Vaderschapsverlof in Zweden: Een sociaal model voor gelijke ouderschapsverdeling

In Zweden is het vaderschapsverlof niet langer een uitzondering, maar een volkomen normale en verankerde werkelijkheid. Het land heeft zich al jaren opgeworpen als pionier in de gelijke verdeling van ouderschapsverdiensten, en dit wordt zichtbaar door de talrijke maatregelen en het culturele klimaat dat het ouderschap voor zowel vader als moeder ondersteunt. In dit artikel worden de huidige verlofregelingen in Zweden beschreven, worden de sociale en praktische gevolgen van deze beleidskeuzes bekeken, en wordt ingegaan op de recente uitbreiding van ouderschapsverlof naar grootouders.

Inleiding

Zweden heeft zich wereldwijd opgeworpen als een voorbeeld van vooruitstrevend ouderschapsbeleid. Het land biedt een van de meest voordelige verlofregelingen ter wereld, waarbij ouders gezamenlijk recht hebben op 480 dagen ouderschapsverlof na de geboorte van een kind. Dit verlof kan volledig of gedeeltelijk worden opgenomen door beide ouders, met een specifieke verplichting voor vaders om minstens drie maanden van het verlof in te nemen. Daarnaast is er nu zelfs een nieuw initiatief om grootouders ook betrokken te betrekken bij het zorgverloop van jonge kinderen via betaald grootouderschapsverlof. Deze maatregelen tonen de bredere visie van Zweden op gezin en werk, waarin het ouderschap een collectieve taak is en niet uitsluitend verantwoordelijkheid van het moederlijk figuur.

Ouderschapsverlof in het kort

In Zweden hebben ouders, ongeacht geslacht of huwelijksgeschiedenis, het recht op 480 dagen ouderschapsverlof. Dit verlof is verdeeld in drie categorieën:

90 dagen voor elke ouder: Deze dagen zijn specifiek gereserveerd voor vader of moeder, en vervallen indien ze niet worden opgenomen.
300 dagen die vrijelijk kunnen worden gedeeld: Deze dagen kunnen door beide ouders worden ingebruikt, volgens hun voorkeur.
90 dagen van het verlof zijn betaald: Ouders behouden 80% van hun loon gedurende deze periode. De overige dagen zijn gedeeltelijk betaald of niet betaald.

Deze regeling is bedoeld om de gelijkheid tussen vaders en moeders in de zorg voor jonge kinderen te bevorderen. In 2016 namen vaders al 27% van het ouderschapsverlof op, een aanzienlijke toename vergeleken met eerdere jaren. In de tien jaar daarvoor groeide het aandeel papajaren met zes procent.

Vaderschapsverlof: Een sociaal normaal fenomeen

In Zweden is het voor vaders om ouderschapsverlof in te nemen niet langer een uitzondering, maar een normale keuze. Johan Bävman, een Zweedse vader en fotograaf, benadrukt in meerdere bronnen hoe het vaderschapsverlof zijn band met zijn kinden versterkt. Hij zegt dat hij wil dat zijn zonen een even sterke band met hem hebben als met hun moeder. In zijn beroemde boek Swedish Dads, waarin hij 45 Zweedse vaders portretteert die ouderschapsverlof genieten, ziet hij hoe deze praktijk ook in andere landen wordt overgenomen. Zelfs vaders in Bangladesh, zoals hij vermeldt, zijn blij om te zien dat ze niet de enige zijn die thuiskomen na de geboorte van hun kind.

De verplichting van drie maanden vaderschapsverlof speelt een cruciale rol in deze normaalwording. Deze maandelijkse verplichting zorgt ervoor dat vaders in het begin van het kinderleven actief betrokken raken, en dit helpt hen om hun rol als ouder te verankeren. Johan Bävman benadrukt dat hij geen ‘supervader’ is, maar dat de tijd die hij doorbrengt met zijn kinderen het belangrijkste is.

Ouderschapsverdeling in de praktijk

De praktijk van ouderschapsverdeling in Zweden is grotendeels geïntegreerd in de dagelijkse levenswereld. In een voorstad van Malmö zien we een voorbeeld van hoe vaderschapsverlof dagelijks wordt beleefd. Manfred, een 15 maanden oude jongen, wordt door zijn vader gewekt en zijn tanden worden gepoetst. Naast hem staat zijn 5-jarige broer Viggo, die het zelfdoen. De vader zorgt voor de logistiek van het wakker worden, kleden en naar school brengen van de oudste. Hoewel het niet altijd makkelijk is en er dagen zijn dat vader boos of uitgeput reageert, benadrukt hij dat de essentie van deze verlofperiode ligt in de tijd die hij doorbrengt met zijn kinderen.

Deze praktische toepassing toont aan dat het vaderschapsverlof niet alleen een juridische regeling is, maar ook een culturele norm die zich verankert in de allermiddagse routine.

De rol van de overheid in ouderschapsverlof

De Zweedse overheid speelt een actieve rol in het bevorderen van gelijke ouderschapsverdeling. De verplichte drie maanden vaderschapsverlof, die anders verlopen, zijn een duidelijk signaal van de overheid dat het belangrijk is dat vaders ook betrokken raken bij het zorgverloop van hun kind. Dit is een strategische keuze om te voorkomen dat het ouderlijke zorgverdienst nog steeds grotendeels op de schouders van de moeder rust.

Buiten de drie maanden vaderschapsverlof is er ook een extra stimulans: koppels die het ouderschapsverlof eerlijk verdelen, krijgen een extra financiële bonus. Hoewel de groei van deze maatregel met slechts 1% per jaar relatief langzaam is, wordt verwacht dat de verdeling in de komende jaren verder toeneemt, vooral omdat vaders vaak pas later in het kinderleven beroep doen op verlof.

Nieuwe ontwikkeling: Grootouderschapsverlof

In juli 2024 is in Zweden een nieuwe wet ingevoerd die het mogelijk maakt om ouderschapsverlof ook door te geven aan grootouders. In het eerste levensjaar van het kind mogen ouders 45 dagen verlof aan opa of oma doorgeven. Voor alleenstaande ouders is zelfs 90 dagen mogelijk. Dit verlof is betaald, met 80% van het oorspronkelijke salaris, zodat grootouders officieel kunnen meehelpen met het zorgen voor hun kleinkinderen.

Deze maatregel is bedoeld om de druk op werkende ouders te verlichten en te erkennen dat ook grootouders een essentiële rol kunnen spelen in de zorg voor jonge kinderen. In Zweden is de rol van de grootouder in de zorg voor kleinkinderen allang ingevoerd, maar nu wordt dat officieel ondersteund door de overheid. Uit onderzoek blijkt dat grootouders gemiddeld 0,5 tot 1 dag per week voor hun kleinkinderen zorgen, maar de officiële regeling maakt dit nu betaalbaar en juridisch verankerd.

Voor- en nadelen van grootouderschapsverlof

Het grootouderschapsverlof biedt verschillende voordelen. Ten eerste helpt het ouders met het combineren van werk en gezin. In een maatschappij waarin beide ouders vaak werken, is het handig om extra hulp te kunnen inzetten. Ten tweede versterkt het het bandverloop tussen grootouders en kleinkinderen, wat emotioneel en sociaal positieve effecten kan hebben. Bovendien zorgt het voor een sterke familiestructuur, waarin de zorg voor jonge kinderen gezamenlijk wordt genomen.

Een mogelijke nadeel is dat de regeling de druk kan verleggen naar andere familieleden, vooral als de ouders vanwege financiële of emotionele redenen niet in staat zijn om zelf verantwoordelijkheid te nemen. Daarnaast is er ook de vraag of het grootouderschapsverlof op de lange termijn zal leiden tot minder betrokkenheid van de ouders in het zorgverloop van hun kind. Momenteel blijkt uit de praktijk dat de regeling goed werkt, maar het effect op de langdurige ouderschapsverdeling moet nog worden geëvalueerd.

Grootouderschapsverlof in de praktijk

In Zweden is het al gewoon om oma of opa op te bellen om hulp te vragen bij het zorgen voor de kleinkinderen. Sinds de invoering van het grootouderschapsverlof is dat nu ook officieel mogelijk. Voor veel ouders is het een logische stap: als ze weten dat ze verlof kunnen doorgeven aan hun ouders, voelen ze zich minder geconfronteerd met de zorgtaken.

In een interview met Mamabaas legt een Zweeds ouderkoppel uit dat het verlof hen heeft geholpen om hun werk en gezin beter te combineren. Ze benadrukken dat het niet alleen om geld gaat, maar ook om het gevoel van steun en het versterken van de familiebanden. Deze ervaring toont aan dat het grootouderschapsverlof een positieve invloed kan hebben op zowel ouders als grootouders.

Internationale reacties en toekomstige mogelijkheden

De invoering van grootouderschapsverlof in Zweden heeft ook internationale aandacht gekregen. In verschillende landen is het idee om ouderschapsverlof uit te breiden naar andere familieleden serieus genomen. In Nederland is er bijvoorbeeld een debat ontstaan over of ook hier een vergelijkbare regeling zou kunnen worden ingevoerd.

In de bronnen wordt ook genoemd dat Zweeds vaderschapsverlof wereldwijd een inspiratiebron is geworden. Johan Bävman vermeldt zelfs dat hij contact kreeg van een vader in Bangladesh die blij was om te zien dat hij niet de enige was die thuiskwam na de geboorte van zijn kind. Dit toont aan dat het concept van vaderschapsverlof niet alleen in Europa, maar ook elders in de wereld, een plek begint te nemen.

Conclusie

Zweden is wereldwijd een pionier in het verankeren van vaderschapsverlof en de uitbreiding van ouderschapsverlof naar andere familieleden. Het land heeft bewezen dat het ouderschap niet alleen de taak van de moeder is, maar een gezamenlijke verantwoordelijkheid is die kan worden gedeeld met vaders en zelfs grootouders. De verplichte drie maanden vaderschapsverlof, de gelijke verdeling van ouderschapsverlof, en de recente invoering van grootouderschapsverlof zijn allemaal stappen in de richting van een maatschappij waarin het zorgen voor jonge kinderen gezamenlijk en ondersteund wordt.

Deze regelingen hebben ook een positief effect op de maatschappij als geheel. Ze bevorderen gendergelijkheid, versterken de banden binnen het gezin, en zorgen voor een betere balans tussen werk en privéleven. Zowel voor ouders als voor grootouders bieden deze maatregelen steun en flexibiliteit. Het is nog onduidelijk hoe deze regelingen zich in de lange termijn zullen ontwikkelen, maar op dit moment tonen ze aan dat het mogelijk is om ouderschapsverdiensten op een gelijke en menselijke manier te organiseren.