Gezamenlijk Ouderschap: Een Overzicht van Vormen en Afspraken

Gezamenlijk ouderschap is een steeds vaker voorkomende vorm van opvoeden na een scheiding of relatiebeëindiging in Nederland. Het impliceert dat beide ouders betrokken blijven bij de opvoeding en verzorging van hun kinderen, maar de concrete invulling hiervan kan variëren. Dit artikel biedt een overzicht van de verschillende vormen van gezamenlijk ouderschap, de afspraken die hierbij horen, en de aandachtspunten voor ouders en professionals. De informatie is gebaseerd op beschikbare gegevens en richtlijnen omtrent ouderschap na scheiding.

Verschillende Vormen van Ouderschap

Na een scheiding of relatiebeëindiging zijn er verschillende manieren waarop ouders de zorg en opvoeding van hun kinderen kunnen organiseren. De meest voorkomende vormen zijn co-ouderschap en parallel ouderschap.

Co-ouderschap kenmerkt zich door regelmatige communicatie tussen ouders, gezamenlijke besluitvorming en samenwerking bij het oplossen van problemen. Ouders hebben rechtstreeks contact met elkaar en werken samen aan het welzijn van de kinderen. Dit kan zich uiten in het samen bezoeken van gesprekken op school, het gezamenlijk plannen van activiteiten en het bespreken van veranderingen in schema's en vakanties. Een belangrijk aspect is dat ouders elkaar een prettige overgang van het ene naar het andere huis willen bieden. In de praktijk kan co-ouderschap betekenen dat de zorg- en opvoedtaken gelijk verdeeld zijn, bijvoorbeeld door de kinderen om de week te zien.

Parallel ouderschap daarentegen, houdt in dat ouders hun kinderen elk op hun eigen manier opvoeden, zonder intensieve samenwerking of overleg. De communicatie tussen ouders is minimaal en vaak beperkt tot noodzakelijke informatie. Afspraken worden vastgelegd in een ouderschapsplan en beide ouders houden zich hier strikt aan. Er is weinig ruimte voor aanpassingen en de focus ligt op het vermijden van conflicten. Communicatie kan via e-mail, whatsapp of een derde persoon verlopen.

Naast deze twee hoofd vormen, bestaan er nog andere varianten, zoals birdnesting. Hierbij blijven de kinderen in het ouderlijk huis wonen en wisselen de ouders van verblijfplaats. Dit biedt de kinderen stabiliteit en behoud van hun vertrouwde omgeving.

Het Ouderschapsplan: De Basis voor Goede Afspraken

Een ouderschapsplan is een wettelijk verplicht document voor ouders die willen scheiden en kinderen hebben jonger dan 18 jaar. Het ouderschapsplan beschrijft hoe ouders de zorg en opvoeding van hun kinderen na de scheiding willen regelen en welke afspraken ze daarover hebben gemaakt. Het is een instrument om de zorg voor de kinderen te waarborgen.

In het ouderschapsplan kunnen verschillende aspecten aan bod komen, waaronder:

• De betrokkenheid van de kinderen bij het opstellen van het plan.
• De zorgregeling of omgangsregeling, die de verdeling van de zorg- en opvoedtaken of de frequentie van contact met de niet-hoofdopvoeder regelt.
• De manier waarop ouders elkaar informeren over hun kind.
• De procedure voor het nemen van belangrijke beslissingen over het kind, zoals schoolkeuze.
• De kosten van de verzorging en opvoeding (kinderalimentatie).

Het is belangrijk dat het ouderschapsplan helder en concreet is, zodat er geen ruimte is voor misverstanden. Ouders kunnen een hulpverlener of mediator inschakelen om hen te helpen bij het opstellen van het plan.

Ouderlijk Gezag en Juridische Aspecten

Ouderlijk gezag is de verantwoordelijkheid die rechten en plichten met zich meebrengt voor ouders. Het betekent dat ouders samen beslissingen mogen nemen over hun kind en verantwoordelijk zijn voor de opvoeding en verzorging. In de meeste gevallen hebben beide ouders gezamenlijk het ouderlijk gezag na een scheiding.

Echter, er zijn uitzonderingen. Als ouders niet getrouwd waren of een geregistreerd partnerschap hebben gehad, is er alleen sprake van gezamenlijk gezag als de vader het kind heeft erkend en de ouders samen het gezag hebben aangevraagd bij de rechtbank. Anders heeft alleen de moeder het gezag.

Sinds 1 januari 2023 krijgen ongehuwde en niet-geregistreerde partners automatisch het gezamenlijk gezag met de moeder als het kind erkend wordt.

In specifieke situaties, zoals bij twee vrouwen die samen een kind krijgen, gelden andere regels. Als beide vrouwen ouder zijn (bijvoorbeeld door gebruik van een donor), hebben ze automatisch gezamenlijk gezag. Als de donor bekend is, is de duomoeder volgens de wet geen ouder, maar kan wel gezamenlijk gezag hebben met de moeder als er geen andere ouder is.

Communicatie en Samenwerking

Effectieve communicatie en samenwerking tussen ouders zijn essentieel voor het welzijn van de kinderen na een scheiding. Het is belangrijk dat ouders elkaar respecteren en openstaan voor elkaars perspectief. Zelfs als er conflicten zijn, moeten ouders proberen om in het belang van de kinderen te handelen.

Ouders kunnen afspreken om regelmatig met elkaar te overleggen over de kinderen en om samen beslissingen te nemen. Het is ook belangrijk om de kinderen te betrekken bij het proces en hen de ruimte te geven om hun mening te uiten.

Professionals kunnen ouders helpen bij het verbeteren van hun communicatie en samenwerking. Een mediator kan bijvoorbeeld helpen om conflicten op te lossen en om tot een gezamenlijk ouderschapsplan te komen.

Aandachtspunten voor Professionals

Professionals die met gescheiden ouders werken, spelen een belangrijke rol bij het ondersteunen van het welzijn van de kinderen. Het is belangrijk om:

• De pijnpunten van de ouders te identificeren en te werken aan het opbouwen van vertrouwen en motivatie.
• Ouders aan te spreken vanuit hun rol als ouder, maar hen ook als individuen te zien met hun eigen behoeften en achtergrond.
• Goed te luisteren naar de wensen en behoeften van de kinderen en deze te betrekken bij het proces.
• Het netwerk van de ouders te betrekken bij het uitvoeren van de gemaakte afspraken.
• Rekening te houden met de mogelijkheid van scheidingstrauma bij ouders en kinderen.

De Rol van Kinderen

Het is van groot belang dat kinderen zich veilig en gesteund voelen tijdens en na de scheiding van hun ouders. Ze moeten het gevoel hebben dat ze bij beide ouders terecht kunnen en dat hun mening wordt gerespecteerd. Ouders moeten ervoor zorgen dat de kinderen niet in de problemen tussen hen terechtkomen en dat ze niet het gevoel hebben dat ze partij moeten kiezen.

Het is goed om kinderen te informeren over de scheiding op een manier die aansluit bij hun leeftijd en begrip. Ouders moeten eerlijk en open zijn, maar vermijden om negatieve opmerkingen over de andere ouder te maken.

Conclusie

Gezamenlijk ouderschap kan een succesvolle manier zijn om de zorg en opvoeding van kinderen na een scheiding te organiseren. Het is echter belangrijk dat ouders zich bewust zijn van de verschillende vormen van ouderschap en de afspraken die hierbij horen. Een goed ouderschapsplan, effectieve communicatie en samenwerking, en aandacht voor het welzijn van de kinderen zijn essentieel voor een positieve uitkomst. Professionals kunnen een belangrijke rol spelen bij het ondersteunen van ouders en kinderen tijdens dit proces.

Bronnen

1. Nationale Jeugd Instituut
2. Rijksoverheid - Ouderlijk Gezag
3. Digitaal Scheidingsloket - Ouderschapsplan
4. Adviespunt SKO - Verschillende vormen van ouderschap
5. Curess - Gezamenlijk Ouderschap
6. Richtlijnen Jeugdhulp - Scheiding
7. Vechtscheidingshulp - Parallel Ouderschap
8. Rijksoverheid - Scheiden
9. Curess - Diensten Gezamenlijk Ouderschap
10. JMouders - Ouderschapsplan Afspraken