Ouderschapsverlof is een belangrijk onderdeel van het wettelijk kader in Nederland voor werkende ouders. Het biedt de mogelijkheid om tijd uit te trekken van het werk om zich volledig aan te kunnen passen op het leven met een nieuw kind. Dit verlof kan worden genomen voor kinderen tot 8 jaar oud, inclusief adoptie- en pleegkinderen. Sinds 2 augustus 2022 is er een wettelijke regeling voor betaald ouderschapsverlof, wat betekent dat ouders in het eerste levensjaar van hun kind negen weken kunnen genieten van een deel van hun inkomen uitgekeerd door UWV. Bovendien zijn er collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO’s) die extra regels of voorwaarden bepalen, afhankelijk van de sector waarin de ouder werkt.
In deze gids worden de belangrijkste aspecten van ouderschapsverlof besproken, inclusief wie er recht op heeft, hoe het verlof kan worden aangevraagd, wat de financiële gevolgen zijn, en hoe het verlof beïnvloed kan worden door de cao-regels van een bedrijf of sector. De informatie is gebaseerd op de wettelijke regels en de meest recente CAO-aanvullingen, zoals die beschreven staan in de betrouwbare bronnen van Rijksoverheid.nl en andere relevante organisaties.
Ouderschapsverlof: Definitie en Aanvullende Regels
Ouderschapsverlof is een wettelijk recht dat werknemers toestaat om een bepaalde hoeveelheid werkuren of weken uit te trekken om zich met hun kind te bezighouden. Het maximum aantal verlofuren is 26 keer het aantal uren dat de werknemer gemiddeld per week werkt. Dit verlof kan worden genomen voor elk kind tot 8 jaar oud, inclusief adoptie- en pleegkinderen. Ouderschapsverlof is beschreven in de Wet arbeid en zorg (WAZO) en kan worden aangevuld door sectorale CAO’s, zoals de CAO Rijk.
De wettelijke aanspraak op ouderschapsverlof is in 2022 belangrijk aangepast met het invoeren van de Wet betaald ouderschapsverlof (WBO). Deze wet geeft ouders het recht op negen weken gedeeltelijk betaald ouderschapsverlof in het eerste levensjaar van hun kind. Dit verlof is bovenop het zwangerschapsverlof voor de moeder en het geboorteverlof voor de partner. De betaalde verlofperiode betreft 70 procent van het gemiddelde daakloon van de ouder, maximaal het maximumbedrag zoals vastgesteld door UWV.
Rechten en Beperkingen van Ouderschapsverlof
Het recht op ouderschapsverlof geldt onder bepaalde voorwaarden. Een aantal belangrijke regels zijn:
- Leeftijd van het kind: Ouderschapsverlof kan worden genomen voor kinderen tot 8 jaar oud.
- Per kind: Voor elk kind heeft een ouder recht op ouderschapsverlof.
- Meerdere kinderen: Voor meerdere kinderen tegelijk kan ouderschapsverlof worden genomen zonder dat het verlof voor een eerder kind eerst moet worden afgemaakt.
- Beide ouders: Beide ouders hebben recht op ouderschapsverlof, ongeacht het geslacht of de relatie met het kind.
- Tweelingen en meervoudige geboortes: Voor tweelingen en meervoudige geboortes heeft iedere ouder recht op ouderschapsverlof voor elk kind.
- Adoptie- en pleegkinderen: Ook ouders van adoptie- of pleegkinderen kunnen ouderschapsverlof opnemen, mits het kind in hun huiswoont en opgenomen staat in de basisregistratie personen.
De wettelijke regels zijn uitgebreid in de CAO Rijk. Tot 2 augustus 2022 gold in die CAO een aanvulling die ouders 13 weken ouderschapsverlof toestond. Sinds de invoering van de Wet betaald ouderschapsverlof is het maximum verlof in de CAO Rijk verlaagd naar 9 weken, maar deze zijn gedeeltelijk betaald. Daarnaast is de voorwaarde van minimaal 1 jaar dienstverband bij de sector Rijk voor de aanspraak op ouderschapsverlof afgevoegd.
Wettelijke Aanspraak versus CAO-Aanvulling
Het verschil tussen wettelijke aanspraak en aanvullende regels in CAO’s is belangrijk om te begrijpen. De Wet arbeid en zorg bepaalt de wettelijke minimumregels voor ouderschapsverlof. In veel sectoren zijn de CAO’s echter uitgebreid met aanvullende regels die ouders meer rechten geven.
Deze aanvullende regels kunnen bijvoorbeeld het aantal verlofweken vergroten of het inkomen tijdens het verlof verhogen. In de CAO Rijk was tot 2022 sprake van een aanvulling van 13 weken ouderschapsverlof. Sinds de invoering van de WBO is deze aanvulling aangepast naar 9 weken ouderschapsverlof, waarvan 70 procent van het loon betaald wordt door UWV.
Ook is de voorwaarde van 1 jaar dienstverband bij de sector Rijk voor de aanspraak op ouderschapsverlof afgevoegd. Dit betekent dat werknemers in de sector Rijk nu direct recht hebben op ouderschapsverlof, zonder eerst 1 jaar in dienst te zijn bij de sector.
Het Aanvragenproces voor Ouderschapsverlof
Het aanvragen van ouderschapsverlof verloopt in meerdere stappen. De ouder dient eerst met de werkgever af te spreken hoeveel verlofuren of verlofweken er worden genomen, wanneer dit verlof wordt ingeroosterd, en of er sprake is van betaald ouderschapsverlof. Deze afspraken zijn belangrijk om eventuele arbeidsverhoudingsproblemen te voorkomen.
De werkgever is verplicht om ouderschapsverlof toe te staan, tenzij er sprake is van een zwaarwegend dienstbelang. In dat geval kan de werkgever het verlof aanpassen, bijvoorbeeld door het verlof over meerdere perioden te spreiden. De aanpassing geldt voor het hele ouderschapsverlof, niet alleen voor een deel ervan.
Naast deze afspraken is het ook belangrijk om de financiële aspecten van ouderschapsverlof te begrijpen. Het verlof is grotendeels onbetaald, tenzij de ouder kiest voor de wettelijk toegestane betaalde variant. In dat geval dient de werkgever een aanvraag bij UWV te doen voor de uitkering van 70 procent van het daakloon. Deze uitkering is alleen mogelijk als het verlof binnen het eerste levensjaar van het kind wordt genomen.
Stappen om Ouderschapsverlof aan te vragen
Afspraken met de werkgever: De ouder bespreekt het verlof minstens 2 maanden voor de eerste verlofdag met de werkgever. Tijdens deze afspraak wordt besproken hoeveel verlofuren of verlofweken er worden genomen, wanneer en hoe het verlof wordt ingeroosterd.
Aanvragen van betaald ouderschapsverlof: Als de ouder kiest voor betaald ouderschapsverlof, dient de werkgever een aanvraag bij UWV te doen. Dit kan via het werkgeversportaal of via Digipoort. De aanvraag moet binnen 1 jaar en 3 maanden na de eerste verlofdag worden gedaan, anders kan de uitkering niet worden verstrekt.
Aanvragen via Digipoort of formulier: Voor sommige werknemers, zoals hulpverleners die voor minder dan 4 dagen per week werken, is het aanvragen van betaald ouderschapsverlof via Digipoort of via telefonisch contact met UWV nodig.
Vakantiedagen opbouwen: Tijdens ouderschapsverlof kunnen vakantiedagen worden opgebouwd. Pensioenrecht wordt echter niet verstrekt tijdens ouderschapsverlof.
Aanvullende arbeidsvoorwaarden: Controleer of er aanvullende regels zijn in de cao van het bedrijf of de sector. Deze regels kunnen het aantal verlofuren, het inkomen tijdens het verlof of de voorwaarden voor het opnemen van ouderschapsverlof beïnvloeden.
Aanpassing van het contract: Ouderschapsverlof verandert niet het aantal uren dat een ouder per week werkt. Als de ouder na het verlof wil werken in een ander contract, bijvoorbeeld met minder uren of met flexibel werken, kan een verzoek worden ingediend via de Wet Flexibel Werken.
Financiële Gevolgen van Ouderschapsverlof
Ouderschapsverlof heeft meestal een directe invloed op het inkomen van de ouder. Het verlof is grotendeels onbetaald, wat betekent dat de ouder minder verdiend tijdens het verlof. Als er sprake is van betaald ouderschapsverlof, wordt 70 procent van het daakloon uitgekeerd door UWV. Deze uitkering is alleen beschikbaar als het verlof binnen het eerste levensjaar van het kind wordt genomen.
Inkomensverandering en Toeslagen
De verandering in inkomen tijdens ouderschapsverlof kan ertoe leiden dat de ouder extra toeslagen krijgt of dat de belastingen lager worden. Ouders kunnen bijvoorbeeld aanspraak maken op de kinderopvangtoeslag, zorgtoeslag of huurtoeslag, afhankelijk van het inkomen en de omstandigheden. Het is belangrijk om deze veranderingen aan de Belastingdienst door te geven, zodat het juiste bedrag aan toeslagen kan worden uitgekeerd.
Ouders moeten ook rekening houden met het sociaal minimum. Dit is het minimumbedrag dat nodig is om in het levensonderhoud te voorzien. Als het inkomen van de ouder onder het sociaal minimum komt, kan aanvullende bijstand worden uitgekeerd. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als het ouderschapsverlof volledig onbetaald is of als het inkomen daalt door het opnemen van verlof.
Verandering in Belasting
Bij ouderschapsverlof kan het inkomen van de ouder dalen, wat betekent dat de belastingen lager kunnen worden. Dit is van toepassing op de inkomstenbelasting, de premie van de zorgverzekering en andere premies. Ouders kunnen dit aanpassen bij de Belastingdienst zodra het verlof is aangevraagd.
Betaald Ouderschapsverlof en Deelname aan Werk
Betaald ouderschapsverlof is bedoeld om ouders te ondersteunen tijdens de eerste weken na de geboorte van het kind. Tijdens deze periode wordt 70 procent van het daakloon uitgekeerd door UWV, zolang het verlof binnen het eerste levensjaar van het kind wordt genomen. Deze uitkering is niet bedoeld als een vervanging van het volledige inkomen, maar als een aanvulling om de financiële druk te verlichten.
Ouders kunnen tijdens het ouderschapsverlof ook werken, mits dit binnen bepaalde limieten valt. Als een ouder bijvoorbeeld 10 uur per week ouderschapsverlof geniet, kan deze ook 10 uur per week werken aan een ander baantje, zolang het totaal aantal uren niet boven de limiet komt.
Ouderschapsverlof en Werkgevers
Werkgevers spelen een centrale rol in het opnemen en aanvragen van ouderschapsverlof. Het is belangrijk dat ouders en werkgevers samenwerken om het verlof zo vlot mogelijk te laten verlopen. De werkgever is verplicht om ouderschapsverlof toe te staan, tenzij er sprake is van een zwaarwegend dienstbelang. In dat geval kan het verlof worden aangepast, bijvoorbeeld door het verlof over meerdere perioden te spreiden.
Zwaarwegend Dienstbelang
Als een werkgever gelooft dat het opnemen van ouderschapsverlof een zwaarwegend dienstbelang zou kunnen schaden, kan het verlof worden aangepast. Dit is bijvoorbeeld het geval als de ouder een cruciale functie vervult in de organisatie of als er sprake is van een tijdelijke drukte in het werk. In dat geval kan het verlof worden uitgespreid over meerdere perioden of worden verplaatst naar een andere tijd.
Het is belangrijk om te weten dat de aanpassing van ouderschapsverlof alleen geldt voor het hele verlof, niet alleen voor een deel ervan. Dit betekent dat de ouder het hele verlof moet aanpassen, ook als slechts een klein deel van het verlof in het dienstbelang zou kunnen schaden.
Verplichtingen van Werkgevers
Werkgevers zijn verplicht om ouderschapsverlof toe te staan, zolang de ouder voldoet aan de wettelijke voorwaarden. De werkgever is verplicht om de afspraken over ouderschapsverlof te maken, het verlof in te roosteren en de betaalde variant van ouderschapsverlof aan te vragen bij UWV. Bovendien is de werkgever verplicht om de ouder te informeren over de wettelijke regels en de aanvullende regels in de cao van de sector.
Aanvullende Arbeidsvoorwaarden
De aanvullende regels in de cao van een sector of bedrijf kunnen het recht op ouderschapsverlof beïnvloeden. Deze regels kunnen het aantal verlofuren, het inkomen tijdens het verlof of de voorwaarden voor het opnemen van ouderschapsverlof beïnvloeden. Ouders moeten dus controleren of er aanvullende regels zijn in hun cao, zodat ze weten wat hun rechten zijn.
In sommige sectoren zijn er extra regels voor ouderschapsverlof. Deze regels kunnen bijvoorbeeld het aantal verlofuren vergroten of het inkomen tijdens het verlof verhogen. In de CAO Rijk is bijvoorbeeld sprake van een aanvulling die ouders 13 weken ouderschapsverlof toestaat, terwijl de wettelijke regel 26 weken ouderschapsverlof bepaalt. Sinds de invoering van de WBO is deze aanvulling aangepast naar 9 weken ouderschapsverlof, waarvan 70 procent van het loon betaald wordt door UWV.
Terugbetaling van Uitkeringen
Ouders die kiezen voor betaald ouderschapsverlof moeten rekening houden met eventuele terugbetalingplichten. Tot 2022 gold in de CAO Rijk dat ouders die het verlof op slot van dienst of met ontslag op staande voet verlieten binnen 1 jaar na afloop van het ouderschapsverlof, de uitkeringen moesten terugbetalen. Sinds de invoering van de WBO is deze terugbetalingplicht afgevoegd, wat betekent dat ouders nu vrije keuze hebben over hun toekomstige werkgelegenheid zonder het risico op terugbetaling van uitkeringen.
Ouderschapsverlof en Ziekte
Ouderschapsverlof kan worden genomen voor het eerste levensjaar van het kind of het eerste jaar dat het kind via adoptie of pleegzorg in het gezin is gekomen. Tijdens deze periode kan het verlof worden afgewisseld met andere verlofsperioden, zoals vakantie of ziekteverlof.
Als een ouder ziek wordt tijdens ouderschapsverlof, kan de werkgever alleen de uren uitkeren die normaal door de ouder zouden worden gewerkt. Dit betekent dat de ouder geen extra uitkeringen krijgt voor ziekteverlof tijdens ouderschapsverlof. Ouders kunnen wel aanspraak maken op zorgverzekeringen of andere uitkeringen via de zorgverzekeraar of UWV.
Ouderschapsverlof en Feestdagen
Ouderschapsverlof kan op feestdagen worden genomen. Deze dagen gelden automatisch als ouderschapsverlof en zijn niet vergoedbaar. Dit betekent dat ouders geen extra vergoeding krijgen voor het opnemen van ouderschapsverlof op feestdagen.
Conclusie
Ouderschapsverlof is een wettelijk recht dat ouders toestaat om tijd uit te trekken van het werk om zich met hun kind te bezighouden. Het verlof kan worden genomen voor kinderen tot 8 jaar oud, inclusief adoptie- en pleegkinderen. Sinds 2022 is er een wettelijke regeling voor betaald ouderschapsverlof, wat betekent dat ouders in het eerste levensjaar van hun kind negen weken kunnen genieten van een deel van hun inkomen uitgekeerd door UWV.
De aanvullende regels in de cao van een sector of bedrijf kunnen het recht op ouderschapsverlof beïnvloeden. Ouders moeten dus controleren of er aanvullende regels zijn in hun cao, zodat ze weten wat hun rechten zijn. Het aanvragen van ouderschapsverlof verloopt in meerdere stappen, waarbij de werkgever een centrale rol speelt.
Het opnemen van ouderschapsverlof heeft meestal een directe invloed op het inkomen van de ouder. Het verlof is grotendeels onbetaald, tenzij de ouder kiest voor de wettelijk toegestane betaalde variant. In dat geval dient de werkgever een aanvraag bij UWV te doen voor de uitkering van 70 procent van het daakloon.
Ouders moeten ook rekening houden met de financiële gevolgen van ouderschapsverlof. Het inkomen kan dalen, wat ertoe kan leiden dat extra toeslagen worden uitgekeerd of dat de belastingen lager worden. Ouders kunnen dit aanpassen bij de Belastingdienst zodra het verlof is aangevraagd.
Ouderschapsverlof is een belangrijk onderdeel van de balans tussen werk en gezin. Het toont aan dat ouders niet alleen wettelijk rechten hebben, maar ook dat werkgevers en overheden een actieve rol spelen in het ondersteunen van ouders tijdens de eerste jaren van hun kind.