De balans tussen werk en kinderopvoeding is een kernvraag binnen het huidige maatschappelijk debat. In Nederland zijn er regelingen voor zwangerschapsverlof, partnerverlof en ouderschapsverlof, doch deze zijn internationaal gezien beperkt vergeleken met andere landen. Aan de vooravond van de verkiezingen is het ook relevant om te kijken welke politieke partijen welke voorstellen doen voor de toekomst van ouderschapsverlof in Nederland. Dit artikel geeft een overzicht van de huidige regelingen, de internationale context en de voorstellen van verschillende partijen.
Nederlandse regelingen voor ouderschapsverlof
In Nederland genieten zwangere vrouwen van een zwangerschapsverlof van 16 weken, financieel ondersteund door de overheid. Dit verlof is bedoeld om de gezondheid van de moeder te beschermen. Voor vaders is er partnerverlof: twee dagen betaald en drie dagen onbetaald.
Daarnaast bestaat er een ouderschapsverlof dat zowel moeders als vaders kunnen opnemen. Het recht om ouderschapsverlof in te nemen geldt voor de eerste acht jaar van het kind en omvat maximaal 26 keer het aantal werkuren per week. Echter, dit verlof is volledig onbetaald, wat betekent dat ouders dit zich financieel moeten kunnen veroorloven. In de praktijk betekent dit dat het gebruik van ouderschapsverlof vaak beperkt is tot personen met een relatief hoge inkomenssituatie.
De regeling is bedoeld om de combinatie van werk en opvoedtijd te vergemakkelijken, maar de huidige vorm zorgt voor een ongelijke verdeling van zorgtijd tussen ouders. Daarom is er binnen het maatschappelijk en politieke debat een groeiend aantal stemmen voor verbetering of uitbreiding van de huidige regelingen.
Internationale vergelijkingen
Internationaal gezien is Nederland in de middenmoot in termen van ouderschapsverlof. In het Verenigd Koninkrijk genieten vrouwen van 39 weken zwangerschapsverlof, in Ierland 26 weken en in Italië 21 weken. In vergelijking daarmee is het Nederlandse zwangerschapsverlof van 16 weken relatief kort.
Vaderschapsverlof is in veel landen aanzienlijk langer dan in Nederland. In België, Frankrijk, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk krijgen vaders twee weken betaald verlof, in Finland drie weken en in Litouwen zelfs vier weken. In Nederland is er slechts een betaald partnerverlof van twee dagen, wat internationaal gezien uiterst beperkt is.
Daarnaast zijn er in veel landen ook regelingen voor ouderschapsverlof dat door de overheid wordt gedeeltelijk of volledig gefinancierd. In Duitsland bijvoorbeeld kan een moeder 14 weken zwangerschapsverlof opnemen, waarna zowel moeder als vader ‘Elternzeit’ kunnen nemen, waarbij 67% van het loon wordt uitbetaald. De regeling is zo ontworpen dat ouders tot een jaar kunnen wegblijven van hun werk, met de garantie dat ze na afloop terug kunnen naar hun baan. Om het gebruik van ouderschapsverlof door vaders te stimuleren, krijgen ouders in Duitsland bovendien twee maanden extra als beide ouders verlof opnemen.
Politieke voorstellen voor ouderschapsverlof
Tijdens de verkiezingscampagne worden verschillende voorstellen gedaan door politieke partijen om de huidige regelingen te verbeteren of uit te breiden. Deze voorstellen geven een indicatie van hoe de toekomst van ouderschapsverlof in Nederland mogelijk zal evolueren.
VVD
De VVD ziet jonge ouders in bezit van het recht om tijd door te brengen met hun kinderen. Ze erkennen echter ook de belasting die kleine ondernemers ervaren wanneer medewerkers verlof nemen. Daarom wil de partij dat ouderschapsverlofregelingen worden afgestemd zodat ze zowel een goede werk-privébalans als werkbaarheid voor werkgevers bevorderen. De VVD wil het huidige verlofstelsel eenvoudiger en transparanter maken. Eén voorstel is de introductie van een rekentool door de overheid om ouders te helpen bij het bepalen van hun netto inkomsten wanneer ze extra tijd opnemen.
D66
D66 wil het ouderschapsverlof uitbreiden. Volgens hun verkiezingsprogramma zouden beide ouders het recht krijgen om zes maanden ouderschapsverlof in te nemen, waarvan zes weken onderling uit te wisselen. Tijdens het verlof zou 80% van het loon uitbetaald worden. Deze regeling zou gericht zijn op het creëren van meer flexibiliteit en gelijkheid in de verdeling van zorgtijd tussen moeder en vader.
Daarnaast wil D66 ook de kinderopvang beter toegankelijk maken. In de tussentijd voordat een volledig publiek kinderopvangsysteem wordt gerealiseerd, stelt de partij voor dat kinderopvang bijna gratis wordt voor alle kinderen. Elk kind zou toegang krijgen tot vijf dagen opvang per week, ongeacht of slechts één ouder werkt. Daarnaast wil D66 investeren in brede buurtscholen waar kinderen zich ook na schooltijd kunnen ontwikkelen.
SP
De SP heeft al vroeg in het debat ingezet voor het uitbreiden en verbeteren van ouderschapsverlof. In 2007 diende de partij bijvoorbeeld een motie in om 26 weken betaald ouderschapsverlof tegen 70% van het minimumloon in de wet te verankeren. In 2009 stelde GroenLinks een voorstel in om ouderschapsverlof deels betaald te maken.
In 2014 stelde de SP voor dat alleenstaande ouders die de zorg voor hun kind niet met een ex-partner kunnen delen, dubbel ouderschapsverlof mogen opnemen. Daarnaast wilde de partij dat ouderschapsverlof financieel gecompenseerd wordt, in dit geval met 75% van het minimumloon. De SP en GroenLinks vochten ook voor uitbreiding van partnerverlof van twee naar vijf dagen. Het wetsvoorstel dat dit laatste voorstel regelde, kreeg uiteindelijk steun van vrijwel alle partijen, behalve van de fractie Kuzu/Özturk.
De PvdA heeft in de afgelopen kabinetsperiode geregeld kamervragen gesteld over het krappe partnerverlof, wat duidelijk maakt dat de partij zich bewust is van het belang van vaderschapsverlof.
CDA
Het CDA wil, naast zwangerschaps- en bevallingsverlof, ook betaald ouderschapsverlof in het eerste jaar van het kind introduceren. Deze regeling zou ook aantrekkelijk moeten zijn voor ouders met lagere inkomens. Het CDA zet verder in op rouwverlof na het verlies van een ongeboren kind.
Voor de kinderopvang wil het CDA dat dit bijna gratis wordt voor gezinnen. De kinderopvangtoeslag zou verdwijnen, en in plaats daarvan zou de overheid 96% van de kosten vergoeden, ongeacht of ouders werken of niet. Voor hogere inkomens zou er nog steeds een inkomensafhankelijke bijdrage zijn.
PVV
De PVV heeft geen duidelijke standpunten genomen over ouderschapsverlof of kinderopvang. In hun verkiezingsprogramma is er geen specifieke maatregel opgenomen die gericht is op het verbeteren of uitbreiden van ouderschapsverlof. Ook over kinderopvang is er geen uitspraak gedaan.
GL-PvdA
De PVDA en Groenlinks willen dat kinderopvang gratis wordt voor iedereen. Ze stellen voor dat toeslagen die momenteel worden verstrekt verdwijnen, zodat er meer kans is voor vrouwen om volledig in te stappen in de arbeidsmarkt. De partijen willen dat kinderen de hele werkweek gratis naar de opvang en de bso kunnen, wat een sterke uitbreiding betekent van de huidige regelingen.
NSC
De nieuwe partij NSC, voorgesteld door Pieter Omtzigt, wil het voornemen om kinderopvang gratis te maken terugdraaien. Volgens hen zou dit in de praktijk vooral gunstig uitpakken voor hogere inkomens, wat zou leiden tot wachtlijsten, minder kwaliteit en prijsstijgingen. Dit voorstel is dus gericht op het behoud van een betaalbaar, maar niet gratis, kinderopvangsysteem.
Politieke voorstellen en loonkloof
Ouderschapsverlof is niet alleen een kwestie van het uitbreiden van verlofregelingen, maar ook een onderdeel van het bredere debat over de loonkloof tussen mannen en vrouwen. In Nederland is er nog steeds een duidelijke kloof tussen het inkomen van mannen en vrouwen. De loonklof is grotendeels het gevolg van het feit dat vrouwen vaker verantwoordelijk zijn voor de zorgtaken in het gezin en hierdoor minder tijd hebben om te werken of hun carrière verder te ontwikkelen.
Voorstellen voor betaald ouderschapsverlof, zoals die van D66, zijn daarom ook gericht op het verkleinen van de loonkloof. Door ouderschapsverlof financieel ondersteund te maken, wordt het mogelijk voor vaders om meer verantwoordelijkheid te nemen in de opvoeding van hun kinderen. Hierdoor kan het verloop van de carrière van vrouwen minder onderbroken worden, wat een positieve invloed kan hebben op hun inkomens.
Ouderschapsverlof en de arbeidsmarkt
Ouderschapsverlof heeft ook een directe impact op de arbeidsmarkt. Het is van belang dat ouderschapsverlof zowel voor moeders als vaders beschikbaar is en dat het gebruik ervan financieel haalbaar is. In de huidige situatie is ouderschapsverlof in Nederland onbetaald, wat betekent dat het vooral wordt gebruikt door ouders met een relatief hoge inkomenssituatie.
In landen zoals Duitsland, waar ouderschapsverlof gedeeltelijk wordt betaald, is het gebruik van ouderschapsverlof veel breder. Dit heeft geleid tot een meer gelijke verdeling van zorgtijd tussen ouders en heeft daarmee ook een positieve invloed gehad op de participatie van vrouwen in de arbeidsmarkt.
Een bredere toepassing van ouderschapsverlof kan dus zowel voor ouders als voor werkgevers gunstig zijn. Het betekent dat ouders meer tijd kunnen doorbrengen met hun kinderen, maar ook dat het verloop van hun carrière minder wordt onderbroken. Voor werkgevers kan het voordelig zijn dat ouders na afloop van hun verlof weer in staat zijn om in te stappen in hun werk, wat leidt tot een betere behoud van ervaring en kwalificaties.
De rol van de overheid
De overheid speelt een cruciale rol in de uitbreiding en verbetering van ouderschapsverlofregelingen. In Nederland is het huidige ouderschapsverlof grotendeels onbetaald, wat betekent dat het gebruik ervan beperkt is tot personen met een relatief hoge inkomenssituatie. In landen zoals Duitsland is ouderschapsverlof gedeeltelijk of volledig betaald, wat het gebruik ervan veel breder maakt.
De overheid is verantwoordelijk voor het ontwerpen en uitvoeren van regelingen die ouders in staat stellen om tijd door te brengen met hun kinderen. Dit is niet alleen een maatregel die gericht is op de opvoeding van kinderen, maar ook op de gelijkheid tussen mannen en vrouwen en op het behoud van de arbeidsdeelname van vrouwen.
In het kader van de huidige verkiezingscampagne is het daarom van belang om te kijken welke partijen welke voorstellen doen voor het uitbreiden en verbeteren van ouderschapsverlof. De voorstellen van D66, CDA, SP en GL-PvdA geven een duidelijk beeld van de verschillende benaderingen die mogelijk zijn.
Internationale best practice
Internationaal zijn er verschillende landen die als voorbeeld kunnen dienen voor het uitbreiden en verbeteren van ouderschapsverlofregelingen. In Duitsland is ouderschapsverlof bijvoorbeeld gedeeltelijk betaald, wat leidt tot een meer gelijke verdeling van zorgtijd tussen ouders. In Finland is het vaderschapsverlof aanzienlijk langer dan in Nederland, wat leidt tot een betere balans tussen werk en opvoedtijd.
In Nederland is het ouderschapsverlof relatief beperkt, maar er zijn initiatieven om dit te verbeteren. De OESO heeft bijvoorbeeld een policy brief uitgebracht waarin betaald vaderschapsverlof wordt aanbevolen. Ook de SER heeft zich uitgesproken voor een verruiming van de verlofmogelijkheden voor jonge vaders en moeders.
Deze internationale best practices tonen aan dat het uitbreiden en verbeteren van ouderschapsverlofregelingen niet alleen mogelijk is, maar ook gunstig is voor de maatschappij als geheel.
Conclusie
Ouderschapsverlof is een cruciaal onderdeel van de balans tussen werk en opvoeding. In Nederland is het huidige ouderschapsverlof relatief beperkt vergeleken met andere landen. Het is vooral beschikbaar voor personen met een relatief hoge inkomenssituatie, aangezien het onbetaald is. In landen zoals Duitsland is ouderschapsverlof gedeeltelijk of volledig betaald, wat leidt tot een bredere toepassing en een meer gelijke verdeling van zorgtijd tussen ouders.
In de huidige verkiezingscampagne is het van belang om te kijken welke politieke partijen welke voorstellen doen voor het uitbreiden en verbeteren van ouderschapsverlofregelingen. De voorstellen van D66, CDA, SP en GL-PvdA geven een duidelijk beeld van de verschillende benaderingen die mogelijk zijn.
Het uitbreiden en verbeteren van ouderschapsverlofregelingen heeft niet alleen een positieve invloed op de opvoeding van kinderen, maar ook op de gelijkheid tussen mannen en vrouwen en op het behoud van de arbeidsdeelname van vrouwen. Het is daarom van belang dat de overheid een actieve rol speelt in het ontwerpen en uitvoeren van regelingen die ouders in staat stellen om tijd door te brengen met hun kinderen.