Ouderschapsverlof is een wettelijk voorgeschreven rechtsmiddel waarmee ouders de mogelijkheid krijgen om in het eerste levensjaar van hun kind tijdelijk minder te werken of helemaal uit de werktijd te stappen. Het doel is om meer tijd te kunnen doorbrengen met hun kind en de zorgtaken beter te kunnen combineren met hun werk. In Nederland is ouderschapsverlof sinds augustus 2022 uitgebreid, waardoor ouders 9 weken betaald verlof (70% van het dagloon) kunnen opnemen in het eerste jaar van het kind. Dit betaald ouderschapsverlof is bovenop het zwangerschaps- of geboorteverlof van de moeder of partner.
In dit artikel wordt ingegaan op de regels, uitkering, voorwaarden en praktische aspecten van ouderschapsverlof in het eerste levensjaar van een kind. De focus ligt op de wettelijke bepalingen, maar ook op eventuele collectieve overeenkomsten (cao) en andere relevante situaties zoals adoptie of pleegouderschap.
Wat is ouderschapsverlof?
Ouderschapsverlof is een wettelijke rechtsmiddel dat ouders in loondienst het recht geeft om in het eerste levensjaar van hun kind verlof te nemen. Het verlof kan gedeeltelijk betaald zijn, afhankelijk van de duur en het aantal uren dat het verlof wordt opgenomen. De wettelijke regeling biedt ouders in totaal 26 keer het aantal uren dat zij normaal per week werken. Dit betekent dat een volledig werknemer (36 uur per week) recht heeft op 936 uren ouderschapsverlof. Van deze 936 uren zijn de eerste 9 weken (189 uur) gedeeltelijk betaald: 70% van het dagloon, met een maximum van 70% van het maximumdagloon. De resterende 17 weken is het verlof onbetaald.
Ouderschapsverlof is bedoeld om ouders meer ruimte te geven bij de opvoeding van hun kind, zonder direct van hun baan af te moeten. Het verlof is beschikbaar voor alle ouders in loondienst, inclusief adoptieouders, pleegouders en stiefouders. Bij een tweeling of meervoudige geboorte is het verlof per kind berekend.
Voorwaarden voor ouderschapsverlof
Ouderschapsverlof is niet automatisch toegestaan. Er zijn een aantal voorwaarden die moeten worden voldaan om recht op ouderschapsverlof te hebben. Deze voorwaarden zijn vastgelegd in de wet en kunnen eventueel worden uitgebreid of aangepast in een cao.
1. Werknemerschap in loondienst
Ouderschapsverlof is alleen beschikbaar voor personen die in loondienst zijn. Zelfstandigen en ZZP’ers hebben geen recht op ouderschapsverlof volgens de wettelijke regeling. Echter, sommige zelfstandigen kunnen via hun pensioenfonds of andere regelingen een soortgelijke wettelijke ondersteuning krijgen.
2. Geboorte of aankomst van een kind
Ouderschapsverlof is bedoeld voor het eerste levensjaar van een kind. Het verlof kan worden opgenomen in de periode van 12 maanden na de geboorte van het kind. Bij adoptie of pleegouderschap geldt het verlof in de periode van 12 maanden na de aankomst van het kind bij de ouder(s). Het kind moet bij de ouder wonen, zoals vastgelegd in de basisregistratie personen.
3. Betaald ouderschapsverlof binnen het eerste jaar
Het betaald ouderschapsverlof moet binnen het eerste levensjaar van het kind worden opgenomen. Als ouders het verlof later dan binnen het eerste jaar nemen, is het verlof onbetaald. Het betaald ouderschapsverlof is bovenop het zwangerschaps- en geboorteverlof van de moeder of partner, wat betekent dat ouders in totaal meer dan 25 weken verlof kunnen nemen in het eerste jaar.
Hoe werkt betaald ouderschapsverlof?
Het betaald ouderschapsverlof is een belangrijk onderdeel van de wettelijke regeling. Het betreft 9 weken gedeeltelijk betaald verlof, waarbij ouders 70% van hun dagloon ontvangen. Het maximumdagloon is vastgesteld op € 297,82 per dag, wat betekent dat ouders die een hoger salaris ontvangen, niet voor meer dan 70% van dit bedrag uitkering kunnen krijgen.
1. Aanvragen van de uitkering
De uitkering van het betaald ouderschapsverlof wordt gedaan door het UWV. Ouders moeten via hun werkgever de uitkering aanvragen. De werkgever kan ervoor kiezen om het loon direct door te betalen of te wachten tot de uitkering van het UWV is uitgekeerd, wat ongeveer 4 weken na de aanvraag gebeurt.
Het UWV berekent de uitkering op basis van het gemiddelde sv-loon (sociale verzekeringsloon) van het afgelopen jaar. Dit loon wordt gedeeld door 261 werkdagen per jaar om het dagloon te berekenen. Als het ouderschapsverlof korter dan een jaar is genomen, wordt het sv-loon gedeeld door het aantal werkdagen dat het ouderschap heeft genoten.
2. Flexibiliteit in het opnemen van verlof
Het ouderschapsverlof kan zowel continu als flexibel worden opgenomen. Ouders kunnen kiezen om het verlof in één keer achter elkaar te nemen, of het verlof te verdelen over meerdere weken of zelfs maanden. Het is bijvoorbeeld mogelijk om 4 uur per dag of 2 dagen per week te nemen. Deze flexibiliteit maakt het mogelijk om het ouderschapsverlof aan te passen aan de individuele situatie van het gezin.
3. Vakantie opbouwen tijdens ouderschapsverlof
Tijdens het ouderschapsverlof bouwen ouders wel vakantiedagen op over de verlofuren die ze opnemen. Pensioenrecht wordt echter niet verstrekt tijdens ouderschapsverlof. Dit is een belangrijk verschil met andere vormen van verlof zoals ziekteverlof of werknemersverlof.
Ouderschapsverlof bij adoptie, pleeg- of stiefkinderen
Ouderschapsverlof is ook beschikbaar voor adoptieouders, pleegouders en stiefouders. Bij adoptie of pleegkinderen is ouderschapsverlof beschikbaar voor 9 weken in het eerste jaar na de aankomst van het kind. Bij adoptie is het verlof berekend per kind, inclusief meervoudige adopties. Bij pleegkinderen of stiefkinderen kan ouderschapsverlof 1 keer opgenomen worden, ongeacht het aantal pleeg- of stiefkinderen.
Het verlof is echter niet beschikbaar voor kinderen die tijdelijk wonen in crisisopvang. In dat geval is ouderschapsverlof niet toegestaan, omdat het verlof is bedoeld voor kinderen die permanent bij de ouder wonen.
Werkgever en ouderschapsverlof
Ouderschapsverlof is een wettelijk verplichte rechtsprestatie. Werkgevers mogen ouderschapsverlof niet weigeren. Echter, er is wel een uitzondering als het verlof een zwaarwegend bedrijfs- of dienstbelang kan schaden. In dat geval kan een werkgever vragen dat ouders het verlof op een andere manier inroosteren. Deze aanpassing geldt voor het hele ouderschapsverlof.
Werkgevers kunnen in hun cao extra afspraken maken over ouderschapsverlof. Deze afspraken gelden boven de wettelijke regeling en kunnen bijvoorbeeld uitgebreidere regels bevatten over het opnemen van ouderschapsverlof of aanvullende uitkeringsregels.
Ouderschapsverlof en werkloosheid
Als ouders tijdens hun ouderschapsverlof werkloos raken, stopt het ouderschapsverlof op de eerste dag van de werkloosheid. In dat geval kan ouderschapsverlof niet langer worden verlengd of aangepast. Het is daarom belangrijk dat ouders hun werkgever informeren over eventuele veranderingen in hun werkstatus.
Ouderschapsverlof tijdens een re-integratieproces
Het is wettelijk mogelijk om ouderschapsverlof op te nemen terwijl ouders in een re-integratieproces zitten. Echter, ouderschapsverlof kan problemen geven bij het re-integratieproces, omdat het het terugkeren naar de werkplek kan vertragen. Ouders moeten samen met hun werkgever en bedrijfsarts of arbodienst bepalen of ouderschapsverlof het re-integratieproces positief of negatief beïnvloedt. Ouders zijn verplicht om zo snel mogelijk weer aan het werk te gaan, indien mogelijk.
Ouderschapsverlof en crisisopvang
Ouderschapsverlof is niet beschikbaar voor kinderen die tijdelijk wonen in crisisopvang. In dat geval is het ouderschapsverlof niet toegestaan, omdat het verlof is bedoeld voor kinderen die permanent bij de ouder wonen. Ouders die in crisisopvang wonen en verantwoordelijk zijn voor een kind dat tijdelijk bij hen woont, kunnen geen gebruik maken van ouderschapsverlof.
Ouderschapsverlof bij meerdere werkgevers
Ouders met meerdere werkgevers kunnen ouderschapsverlof opnemen bij elk van hun werkgevers. Het verlof wordt dan berekend per werkgever, afhankelijk van het aantal uren dat de ouder bij die werkgever werkt. Het betaald ouderschapsverlof is echter beperkt tot 9 weken in totaal. Dit betekent dat ouders niet bij meerdere werkgevers tegelijk het betaald ouderschapsverlof kunnen opnemen.
Ouderschapsverlof en vakantiedagen
Tijdens ouderschapsverlof bouwen ouders wel vakantiedagen op over de verlofuren die ze opnemen. Dit geldt voor zowel betaald als onbetaald ouderschapsverlof. Echter, ouders bouwen geen pensioenrecht op tijdens ouderschapsverlof. Deze regels kunnen worden aangepast in een cao, waarin extra regels over ouderschapsverlof en vakantiedagen kunnen worden opgenomen.
Ouderschapsverlof en feestdagen
Als ouderschapsverlof samenvalt met een feestdag, geldt die dag als ouderschapsverlof. Ouders hebben op die dag geen recht op een extra uitkering. Echter, ouders kunnen in overleg met hun werkgever afspraken maken over de afhandeling van feestdagen. Deze afspraken zijn meestal afhankelijk van de cao van de werkgever.
Ouderschapsverlof en cao’s
In cao’s kunnen extra of aanvullende afspraken worden gemaakt over ouderschapsverlof. Deze afspraken gelden boven de wettelijke regeling. In sommige cao’s zijn de afspraken over ouderschapsverlof uitgebreider dan de wettelijke regeling. Ouders kunnen bijvoorbeeld extra uitkeringsregels of verlengde verlofduur krijgen. Het is daarom belangrijk dat ouders hun cao goed lezen en eventuele afspraken over ouderschapsverlof kennen.
Conclusie
Ouderschapsverlof is een wettelijk verplichte rechtsprestatie waarmee ouders in loondienst in het eerste levensjaar van hun kind verlof kunnen nemen. Het verlof kan gedeeltelijk betaald zijn, afhankelijk van de duur en het aantal uren dat het verlof wordt opgenomen. Ouderschapsverlof is beschikbaar voor alle ouders in loondienst, inclusief adoptieouders, pleegouders en stiefouders. Het verlof is niet beschikbaar voor kinderen die tijdelijk wonen in crisisopvang.
Ouderschapsverlof is bedoeld om ouders meer ruimte te geven bij de opvoeding van hun kind, zonder direct van hun baan af te moeten. Het verlof is flexibel in opneming en kan zowel continu als verdeeld over meerdere weken of maanden genomen worden. Het betaald ouderschapsverlof is beperkt tot 9 weken in het eerste jaar van het kind, terwijl de resterende 17 weken onbetaald zijn.
Ouderschapsverlof is een belangrijk onderdeel van de wettelijke regeling in Nederland. Het maakt het mogelijk voor ouders om hun werk en hun gezin beter te combineren, wat gunstig is voor de opvoeding van het kind en voor de werkbaarheid van ouders in de maatschappij.