Ouderschapsverlof is een wettelijk bepaald recht dat werknemers in Nederland toestaat om tijd af te nemen van hun werk om zich met hun jonge kind te bemoeien. Sinds 2 augustus 2022 is er een wettelijk kader voor betaald ouderschapsverlof, wat betekent dat werknemers in het eerste levensjaar van hun kind recht hebben op acht weken verlof met 70% van hun loon. Daarnaast gelden ook regelingen in collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO’s), die kunnen bepalen hoe ouderschapsverlof wordt aangevuld, geregeld of aangepast. Voor zowel betaald als onbetaald ouderschapsverlof zijn er eisen, tijdsindicatoren en beperkingen.
Dit artikel biedt een overzicht van de wettelijke regelingen, CAO-afspraken en praktijkrichtlijnen rond ouderschapsverlof in Nederland, met nadruk op de juridische en praktische aspecten die werknemers en werkgevers in overweging moeten nemen.
Ouderschapsverlof: Wettelijke kaders en CAO-afspraken
1. Wettelijke regelingen
De Wet arbeid en zorg (WAZO) bepaalt het basisrecht op ouderschapsverlof voor werknemers. Dit recht geldt voor alle werknemers, ongeacht de sector of de arbeidsduur.
A. Maximale duur en toepassing
- Maximale uren ouderschapsverlof: Een werknemer heeft recht op 26 keer het aantal uren dat hij of zij per week werkt. Dit geldt per kind en kan worden opgenomen tot het kind 8 jaar is.
- Toepassing per kind: Voor elk kind is er een aparte aanspraak. Het is mogelijk om ouderschapsverlof tegelijk voor meerdere kinderen op te nemen.
- Duur van het verlof: Werknemers bepalen zelf wanneer het ouderschapsverlof wordt genomen, zolang het binnen de wettelijke regels valt.
B. Betaald ouderschapsverlof
Sinds 2 augustus 2022 is er ook een wettelijk kader voor betaald ouderschapsverlof (WBO). Dit verlof is gedeeltelijk betaald en kan worden opgenomen tijdens het eerste levensjaar van het kind:
- Aantal weken: Werknemers kunnen 9 weken ouderschapsverlof opnemen, waarvan 70% van het loon wordt betaald.
- Tijdsperiode: Het betaald ouderschapsverlof moet binnen het eerste levensjaar van het kind worden ingelegd. Anders is het verlof onbetaald.
- Vakantiedagen: Tijdens ouderschapsverlof, inclusief betaald ouderschapsverlof, worden vakantiedagen wel opgebouwd.
C. Onbetaald ouderschapsverlof
Ouderschapsverlof buiten de 9 weken wettelijk betaald verlof is onbetaald. Werknemers kunnen dit verlof opnemen totdat het kind 8 jaar is. In tegenstelling tot betaald ouderschapsverlof, heeft onbetaald ouderschapsverlof geen invloed op het opbouwen van vakantiedagen.
D. Toepassing bij meervoudige geboortes
Bij tweelingen of meervoudige geboortes gelden de regels per kind. Dat betekent dat er voor elk kind apart ouderschapsverlof kan worden aangevraagd en opgenomen. In sommige CAO’s zijn er aanvullende regels voor meervoudige geboortes.
E. Aanvullende regelingen in de CAO
De wettelijke regels worden vaak aangevuld of aangepast in collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO’s). Deze regelingen kunnen betrekking hebben op:
- Lengte en timing van ouderschapsverlof
- Aanspraak op betaald ouderschapsverlof
- Regels voor adoptie- of pleegouders
- Regelingen voor stief- of adoptieouders
- Aanvullende regels voor vakantiedagen, pensioen of andere arbeidsvoorwaarden
De inhoud van de CAO kan aangeven of ouderschapsverlof op een andere manier is geregeld dan in de wettelijke regelgeving. In dat geval geldt de CAO-afspraken boven de wettelijke regels.
2. CAO-afspraken en sector-specifieke regelingen
In de CAO Primair Onderwijs (CAO PO) is bijvoorbeeld bepaald dat werknemers recht hebben op 1040 uur ouderschapsverlof in totaal, waarvan 415 uur per kind betaald. In deze regeling geldt:
- Betaald ouderschapsverlof in het eerste levensjaar: Werknemers behouden 75% van hun salaris.
- Betaald ouderschapsverlof na het eerste levensjaar: Als het verlof wordt genomen voordat het kind vier jaar is, behoudt de werknemer 55% van het salaris.
- Totaal verlof: Het totale aantal betaald en onbetaald ouderschapsverlof mag niet overschrijden 830 uur per kind.
A. CAO’s en het wettelijk kader
Het is belangrijk om te onthouden dat CAO’s kunnen afwijken van de wettelijke regels. Zo is in de CAO Primair Onderwijs het recht op ouderschapsverlof langer dan in de wettelijke regel. In andere CAO’s kan het recht op ouderschapsverlof beperkt of anders geregeld zijn.
In de CAO Rijk is bijvoorbeeld het wettelijk kader voor ouderschapsverlof aangevuld met gedeeltelijk betaald ouderschapsverlof. Sinds 2022 is het wettelijk betaald ouderschapsverlof ook onderdeel van deze CAO.
B. Toepassing van CAO’s voor specifieke groepen
- Adoptie- en pleegouders: Ook adoptie- en pleegouders hebben recht op ouderschapsverlof, zolang het kind bij hen woont. In sommige CAO’s zijn er aanvullende regels voor deze groepen.
- Stiefouders: Stiefouders kunnen ouderschapsverlof opnemen, maar dit hangt af van de regels in de CAO of de arbeidsovereenkomst.
- Verzorgers: Verzorgers hebben ook recht op ouderschapsverlof, mits het kind bij hen is ingeschreven bij de gemeente.
C. Praktijkrichtlijnen voor ouderschapsverlof
Werknemers die ouderschapsverlof willen opnemen moeten dit aanvragen bij hun werkgever. De werknemer bepaalt zelf wanneer het verlof wordt ingelegd, maar het moet binnen de wettelijke en CAO-regels passen.
- Aanvraagprocedure: Het is verstandig om ouderschapsverlof vroegtijdig aan te vragen, zodat er geen problemen ontstaan met het planningssysteem van de werkgever.
- Bewijs van ouderschap: Werknemers moeten bewijs leveren van hun ouderschap, zoals een geboortebewijs of een pleegouderschapsbewijs.
- Aanvullende documentatie: In sommige gevallen is aanvullende documentatie vereist, zoals een huwelijksakte of adoptieakte.
3. Praktische implicaties en beperkingen
A. Invloed op vakantiedagen en pensioen
Ouderschapsverlof heeft een bepaalde invloed op het opbouwen van vakantiedagen en pensioen:
- Vakantiedagen: Betaald ouderschapsverlof leidt tot opbouw van vakantiedagen. Onbetaald ouderschapsverlof leidt niet tot opbouw van vakantiedagen.
- Pensioen: Ouderschapsverlof heeft geen invloed op het opbouwen van pensioen. Het verlof wordt niet als werkverleden gerekend.
B. Invloed op toeslagen
Het opnemen van ouderschapsverlof kan ook invloed hebben op toeslagen zoals de kinderopvangtoeslag of de huishoudgrootte toeslag. Werknemers die ouderschapsverlof opnemen moeten dit melden aan de Belastingdienst, omdat dit kan leiden tot veranderingen in de toeslagen.
C. Beperkingen en uitzonderingen
- Zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen: Werkgevers kunnen ouderschapsverlof niet weigeren, tenzij er sprake is van zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen. Dit is echter zeer uitzonderlijk.
- Gelijkstelling: Beide ouders hebben gelijke rechten op ouderschapsverlof. Het is mogelijk om ouderschapsverlof grootouders of andere verzorgers te laten opnemen, mits het kind bij hen woont.
4. Praktijkvoorbeelden en toepassing
A. Voorbeeld 1: Een werknemer werkt 36 uur per week
- Totaal ouderschapsverlof: 26 x 36 = 936 uur ouderschapsverlof.
- Betaald ouderschapsverlof: 9 weken (bijvoorbeeld 189 uur, afhankelijk van de werkdagen per week).
- Onbetaald ouderschapsverlof: De resterende uren (ongeveer 747 uur) kunnen opgenomen worden, mits het kind jonger dan 8 is.
B. Voorbeeld 2: Een tweeling
- Per kind: 26 x 36 = 936 uur ouderschapsverlof.
- Totaal ouderschapsverlof: 1872 uur.
- Betaald ouderschapsverlof: 9 weken per kind.
- Onbetaald ouderschapsverlof: De resterende uren per kind kunnen opgenomen worden.
5. Conclusie
Ouderschapsverlof is een belangrijk recht dat werknemers in Nederland toestaat om tijd te besteden aan hun jonge kind. Het wettelijk kader, zoals vastgelegd in de Wet arbeid en zorg (WAZO) en de Wet betaald ouderschapsverlof (WBO), garandeert een minimum van 26 keer het aantal uren dat een werknemer per week werkt. Daarnaast is er sinds 2022 een wettelijk recht op 9 weken gedeeltelijk betaald ouderschapsverlof in het eerste levensjaar van het kind.
CAO’s kunnen deze regels aanvullen of afwijken. In de CAO Primair Onderwijs bijvoorbeeld is er een uitgebreidere regeling die aanspraak op ouderschapsverlof bepaalt voor 1040 uur in totaal, waarvan 415 uur per kind betaald. Werknemers moeten rekening houden met de regels in hun CAO of arbeidsovereenkomst, want deze kunnen bepalen hoe ouderschapsverlof wordt geregeld.
Het opnemen van ouderschapsverlof heeft gevolgen voor vakantiedagen, toeslagen en pensioen. Het is daarom belangrijk om ouderschapsverlof vroegtijdig aan te vragen en eventuele gevolgen te overleggen met de werkgever en de Belastingdienst.
In samenvatting is ouderschapsverlof een essentieel onderdeel van de arbeidswetgeving en draagt het bij aan het evenwicht tussen werk en gezin. Door de wettelijke regels en CAO-afspraken goed te begrijpen, kunnen werknemers en werkgevers ervoor zorgen dat ouderschapsverlof op een goede en juridisch verantwoorde manier wordt ingelegd.