Ouderschapsverlof en studiedagen: wanneer is aanwezigheid verplicht?

In de onderwijssector is het combineren van werk en gezin een belangrijk thema. Werknemers hebben recht op ouderschapsverlof om tijd met hun kinderen door te brengen, terwijl werkgevers verplichtingen hebben rondom verplichte studiedagen. Het vraagstuk rondom het verband tussen ouderschapsverlof en studiedagen is complex en afhankelijk van de omstandigheden en de afspraken in het jaarrooster. In deze bijdrage wordt een overzicht gegeven van de relevante regelingen, mogelijkheden en beperkingen op basis van de beschikbare informatie.

Inleiding

Ouderschapsverlof is bedoeld om jonge ouders de mogelijkheid te geven om tijd door te brengen met hun kinderen. Werknemers kunnen hierbij zelf bepalen wanneer en hoeveel uren ze verlof opnemen. Studiedagen zijn daarentegen verplichte dagen waarop werknemers aanwezig moeten zijn voor educatieve doeleinden. Als een studiedag valt op een dag waarop een werknemer ouderschapsverlof heeft ingeroosterd, kan de vraag ontstaan of aanwezigheid verplicht is of dat er een mogelijkheid is tot afwisseling.

De regelingen rond ouderschapsverlof en studiedagen hangen af van verschillende factoren, waaronder de sector waarin de werknemer werkt, de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) en de afspraken in het jaarrooster. Deze bijdrage biedt een gedetailleerd overzicht van de relevante informatie, waarbij nadruk ligt op het begrijpen van wanneer aanwezigheid op studiedagen verplicht is en hoe werknemers hiermee om kunnen gaan.

Ouderschapsverlof: regelingen en mogelijkheden

Aantal uren ouderschapsverlof

In de onderwijssector varieert het aantal uren ouderschapsverlof per sector. In het primair onderwijs heeft een werknemer recht op 1040 uur ouderschapsverlof in totaal, waarvan 415 uur betaald is. In het eerste levensjaar van het kind kan de werknemer 75% van het salaris behouden over de uren die verlof genomen is. Voor de uren die later genomen worden (tot het kind vier jaar is), geldt een percentage van 55%. Het niet-betaalde deel kan tot het kind acht jaar is worden ingeroosterd.

In het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) is het recht op ouderschapsverlof in 2025 maximaal 830 uur, waarvan 360 uur betaald in het eerste levensjaar (70% van het loon). De resterende uren kunnen flexibel worden ingeroosterd in de jaren daarna, waarbij gelden percentages van 55% en 48%.

In het wetenschappelijk onderwijs (wo) is het ouderschapsverlof in 2025 opgesteld als 26 weken, waarvan 13 weken betaald. Neemt de werknemer het verlof op in het eerste levensjaar van het kind, dan ontvangt hij of zij 70% van het loon. Bij een latere inname geldt een lagere verhouding.

Flexibiliteit en inzet

Werknemers bepalen zelf wanneer en hoe zij ouderschapsverlof willen opnemen. De enige uitzondering op deze vrijheid is wanneer er sprake is van zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen, zoals bij het plannen van verplichte studiedagen. In de CAO voor primair onderwijs (CAO PO) is vastgelegd dat de werknemer de inzet van ouderschapsverlof bepaalt, mits het niet in tegenspraak is met bedrijfsbelangen. In dat geval kan de werkgever het verlof weigeren.

Uitvoering en compensatie

Het ouderschapsverlof kan op verschillende manieren worden ingeroosterd. Werknemers kunnen bijvoorbeeld kiezen voor deeltijd of flexibele roosters, afhankelijk van de mogelijkheden binnen hun werkgever. In het mbo is het bijvoorbeeld mogelijk om tijdelijk minder te werken zonder dat dit te veel invloed heeft op het inkomen of rooster. In het wetenschappelijk onderwijs is de nadruk op meer gelijkheid en toegankelijkheid van verlofregelingen.

Het ouderschapsverlof kan ook worden gecombineerd met vakantieverlof, maar vakantie-uren kunnen niet overlappen met ouderschapsverlof. Als geboorteverlof samenvalt met vakantie-uren, moeten deze later worden gecompenseerd.

Studiedagen en jaarrooster

Verplichte studiedagen

Studiedagen zijn verplichte dagen waarop werknemers aanwezig moeten zijn voor educatieve doeleinden. De CAO PO (2019–2020) stelt dat de werkgever in overleg met de werknemer het jaarrooster vastlegt. Dit jaarrooster bevat onder andere de data van de verplichte studiedagen. De afspraken voor het huidige schooljaar moeten zijn vastgelegd in het jaarrooster.

Als een studiedag is ingepland en de werknemer is met ouderschapsverlof ingeroosterd op die dag, dan kan de werknemer niet verplicht worden aanwezig te zijn als het ouderschapsverlof al eerder is goedgekeurd en in het jaarrooster is opgenomen. In dat geval is enkel overleg op basis van overeenstemming mogelijk om een wijziging aan te brengen.

Een belangrijk criterium is het tijdstip van aanvragen. Als de studiedag is ingepland en het ouderschapsverlof is in een later stadium aangevraagd, dan moeten werkgever en werknemer rekening houden met de geplande studiedag. De werkgever kan dan eisen dat de werknemer aanwezig is.

Incidentele verplichte studiedagen

Wanneer een studiedag is ingepland als incidentele verplichte studiedag, kan de werkgever de werknemer tijdelijk verplicht aanwezig zijn. Dit is een redelijk verzoek, mits het incidenteel voorkomt en de werkgever de werknemer op tijd heeft ingelicht. In dat geval is verwacht dat de werknemer flexibel is en bijvoorbeeld oppas kan regelen of de uren ouderschapsverlof later opneemt.

Een werknemer die geen oppas kan regelen, kan dit aan de werkgever melden. De werkgever moet dan een belangenafweging maken, rekening houdend met zowel het persoonlijk belang van de werknemer als het organisatorische belang. In sommige gevallen kan de werknemer deel van de dag aanwezig zijn, of de uren ouderschapsverlof op een later moment opnemen.

Uitzonderingen en interne regelingen

Uitzonderingen op het verplichte karakter

In het geval van een noodzaak of zwaarwegende omstandigheden, zoals een gezondheidsprobleem of een urgentie thuis, kan de werkgever aansluiten bij een verzoek om niet aanwezig te zijn op een studiedag. In dergelijke gevallen is het verstandig om dit te bespreken met de werkgever en, indien nodig, medische bewijzen te voorleggen.

Interne regelingen en cao

De regelingen rond ouderschapsverlof en studiedagen kunnen variëren per sector en per werkgever. In het primair onderwijs zijn de afspraken vastgelegd in de CAO PO. In het hoger beroepsonderwijs (mbo) en wetenschappelijk onderwijs (wo) zijn er geen collectieve afspraken, en worden de regelingen per instelling vastgesteld. Deze regelingen zijn vaak beschikbaar via het intranet of bij de personeelszakenafdeling.

Aanvragen en onderhandelen

Als een werknemer ouderschapsverlof wil opnemen op een dag waarop een studiedag is gepland, is het belangrijk om dit tijdig aan te vragen en te onderhandelen. In een aantal gevallen is het mogelijk om dagen te ruilen of verlof op een later moment op te nemen. In het geval van een wederzijds overleg kan een oplossing worden gevonden die zowel de belangen van de werknemer als die van de werkgever in acht neemt.

Praktische stappen voor werknemers

1. Jaarrooster bekijken

Het jaarrooster bevat de geplande studiedagen en andere verplichte dagen. Werknemers kunnen dit jaarrooster bekijken om te zien op welke dagen ze verplicht zijn aanwezig te zijn. Als er studiedagen zijn ingepland op dagen waarop ouderschapsverlof is opgenomen, kan dit aanleiding zijn voor overleg.

2. Aanvragen voor ouderschapsverlof tijdig indienen

Het is belangrijk om ouderschapsverlof op tijd aan te vragen, zodat de werkgever dit in het jaarrooster kan opnemen. Als ouderschapsverlof wordt aangevraagd nadat studiedagen zijn ingepland, kan de werkgever eisen dat de werknemer aanwezig is. In dat geval is het verstandig om op zoek te gaan naar alternatieven, zoals oppas of het opnemen van ouderschapsverlof op een andere dag.

3. Overleg met werkgever

Als een studiedag valt op een dag waarop ouderschapsverlof is ingeroosterd, is het belangrijk om dit aan de werkgever te melden. In sommige gevallen is het mogelijk om dagen te ruilen of de studiedag op een andere manier te organiseren. Het is verstandig om dit in overleg te bespreken en een oplossing te zoeken die voor beide partijen wenselijk is.

4. Alternatieve oplossingen

Als het niet mogelijk is om aanwezig te zijn op een studiedag, zijn er alternatieve oplossingen. Werknemers kunnen bijvoorbeeld:

Oppas regelen voor hun kinderen.
De uren ouderschapsverlof opnemen op een andere dag.
Deel van de dag aanwezig zijn.
Het ouderschapsverlof later opnemen.

Het is verstandig om deze opties in overleg met de werkgever te bespreken.

5. Hulp zoeken

Als er onduidelijkheid is over de regelingen of als het niet mogelijk is om een oplossing te vinden, kan hulp worden gezocht bij de vakbond of een juridisch adviseur. In het onderwijssector zijn er bijvoorbeeld instellingen zoals OVJ (Onderwijs Vakbond Journaal) en Derec die werknemers kunnen helpen bij het begrijpen van hun rechten en verplichtingen rond ouderschapsverlof en studiedagen.

Conclusie

Het combineren van ouderschapsverlof en studiedagen vraagt om duidelijkheid, planning en overleg. Werknemers hebben recht op ouderschapsverlof, maar moeten rekening houden met de verplichte studiedagen in het jaarrooster. In sommige gevallen kan aanwezigheid verplicht zijn, terwijl in andere gevallen ruimte is voor flexibiliteit. Het is belangrijk om tijdig aanvragen te doen en in overleg te treden met de werkgever om eventuele conflicten te voorkomen of op te lossen.

Werkgevers hebben de verantwoordelijkheid om de regelingen rond ouderschapsverlof en studiedagen duidelijk te maken en om oplossingen te vinden die zowel het persoonlijk belang van de werknemer als het organisatorische belang in acht nemen. In het geval van onduidelijkheid of conflicten kan hulp worden gezocht bij vakbonden of juridische adviseurs.

Het nieuwe ouderschapsverlof in 2025 biedt meer flexibiliteit en financiële zekerheid, waardoor het combineren van werk en gezin gemakkelijker wordt. Het is aan beide partijen om dit te benutten en een werkbaar evenwicht te vinden.