Het ouderschapsverlof speelt een belangrijke rol in de opvoeding van kinderen en het herstellen van de band tussen ouder en kind. Voor heterostellen zijn de regels voor ouderschapsverlof duidelijk vastgelegd, maar voor homostellen en alternatieve gezinsvormen bestaat er nog veel onzekerheid en ongelijkheid. In dit artikel worden de huidige regels en praktijk voor ouderschapsverlof bij homostellen besproken, met aandacht voor de verschillende situaties zoals adoptie, draagmoederschap en co-ouderschap. Daarnaast worden de inzetten van particuliere bedrijven en initiatieven beschreven die gericht zijn op gelijke rechten en toegang tot ouderschapsverlof voor alle ouders, ongeacht hun geboortegeslacht of gezinsvorm.
Huidige regels voor ouderschapsverlof bij homostellen
In Nederland is de wet op ouderschapsverlof en het zorgverzuim van kinderen sinds 2006 in werking. Deze wet stelt dat iedere ouder recht heeft op ouderschapsverlof, maar de toepassing is afhankelijk van de juridische status van de ouder en de manier waarop het kind in het gezin terecht is gekomen. Voor homostellen, die vaak kinderen krijgen via draagmoederschap of via een spermadonor, zijn de regels ingewikkelder.
Draagmoederschap
Een homostel dat een kind krijgt via een draagmoeder, heeft meestal met juridische en administratieve obstakels te maken. In Nederland kan een kind sinds 2017 juridisch maximaal twee ouders hebben. Dat betekent dat bij draagmoederschap slechts één van de homostallen automatisch juridische ouder wordt, meestal de draagmoeder. De partner van de draagmoeder kan juridisch ouder worden, maar pas via een adoptieprocedure. Deze procedure kan tot wel een jaar duren.
Voor ouderschapsverlof is het belangrijk dat de ouder juridisch erkend wordt. De biologische vader, of de partner van de draagmoeder, heeft recht op partnerverlof (zes weken) als hij het kind, met toestemming van de draagmoeder, erkent. De andere vader heeft in dit geval geen recht op ouderschapsverlof. Dit kan leiden tot ongelijkheid binnen het homostel, waarbij één ouder veel meer verantwoordelijkheid en betrokkenheid draagt, maar juridisch en emotioneel minder ondersteuning heeft.
Een voorbeeld hiervan is Dennis Zantman, die samen met zijn vriend Lody een kind kreeg via een draagmoeder. Dennis werd juridisch ouder, maar zijn vriend Lody had geen recht op ouderschapsverlof. “Je bent enorm blij als je papa wordt. Je wil het met iedereen delen, en voor het kind zorgen. En dan word je niet als papa gezien, dat is knetterhard,” vertelt Dennis.
Co-ouderschap
Bij co-ouderschap, waarbij twee homostellen samen een kind opvoeden, ontstaat een vergelijkbare situatie. In dit geval zijn er vier ouders, maar juridisch is er maximum twee. Als één van de ouders het kind erkent, heeft hij recht op ouderschapsverlof, maar de andere drie ouders hebben juridisch geen rechten. Dit betekent dat zij afhankelijk zijn van coulance en speciale regelingen bij hun werkgever.
Sara Coster, een advocate en moeder van twee kinderen in co-ouderschap, benadrukt het belang van juridische erkenning voor alle ouders. “Mijn kinderen hebben gewoon twee vaders. Die hebben hun luiers verschoond, zeggen dat ze hun kamer moeten opruimen, hebben de code van hun schermtijd, maar de wet erkent de ene vader niet. Ik word weer emotioneel als ik het zeg.”
Spermadonor en adoptie
Bij lesbische stelletjes die een kind krijgen via een spermadonor, heeft de biologische moeder automatisch juridische ouderstatus. Haar partner heeft recht op partnerverlof (zes weken), maar de biologische vader (de donor) is in de regel juridisch niet betrokken. Dit betekent dat de lesbische partner in dit geval juridische rechten heeft, maar biologisch geen directe band heeft met het kind.
Bij adoptie krijgen beide ouders in een homostel zes weken adoptieverlof. Dit is een duidelijke regeling, maar de praktijk is dat de adoptieprocedure lang kan duren, soms wel een jaar. Tijdens die tijd is het moeilijk om ouderschapsverlof op te nemen, omdat de juridische status van de ouders pas na adoptie vastligt.
Problemen en kritiek op huidige regels
Hoewel er in de wet een basisregeling is voor ouderschapsverlof, zijn er nog veel kritiekpunten en problemen met betrekking tot homostellen en alternatieve gezinsvormen. Een belangrijk probleem is de wettelijke beperking dat een kind juridisch maximaal twee ouders kan hebben. Dit betekent dat in veel gevallen één ouder automatisch juridisch ouder is, terwijl de andere ouder afhankelijk is van adoptie of coulance.
Stichting Meer Dan Gewenst wijst erop dat dit ongelijkheid in de opvoeding kan creëren. “Je wil gewoon dat het kind tijd heeft om aan de ouders te hechten,” zegt woordvoerder Sara Coster. “Zoals het nu geregeld is, is volgens mij niet in het belang van het kind.”
Een ander kritiekpunt is dat de regels voor ouderschapsverlof in de praktijk vaak niet duidelijk zijn. Veel bedrijven hebben geen duidelijke regeling voor homostellen of alternatieve gezinsvormen. HEMA is een uitzondering; het bedrijf heeft besloten om ouders van alle gezinsvormen tien weken ouderschapsverlof te geven bij geboorte of adoptie. Dit is een stap in de goede richting, maar het betreft slechts een enkel bedrijf.
Geboorteverlof en partnerverlof
In de huidige wetgeving krijgt de biologische moeder twaalf weken geboorteverlof. De partner van de biologische moeder (bijvoorbeeld de vader in een heterostel) krijgt partnerverlof van zes weken. Bij homostellen is het partnerverlof echter afhankelijk van wie het kind erkent. Als de biologische vader het kind erkent, krijgt hij partnerverlof, maar als de draagmoeder het kind erkent, krijgt de partner geen verlof.
Dit leidt tot ongelijkheid, ook binnen homostellen. In de praktijk betekent dit dat één ouder meer verlof kan nemen en de andere ouder afhankelijk is van coulance van zijn werkgever. Dit kan leiden tot extra stress en onzekerheid.
Initiatieven en veranderingen in de wet
Er zijn meerdere initiatieven en organisaties die werken aan veranderingen in de wetgeving rondom ouderschapsverlof. Stichting Meer Dan Gewenst, bijvoorbeeld, is een organisatie die zich specifiek inzet voor homostellen en alternatieve gezinsvormen. De organisatie onderzoekt hoe ouderschapsverlof voor homostellen kan worden uitgebreid en opgevat als een fundamenteel recht, ongeacht de juridische status van de ouder.
Een belangrijke verandering die binnenkort kan komen, is dat wensouders automatisch juridische ouders zullen worden bij geboorte via draagmoederschap. Dit zou betekenen dat beide vaders of moeders recht hebben op ouderschapsverlof, zonder dat er een adoptieprocedure nodig is. Dit is nog in voorbereiding en moet nog worden vastgelegd in de wet, maar er zijn veel optimisme dat dit gebeurt.
Particuliere bedrijven en voorbeeldfunctie
Ook particuliere bedrijven spelen een rol in het creëren van gelijkheid in ouderschapsverlof. NN, een verzekeringsmaatschappij, heeft besloten om ouderschapsverlof gelijk te maken voor alle soorten partners, ongeacht hun geboortegeslacht of gezinsvorm. Iedere ouder krijgt zes weken ouderschapsverlof, net als de biologische vader. Dit is een moderne en progressieve keuze die het goede voorbeeld zet.
HEMA is een ander bedrijf dat deze regels heeft ingevoerd. Het bedrijf biedt ouders van alle gezinsvormen tien weken ouderschapsverlof aan bij geboorte of adoptie. Dit is een stap in de goede richting, maar het betreft slechts enkele bedrijven. Het is belangrijk dat meer bedrijven deze regels invoeren, zodat alle ouders gelijke rechten hebben.
Ouderschapsverlof in de praktijk: tips voor homostellen
Het opnemen van ouderschapsverlof is voor homostellen vaak ingewikkelder dan voor heterostellen. Omdat de juridische status van de ouders vaak niet direct duidelijk is, is het belangrijk om van tevoren afspraken te maken met de werkgever en te weten hoe ouderschapsverlof opgenomen kan worden.
Afspraken met de werkgever
Het is verstandig om duidelijke afspraken te maken met de werkgever over ouderschapsverlof. Veel bedrijven hebben geen specifieke regeling voor homostellen, dus het is belangrijk om te onderzoeken of er coulance of speciale regelingen mogelijk zijn. Als ouderschapsverlof niet juridisch mogelijk is, kan er bijvoorbeeld onbetaald verlof worden aangevraagd of vakantiedagen opgenomen.
Overdracht van werk
Het opnemen van ouderschapsverlof heeft invloed op het werk. Het is belangrijk om zorgvuldig te overdragen wat er op het werk gedaan moet worden en te communiceren met collega’s. Veel ouders ervaren dat ze efficiënter werken na het opnemen van ouderschapsverlof, omdat ze leren beter prioriteiten te stellen en te focussen op het belangrijkste.
Financiële aspecten
Het opnemen van ouderschapsverlof heeft financiële gevolgen. Het is verstandig om van tevoren te weten hoe ouderschapsverlof betaald wordt en hoe het financieel opgevangen kan worden. Voor homostellen kan het extra ingewikkeld zijn, omdat ouderschapsverlof vaak afhankelijk is van de juridische status van de ouder.
Een voorbeeld is Laura, moeder van Emma (1), die aangeeft dat het financiële aanpassen even is. “Financieel is het even aanpassen, maar deze tijd krijg je nooit meer terug.” Het is belangrijk om van tevoren een budget op te stellen en te weten hoe ouderschapsverlof op financieel niveau geregeld kan worden.
Toekomstige ontwikkelingen
De toekomst van ouderschapsverlof voor homostellen ziet er hoopvol uit. Er zijn meerdere initiatieven en organisaties die werken aan veranderingen in de wetgeving. Het is verwacht dat binnenkort wensouders automatisch juridische ouders zullen worden bij geboorte via draagmoederschap. Dit zou betekenen dat beide vaders of moeders recht hebben op ouderschapsverlof, zonder dat er een adoptieprocedure nodig is.
Daarnaast is het belangrijk dat meer bedrijven ouderschapsverlof gelijk maken voor alle soorten partners. NN en HEMA zijn goede voorbeelden, maar het betreft slechts een paar bedrijven. Het is verstandig dat meer bedrijven deze regels invoeren, zodat alle ouders gelijke rechten hebben.
Conclusie
Ouderschapsverlof is een belangrijke ondersteuning voor ouders bij de opvoeding van hun kind. Voor heterostellen zijn de regels duidelijk vastgelegd, maar voor homostellen en alternatieve gezinsvormen bestaat er nog veel onzekerheid en ongelijkheid. In de huidige situatie zijn de regels voor ouderschapsverlof afhankelijk van de juridische status van de ouder en de manier waarop het kind in het gezin terecht is gekomen. Dit leidt tot ongelijkheid en extra administratieve en juridische obstakels voor homostellen.
Hoewel er al enkele initiatieven zijn om ouderschapsverlof gelijk te maken voor alle ouders, is het nog ver weg van een universele regeling. Het is belangrijk dat meer bedrijven en de overheid deze regels invoeren, zodat alle ouders gelijke rechten hebben. In de toekomst is het verwacht dat wensouders automatisch juridische ouders zullen worden bij geboorte via draagmoederschap, wat zou betekenen dat beide vaders of moeders recht hebben op ouderschapsverlof.
Het opnemen van ouderschapsverlof is voor homostellen vaak ingewikkelder dan voor heterostellen, maar het is belangrijk om van tevoren afspraken te maken met de werkgever en te weten hoe ouderschapsverlof opgenomen kan worden. Het is ook verstandig om te weten hoe ouderschapsverlof financieel geregeld kan worden en hoe het op het werk geregeld kan worden.
In de huidige maatschappij zijn alternatieve gezinsvormen steeds normaal geworden. Het is belangrijk dat ook de wet en de praktijk hierop afgestemd worden. Ouderschapsverlof is een fundamenteel recht dat alle ouders, ongeacht hun geboortegeslacht of gezinsvorm, toekomt.