Het opnemen van ouderschapsverlof is een belangrijke stap voor werkende ouders die wensen te combineren met de opvoeding van hun kind. Ouderschapsverlof geeft ouders de mogelijkheid om tijd met hun kind door te brengen in de eerste levensmaand of -jaar, en sinds 2022 is een deel daarvan zelfs betaald. In het notariaat, een sector waarin het personeel vaak parttime werkt en waar bezettingsproblemen regelmatig voorkomen, kunnen situaties ontstaan waarin het opnemen van ouderschapsverlof wordt uitgedaagd.
Deze artikel gaat in op de juridische regels rond ouderschapsverlof, de mogelijkheid voor werkgevers om verlof aan te wijzigen of te weigeren, en hoe deze situaties zich in de praktijk kunnen afspelen, met name in het notariaat. Op basis van recente uitspraken van de rechter, wordt duidelijk gemaakt hoe de balans tussen werknemersrechten en bedrijfsbelangen wordt bepaald.
Wat is ouderschapsverlof?
Ouderschapsverlof is een wettelijke regeling waarbij ouders de mogelijkheid krijgen om tijdelijk af te treden uit hun werk om zich volledig te kunnen richten op de opvoeding van hun kind. Sinds augustus 2022 hebben ouders recht op negen weken betaald ouderschapsverlof in het eerste levensjaar van hun kind. Dit verlof komt bovenop het zwangerschaps- en bevallingsverlof van de moeder en het geboorteverlof van de vader of partner.
Het ouderschapsverlof kan op flexibele wijze worden opgenomen: in één keer achter elkaar, of verdeeld over meerdere dagen of weken. Tijdens deze periode ontvangt de werknemer een uitkering van minimaal 70% van het dagloon, met een bovengrens die is vastgesteld door het UWV. De werknemer is verplicht het verlof te melden bij de werkgever ten minste twee maanden vóór de beoogde ingangsdatum. De opname van ouderschapsverlof gebeurt in overleg tussen werkgever en werknemer.
Beide ouders kunnen ouderschapsverlof opnemen, voor hun eigen kind, adoptiekind, erkend kind of een pleegkind, mits het kind bij de werknemer woont volgens de basisregistratie personen.
Wanneer kan ouderschapsverlof worden geweigerd?
Hoewel ouders in principe vrij zijn om ouderschapsverlof op te nemen op de gewenste manier, is er een uitzondering wanneer sprake is van zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen. In dat geval kan de werkgever, na overleg met de werknemer, de gewenste invulling van het verlof wijzigen of in uitzonderlijke gevallen zelfs weigeren.
De uitspraak van de rechter speelt hier een cruciale rol. Het Hof van Cassatie heeft bepaald dat zwaarwegende belangen alleen van toepassing zijn als het opnemen van ouderschapsverlof de gang van zaken in de onderneming ernstig ontwricht. Het is aan de werkgever om aan te tonen dat er sprake is van dergelijke belangen.
Een duidelijke uitleg van deze regeling is te vinden in een uitspraak van de rechtbank Rotterdam van 16 februari 2023. In die zaak wilde een parttime notarieel medewerkster (17,5 uur per week) ouderschapsverlof opnemen na haar zwangerschapsverlof. De werkgever weigerde, omdat er sprake was van een personeelstekort en het niet mogelijk was om haar functie te vervullen.
De rechter erkende dat het vervangen van ervaren notarieel personeel problematisch is, maar oordeelde dat er geen zwaarwegende belangen aanwezig waren. De medewerkster werkte parttime en de benodigde verlofperiode was relatief kort (negen weken). Daarom was het verlof op te nemen zonder dat dit leidde tot een ernstige ontwrichting van de bedrijfsvoering.
Hoe wordt de balans tussen werknemersrechten en bedrijfsbelangen bepaald?
Het besluit van de rechter in de Rotterdamse zaak benadrukt het belang van de balans tussen individuele rechten en collectieve belangen. Werkgevers moeten aantonen dat het opnemen van ouderschapsverlof leidt tot ernstige problemen voor de bedrijfsvoering. Dat betekent dat het gewoon stellen van bezettingsproblemen of werkdruk niet voldoende is om een verzoek te weigeren.
In het geval van het notariskantoor werd onderbouwd dat er een krapte was op de arbeidsmarkt, en dat het onmogelijk was om een tijdelijke vervanger te vinden. De rechter concludeerde echter dat de werkgever de situatie overdreef. De collega's namen de taken van de medewerkster tijdens haar zwangerschapsverlof al over, en het was mogelijk om dit ook te doen tijdens de ouderschapsverlofperiode. De verlofperiode van negen weken was bovendien relatief kort ten opzichte van de totale dienstverbandtijd van 17,5 uur per week.
Praktijkuitdagingen in het notariaat
Het notariaat is een sector waarin de bezettingsproblemen in de afgelopen jaren toegenomen zijn. Veel notariële kantoren werken met een klein team, waarbij medewerkers vaak parttime werken en specifieke ervaring nodig is. Een afwezigheid van een medewerker kan hier snel leiden tot een toename van de werkdruk voor collega’s.
Toch is het belangrijk dat werkgevers niet te snel uitsluiten dat ouderschapsverlof kan worden opgenomen. In de Rotterdamse zaak werd duidelijk dat het niet voldoende was om te stellen dat er bezettingsproblemen zijn. Werkgevers moeten concreet aantonen dat het opnemen van ouderschapsverlof leidt tot een ernstige ontwrichting van de bedrijfsvoering. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn als er geen tijdelijke vervanger beschikbaar is en de verlofperiode zo lang is dat het leidt tot een narekenbare schade aan de klanttevredenheid of omzet.
Tips voor werkgevers en werknemers
Voor werkgevers
- Overleg is essentieel: Werkgevers en werknemers moeten samen zoeken naar een oplossing die zowel voor de werknemer als voor het bedrijf haalbaar is. Het is belangrijk om het verlof te plannen op een tijdstip dat zo min mogelijk impact heeft op de bedrijfsvoering.
- Bewijs zwaarwegende belangen: Als er bezwaren zijn tegen het opnemen van ouderschapsverlof, moeten deze duidelijk en onderbouwd worden. Alleen dan is er een juridische basis om verzoeken aan te wijzigen of te weigeren.
- Weeg de risico's: Werkgevers moeten goed afwegen of de extra werkdruk voor collega’s leidt tot een toename van uitval, lagere klanttevredenheid of andere narekenbare problemen.
Voor werknemers
- Plan verlof zorgvuldig: Werknemers moeten hun verlofplanning zo vroeg mogelijk afstemmen met hun werkgever. Het is verstandig om te onderhandelen over een mogelijke invulling die voor beide partijen wenselijk is.
- Leg verzoek duidelijk uit: Werknemers moeten hun verzoek voor ouderschapsverlof goed onderbouwen en eventueel voorstellen voor mogelijke oplossingen. Dit helpt bij het verminderen van bezwaren van de werkgever.
- Weet je rechten: Het is belangrijk om op de hoogte te zijn van de wettelijke regels rond ouderschapsverlof. Werknemers kunnen, bij twijfel, altijd terecht bij een vakbond of juridische adviseur.
Ouderschapsverlof in vergelijking met andere verlofregelingen
Ouderschapsverlof is een flexibele regeling die zich verschilt van andere verlofsoorten zoals zwangerschapsverlof, geboorteverlof en verlof voor zorgzaam ouderschap. Terwijl zwangerschapsverlof wettelijk verplicht is voor de moeder en geboorteverlof een korte periode is voor de vader of partner, is ouderschapsverlof een vrijwillige regeling die beide ouders op kunnen nemen.
Een belangrijk verschil is dat ouderschapsverlof in tegenstelling tot geboorteverlof betaald is voor een deel van de periode. Tijdens ouderschapsverlof ontvangt de werknemer 70% van zijn of haar dagloon via het UWV. Dit is een aanvulling op het geboorteverlof, waarbij de werknemer meestal geen loon ontvangt.
Conclusie
Het opnemen van ouderschapsverlof is een belangrijk recht voor werkende ouders. Het geeft hen de mogelijkheid om zich volledig te richten op de opvoeding van hun kind, terwijl ze op een deel van de verlofperiode nog steeds een inkomen ontvangen. In het notariaat, waar bezettingsproblemen vaak voorkomen, kan het opnemen van ouderschapsverlof worden uitgedaagd. Werkgevers mogen echter alleen verlof weigeren of aanpassen als er sprake is van zwaarwegende belangen. Rechtspraak laat zien dat het gewoon stellen van bezettingsproblemen niet voldoende is om een verzoek te weigeren.
Beide partijen – werkgever en werknemer – hebben belang bij een goed overleg. Werkgevers moeten concrete bewijzen leveren voor bezwaren, terwijl werknemers duidelijk moeten leggen waarom ouderschapsverlof belangrijk is voor hen. Uiteindelijk gaat het om een balans tussen individuele rechten en collectieve belangen, waarbij de rechter als toezichthouder fungeert.