Ouderschapsverlof: inzicht in verdeling, betaling en rechten

Ouderschapsverlof is een belangrijk onderdeel van de arbeidswetgeving in Nederland en speelt een essentiële rol in het balanceren van werk en gezin. Het biedt ouders de mogelijkheid om tijd met hun kind door te brengen, zonder direct hun carrière te hoeven stoppen. Een veel voorkomende manier om ouderschapsverlof te organiseren is de zogenaamde 50-50-verdeling: 50 procent verlof en 50 procent werken. Dit artikel biedt een overzicht van ouderschapsverlof in de context van verdeling, betaalregelingen, rechten en eventuele collectieve afspraken via een cao.

Ouderschapsverlof is geregeld in de Wet arbeid en zorg en geldt zowel voor mannen als vrouwen. Het kan worden genomen tot het achtste levensjaar van het kind. Dit geldt ook voor adoptiekinderen, pleegkinderen en stiefkinderen, mits ouder en kind op hetzelfde adres wonen. Bij tweelingen of meerlingen heeft iedere ouder per kind afzonderlijk recht op ouderschapsverlof.

Het recht op ouderschapsverlof is vastgelegd in uren. De standaard is 26 keer het aantal werkuren per week. Voor een full-time werknemer die 40 uur per week werkt, betekent dit 26 × 40 = 1.040 uur, oftewel 130 dagen of 26 weken verlof. Ouders mogen zelf bepalen hoe zij dit verlof opnemen. Een gebruikelijke keuze is de 50-50-verdeling, waarbij een ouder halve dagen of halve weken verlof neemt en de resterende uren werkt. Dit maakt het mogelijk om gedurende een jaar lang een halve werkweek door te brengen. Andere manieren van verdeling zijn mogelijk, zoals voltijds verlof voor zes maanden of het opnemen van het verlof in meerdere stukken.

Betaald ouderschapsverlof en uitkering

Sinds augustus 2022 heeft iedere ouder in loondienst recht op negen weken betaald ouderschapsverlof. Tijdens deze periode ontvangt de ouder een uitkering van het UWV, die 70 procent van het dagloon bedraagt en maximaal 70 procent van het maximum dagloon. Deze uitkering kan worden opgenomen binnen het eerste levensjaar van het kind. Als het verlof later wordt genomen, is het onbetaald.

De uitkering wordt aangevraagd door de werkgever bij het UWV, en de betaling vindt doorgaans plaats binnen ongeveer vier weken na de aanvraag. In sommige gevallen kan de werkgever ervoor kiezen om het loon tijdens het ouderschapsverlof direct door te betalen, wat betekent dat de ouder het volledige salaris ontvangt gedurende de verlofperiode. Dit is echter geen wettelijk verplichte verplichting, maar een keuze van de werkgever.

Kiezen voor een ander doorbetaling percentage

Het is mogelijk om af te wijken van het standaardpercentage van 70 procent. Ouders kunnen kiezen voor een hoger of lager doorbetalingpercentage, namelijk 50, 70, 80 of 100 procent. Deze keuze heeft directe gevolgen voor het aantal uren ouderschapsverlof dat kan worden genomen. Bij een hoger percentage wordt het aantal uren verlof verminderd, terwijl een lager percentage leidt tot meer verlof uren. Deze keuze is eenmalig en geldt voor alle ouderschapsverlofaanvragen per kind.

Bijvoorbeeld: als een ouder kiest voor een doorbetaling van 80 procent, kan deze maximaal 292,5 uur ouderschapsverlof opnemen. Een keuze voor 100 procent betekent dat het verlof minder uren telt, maar volledig wordt doorbetaald. In dit geval zou het verlof bijvoorbeeld slechts 234 uur bedragen. De keuze hangt af van de financiële situatie van de ouder en de mogelijkheden van de werkgever.

Ouderschapsverlof in combinatie met een collectieve arbeidsovereenkomst (cao)

In veel gevallen zijn de regels voor ouderschapsverlof bepaald door een cao (collectieve arbeidsovereenkomst). Deze cao kan extra regels bevatten die bovenop de wettelijke regeling staan. Zo heeft een ouder in de sector van de gemeenten bijvoorbeeld het voordeel dat ouderschapsverlof in combinatie kan worden genomen met een cao-regeling die het betaald ouderschapsverlof uitbreidt.

In de cao gemeenten vanaf 31 december 2023 kan ouderschapsverlof worden uitgebreid tot 13 weken, in combinatie met het wettelijk recht op negen weken. Als ouders kiezen voor volledige doorbetaling van de negen weken via de cao, blijven er nog vier weken over die opnieuw volledig doorbetaald kunnen worden. Dit maakt het mogelijk om tot 13 weken ouderschapsverlof op te nemen, waarbij het complete salaris wordt doorbetaald.

Het is belangrijk om de cao van de eigen werkgever of sector goed te bestuderen, omdat deze kan bepalen hoe ouderschapsverlof wordt uitgevoerd, hoe het wordt betaald en of er extra regels gelden voor adoptiekinderen, pleegkinderen of stiefkinderen.

Ouderschapsverlof voor adoptie, pleeg- en stiefkinderen

Ouderschapsverlof is niet alleen beschikbaar voor biologische ouders. Adoptieouders hebben ook het recht op ouderschapsverlof, evenals pleeg- en stiefouders. Voor adoptie- of erkende kinderen is er recht op negen weken betaald ouderschapsverlof per kind. Voor pleeg- of stiefkinderen is het recht op ouderschapsverlof beperkt tot negen weken per kind, ongeacht het aantal pleeg- of stiefkinderen dat een ouder heeft.

De wettelijke regeling geldt ook voor adoptie- en pleegouders. De betaling en verdeling van ouderschapsverlof werkt hetzelfde als bij biologische kinderen. De cao kan hier echter extra regels voor voorschrijven, afhankelijk van de sector.

Verlies van vakantiedagen en pensioen bij ouderschapsverlof

Tijdens ouderschapsverlof worden vakantiedagen wel opgebouwd, maar pensioenbijdragen worden niet verhoogd. Dit betekent dat ouders tijdens ouderschapsverlof wel rechten op vakantie behouden, maar dat hun pensioenrechten minder snel groeien. In sommige cao’s kunnen aanvullende afspraken gelden, zoals extra verlof of pensioenbijdragen tijdens ouderschapsverlof.

Ouderschapsverlof en belastingaangiften

Ouderschapsverlof heeft ook gevolgen voor de belastingaangifte. Als een ouder een lager inkomen heeft tijdens ouderschapsverlof, kan dit leiden tot veranderingen in toeslagen of belastingen. Het is belangrijk om deze wijzigingen tijdig door te geven aan de Belastingdienst. Dit zorgt ervoor dat eventuele aanpassingen aan toeslagen of belastingen correct worden gedaan.

Ouderschapsverlof en de rol van vakorganisaties

Vakorganisaties zoals FNV spelen een belangrijke rol bij het verbeteren van de rechten van ouders in de arbeidswetgeving. Door onderhandelingen is de regeling voor betaald ouderschapsverlof uitgebreid, waardoor ouders sinds 2022 negen weken ouderschapsverlof kunnen opnemen met 70 procent uitkering. Deze afspraken zijn het gevolg van actieve inzet van vakorganisaties om de rechten van ouders te versterken.

Overige regels en uitzonderingen

Er zijn een aantal uitzonderingen en specifieke regels die gelden bij ouderschapsverlof:

Flexibel verlof: Ouders mogen zelf bepalen hoe ze hun ouderschapsverlof opnemen. Ze kunnen kiezen voor voltijds verlof, verdeling in meerdere stukken of een combinatie van verlof en werken.
Langdurig ouderschapsverlof: Als ouderschapsverlof wordt opgenomen over een periode langer dan twaalf maanden, kan dit gevolgen hebben voor de WW-uitkering van de ouder.
Aanpassing van verlofuren: Als ouders tijdens ouderschapsverlof contractueel meer of minder uren willen werken, moet het recht op verlofuren opnieuw worden berekend.

Conclusie

Ouderschapsverlof is een belangrijke regeling die ouders de mogelijkheid biedt om tijd met hun kind door te brengen, terwijl ze hun carrière niet volledig hoeven te stoppen. De keuze voor een 50-50-verdeling is een veelvoorkomende optie en maakt het mogelijk om gedurende een jaar lang een halve werkweek door te brengen. De betaalregeling is standaard 70 procent van het dagloon, met de mogelijkheid om af te wijken naar een hoger of lager percentage.

Ouderschapsverlof kan in combinatie worden genomen met een cao, wat extra voordelen kan bieden, zoals uitgebreid betaald verlof. Voor adoptie-, pleeg- en stiefouders gelden gelijke regels, mits ze voldoen aan de wettelijke voorwaarden. Het is belangrijk om rekening te houden met de gevolgen voor vakantiedagen en belastingaangiften. Vakorganisaties spelen een belangrijke rol in het verbeteren van rechten en voorwaarden voor ouders in de arbeidswetgeving.