeugdbescherming Gelderland (Jbgld) treedt in actie wanneer de veilige ontwikkeling van kinderen wordt bedreigd door ernstige problemen. De organisatie werkt samen met gezinnen, netwerken en andere professionals om verdere escalatie te voorkomen. In sommige gevallen kan de kinderrechter een ondertoezichtstelling, voogdijmaatregel of jeugdreclassering opleggen, die door Jbgld wordt uitgevoerd.
Beoordeling bij Scheiding
Bij scheidingen is het belangrijk om te kijken naar de afspraken in het ouderschapsplan en te beoordelen of het kind voldoende ondersteuning krijgt. De kwaliteit van het contact tussen ouders en kind is vaak belangrijker dan de frequentie van de contactmomenten. Voortdurende conflicten tussen ouders kunnen schadelijk zijn voor het kind en het is belangrijk dat ouders leren hun conflicten te beheersen. Onverwerkt trauma bij ouders kan de samenwerking in de weg staan. Het is essentieel dat ouders samen instemmen met de afspraken over omgang en zorg, en dat ze niet op een belastende manier over elkaar praten in aanwezigheid van het kind.
Juridische Aspecten van Omgangsregelingen
Juridisch gezien hebben beide ouders in principe recht op omgang met hun kinderen, tenzij er zwaarwegende redenen zijn om dit recht in te perken. Jeugdzorginstanties zoals Jbgld kunnen adviseren over of besluiten om een omgangsregeling aan te passen, bijvoorbeeld in het kader van een ondertoezichtstelling of voogdijmaatregel. Het belang van het kind staat hierbij centraal. Als een omgangsregeling schadelijk is voor het welzijn van het kind, kan deze worden beperkt of opgeschort.
Het Belang van Samenwerking en Vertrouwen
Een succesvolle beoordeling van ouderschap vereist een open en eerlijke samenwerking tussen professionals, ouders en het kind. Het is belangrijk om ouders in hun kracht te zetten en hen te ondersteunen waar nodig. Professionals moeten hun eigen normen en waarden opzij zetten en ruimte geven aan het ‘goed genoeg’ van het gezin. Het opbouwen van vertrouwen en het betrekken van het netwerk van de ouders zijn essentieel.
Conclusie
De beoordeling van ouderschap is een complex proces dat gericht is op het waarborgen van het welzijn en de optimale ontwikkeling van het kind. Het concept ‘goed genoeg ouderschap’ erkent dat perfectie niet haalbaar is en dat ouders ruimte nodig hebben om te leren en te groeien. Door gebruik te maken van modellen zoals het BIC-model en het Framework for the Assessment of Children in Need and Their Families, kunnen professionals een gestructureerde en objectieve beoordeling maken, rekening houdend met de individuele omstandigheden van het gezin. Het uiteindelijke doel is om kinderen een veilige en stimulerende omgeving te bieden waarin ze zich optimaal kunnen ontwikkelen.
