Ouderschapsverlof is in de afgelopen jaren verder ontwikkeld en heeft aan belang gewonnen, zowel in de praktijk als in de wetgeving. In dit artikel worden de huidige regelingen, trends en toepassingen van ouderschapsverlof in België beschreven, met een focus op deelname van vaders, flexibilisering van het verlof en de impact van de coronapandemie. De gegevens zijn voornamelijk afkomstig van analyses door hr-dienstenbedrijf Acerta, die uitvoerige cijfers en trends bundelen op basis van data uit meer dan 320.000 werknemers in de privésector.
Ouderschapsverlof is een thematisch verlof dat een werknemer tijdelijk in staat stelt om minder of niet te werken, zodat er meer tijd kan worden besteed aan het zorgen voor het kind. In de jaren na de coronapandemie is er een duidelijke verandering geconstateerd in de verlofkeuzes van werknemers. Ondanks het algemene afnemen van loopbaanonderbrekingen, is het deeltijds ouderschapsverlof opnieuw in opkomst. Deze vorm van verlof is vooral populair geworden bij jonge ouders, namelijk moeders en vaders tussen 30 en 39 jaar.
Een specifieke vorm die steeds meer aandacht krijgt, is het 1/10 ouderschapsverlof. Dit betekent dat een werknemer een halve dag per week kan thuisblijven om te zorgen voor het kind. Deze regeling, die in juni 2019 in werking trad, heeft geleid tot een significante stijging in het aantal ouders dat deze vorm van verlof opneemt. In de eerste drie maanden na invoering nam gemiddeld 0,05% van de werknemers het 1/10 ouderschapsverlof op. Een jaar later, in juni 2020, was dit aantal gestegen tot 0,20%, oftewel 1 op de 500 werknemers.
Deze regeling is vooral gewild bij vaders. In 2020 was bijna evenveel vaders als moeders die het 1/10 ouderschapsverlof gebruikten, in tegenstelling tot andere vormen van ouderschapsverlof die vooral door moeders werden ingezet. In 2023 is deze trend verder uitgebreid, met het feit dat bijna drie op de tien vaders die voor deeltijds ouderschapsverlof kiezen, voor deze 1/10-formule opteren.
Daarnaast is er ook een algemeen verloop te merken in de toepassing van ouderschapsverlof. In 2023 maakte gemiddeld 6,3% van de werknemers gebruik van enige vorm van loopbaanonderbreking, in vergelijking met 7,3% in 2019. Het deeltijds ouderschapsverlof is echter de enige vorm die in de afgelopen jaren aan populariteit is gewonnen. In 2023 nam gemiddeld 2,2% van de werknemers deeltijds ouderschapsverlof op, in 2019 was dit 1,8%. Dit duidt op een groeiende voorkeur voor flexibele verlofregelingen die het werk-privé-evenwicht mogelijk maken zonder een volledige loopbaanonderbreking.
Wat is ouderschapsverlof?
Ouderschapsverlof is een thematisch verlof dat werknemers in staat stelt om tijdelijk minder of niet te werken, zodat zij meer tijd kunnen besteden aan het zorgen voor hun kind(eren). Het ouderschapsverlof is een individueel recht, wat betekent dat beide ouders apart ouderschapsverlof kunnen aanvragen voor hetzelfde kind, ongeacht de situatie van de andere ouder. Het recht is strikt persoonlijk en kan niet worden overgedragen van de ene ouder op de andere.
Werknemers komen in aanmerking voor ouderschapsverlof als ze aan één van de volgende voorwaarden voldoen:
- Ze zijn de biologische moeder of wettelijke vader van het kind.
- Ze hebben het kind erkend, waardoor de afstamming aan vaderszijde vaststaat.
- Ze zijn de echtgenote of partner van de biologische moeder die meemoeder is geworden.
- Ze zijn één van de adoptieouders.
Ouderschapsverlof kan op vier verschillende manieren worden opgenomen:
- Volledige schorsing (4 maanden): De werknemer onderbreekt zijn of haar werk volledig voor maximaal vier maanden.
- 1/10 ouderschapsverlof: De werknemer neemt een halve dag per week of één dag om de twee weken ouderschapsverlof.
- 1/5 ouderschapsverlof: De werknemers werken 4 dagen per week en nemen één dag ouderschapsverlof.
- 1/2 ouderschapsverlof: De werknemers werken 2 dagen per week en nemen 3 dagen ouderschapsverlof.
Het ouderschapsverlof moet starten voordat het kind 12 jaar is. Als het kind een fysieke of mentale beperking heeft, geldt de leeftijdsgrens van 21 jaar. In dit geval kan ouderschapsverlof worden opgenomen tot het kind 21 jaar is.
Evolutie van ouderschapsverlof in de context van corona
De coronapandemie heeft een belangrijke impact gehad op de manier waarop ouders scholen, kinderopvang en werk combineren. In 2020 introduceerde de federale regering een aanvullende regeling, bekend als corona-ouderschapsverlof, om ouders extra ondersteuning te bieden. Deze maatregel was gericht op de tijdelijke verlenging van ouderschapsverlof in reactie op de schijngesloten scholen en de beperkte beschikbaarheid van kinderopvang.
Hoewel de precieze details en uitvoering van deze maatregel niet volledig duidelijk zijn in de beschikbare bronnen, duiden de gegevens op een toename van flexibiliteit in de toepassing van ouderschapsverlof. Werkgevers werden hierbij ondersteund door de invoering van maatregelen zoals de doorstorting van bedrijfsvoorheffing en tijdelijke werkloosheid, om de financiële druk op bedrijven te verminderen.
De coronamaatregelen hebben ook geleid tot een grotere voorkeur voor deeltijds ouderschapsverlof, omdat ouders een balans wilden bewaren tussen werk en de zorg voor hun kinderen. De invoering van 1/10 ouderschapsverlof heeft hierin een belangrijke rol gespeeld. Deze regeling maakt het mogelijk voor ouders om een beperkte hoeveelheid tijd op te nemen voor de kinderen, zonder de loopbaan volledig te onderbreken.
De rol van vaders in ouderschapsverlof
Een van de meest opvallende trends is de toename in de deelname van vaders aan ouderschapsverlof. In 2020 nam bijna evenveel vaders als moeders het 1/10 ouderschapsverlof op, terwijl andere vormen van ouderschapsverlof vooral door moeders werden gebruikt. In 2023 is deze trend verder uitgebreid, met het feit dat bijna drie op de tien vaders die voor deeltijds ouderschapsverlof kiezen, voor deze 1/10-formule kiezen.
Deze ontwikkeling is een positief signaal voor de gelijkheid tussen vaders en moeders in de zorg voor hun kinderen. Het betekent dat vaders steeds meer hun verantwoordelijkheid opnemen in de kinderopvoeding, wat ook een positieve invloed heeft op de mentale en emotionele ontwikkeling van kinderen. Ouderschapsverlof voor vaders biedt bovendien de mogelijkheid om te leren hoe men kinderen kan verzorgen, wat bijdraagt aan de rolverdeling binnen de gezinnen en een betere balans tussen werk en privé.
Voor- en nadelen van deeltijds ouderschapsverlof
Deeltijds ouderschapsverlof biedt een aantal voordelen ten opzichte van de volledige schorsing. Allereerst maakt het ouders mogelijk om hun werkzaamheden voort te zetten, wat de financiële stabiliteit behoudt. Bovendien is het voor ouders gemakkelijker om de zorg voor hun kinderen met hun werk te combineren, wat vooral in de eerste jaren van het kind een positieve invloed kan hebben op de emotionele banden binnen de gezinnen.
Een andere voordelen is dat ouderschapsverlof in deelvorm ook gunstig kan zijn voor de terugkeer op het werk. Ouders kunnen geleidelijk aan hun werkzaamheden herstarten, wat de transitie van ouderschapsverlof naar werk gemakkelijker maakt. Dit is vooral van toepassing op moeders, die vaak na de geboorte van hun kind moeite hebben met de terugkeer op het werk vanwege het verlies van band met het kind.
Een nadeel van deeltijds ouderschapsverlof is dat het niet altijd voldoende is om een adequate zorgverantwoordelijkheid te dragen. In sommige gevallen kan het verlof te weinig tijd bieden om voldoende aandacht te besteden aan de zorg voor het kind. Bovendien kan het verlof niet altijd worden aangepast aan de specifieke situaties van ouders, zoals bijvoorbeeld in het geval van ziekte of noodzakelijke reizen.
Ouderschapsverlof voor adoptieouders
Adoptieouders hebben ook het recht om ouderschapsverlof op te nemen, net zoals biologische ouders. Deze regeling is een belangrijke stap in de richting van gelijkheid en eerlijkheid in de arbeidswetgeving. Adoptieouders hebben hetzelfde recht om tijd vrij te maken voor hun kinderen als biologische ouders, wat een positieve invloed heeft op de emotionele binding en het gevoel van verbondenheid binnen het gezin.
Het ouderschapsverlof voor adoptieouders is echter niet altijd automatisch toegankelijk. Het is noodzakelijk dat de adoptieprocedure is afgerond en dat de juridische rechten van de adoptieouders zijn vastgesteld. In sommige gevallen kan er ook sprake zijn van administratieve vertragingen of problemen bij het aanvragen van ouderschapsverlof.
Veranderingen in de aanvraagprocedure
De aanvraagprocedure voor ouderschapsverlof is in de afgelopen jaren iets veranderd, met het oog op meer formaliteiten en duidelijkheid. Werkgevers moeten bijvoorbeeld vaker alternatieven voorstellen bij het aanvragen van ouderschapsverlof, zoals bijvoorbeeld het opnemen van het verlof in een andere vorm of het opnemen van het verlof op een andere datum.
Hoewel deze veranderingen kunnen leiden tot meer duidelijkheid en eerlijkheid in de toegang tot ouderschapsverlof, kunnen ze ook leiden tot administratieve extraarbeid voor zowel werknemers als werkgevers. Het is daarom belangrijk dat beide partijen goed op de hoogte zijn van de regelgeving en de procedures.
Ouderschapsverlof en de Vlaamse aanmoedigingspremie
In Vlaanderen bestaat een aanmoedigingspremie voor ouderschapsverlof, die bedoeld is om ouders extra financiële ondersteuning te bieden. Deze premie is gericht op ouders die ouderschapsverlof opnemen, en is vooral bedoeld voor ouders die een lagere inkomensklasse behoren. De premie is een aanvullende maatregel op de bestaande ouderschapsverlofregelingen en kan een belangrijke rol spelen in het behoud van de financiële stabiliteit van gezinnen.
Het is echter belangrijk dat ouders goed op de hoogte zijn van de voorwaarden en regelgeving rondom deze premie. Niet alle ouders zijn in aanmerking voor de premie, en de procedure kan variëren afhankelijk van de situatie van de ouders.
Ouderschapsverlof voor zelfstandigen
Zelfstandigen kunnen ook gebruik maken van ouderschapsverlof, hoewel de regeling iets anders is dan voor gewone werknemers. Zelfstandigen kunnen bijvoorbeeld terugvallen op andere sociale rechten rondom de geboorte, zoals moederschapsrust voor zelfstandigen.
Het is echter belangrijk dat zelfstandigen goed op de hoogte zijn van de regelgeving en de beschikbare maatregelen. Omdat zelfstandigen geen vast salaris hebben, kan het moeilijker zijn om ouderschapsverlof op te nemen zonder financiële problemen. Het is daarom belangrijk dat zelfstandigen voldoende voorbereiding doen en eventueel juridisch of administratief advies zoeken.
Conclusie
Ouderschapsverlof is in de afgelopen jaren verder ontwikkeld en heeft aan belang gewonnen, zowel in de praktijk als in de wetgeving. De invoering van 1/10 ouderschapsverlof en andere flexibiliseringen heeft geleid tot een toename in het gebruik van ouderschapsverlof, vooral bij jonge ouders en vaders. De coronapandemie heeft ook geleid tot een verandering in de manier waarop ouders scholen, kinderopvang en werk combineren, wat heeft bijgedragen aan de groeiende populariteit van deeltijds ouderschapsverlof.
Het is belangrijk dat ouders en werkgevers goed op de hoogte zijn van de regelgeving en de beschikbare maatregelen rondom ouderschapsverlof. De aanvraagprocedure en de administratieve formaliteiten kunnen variëren afhankelijk van de situatie van de ouders, en het is daarom belangrijk dat beide partijen goed op de hoogte zijn van de regelgeving. Door een goed begrip van de regelgeving en de beschikbare maatregelen kunnen ouders en werkgevers samen bijdragen aan een duurzame en eerlijke toegang tot ouderschapsverlof.